Piše: Ilija Despotović

Kamene  zidine na  ušću Ribnice u Moraču sada  ničemu ne služe, osim kao jedan od lokalliteta koji jednom godišnje   obiđe crkvena procesija, i to, uglavnom, sa  politiziranim motivom-da  to mjesto, sa određenim nazivom, nametne javnosti  kao navodnu kolijevku  rodonačelnika jedne srpske dinastije. Drugi niko i ne prilazi ostacima nekadašnjeg utvrđenja, za  koje nije pouzdano utvrđeno ni od kada je tu, ni ko je sve  na tom mjestu zidao i doziđivao.Turisti koji posjećuju  Podgoricu i ne znaju  za  tvrđavu  Depedogen (ili „Nemanjin grad“), niti  bi  se ko usudio da ih tamo odvede.  Jer,  nema se šta ni pokazati. Ruku na srce , to je sada  gomila kamenja , neuređeno polusrušeno utvrđenje koje , kao takvo, nema gotovo nikakav  značaj.Jedva da se primjećuje sa  Mosta Blaža Jovanovića, ili sa desne obale Morače, osim novopodignutih,neautentičnih,  zidova iznad ušća Ribnice u Moraču. 

A Depedogen je jedna od najljepših lokacija, tačaka, Podgorice. Na ušću jedne rijeke u drugu,  izdignuto zemljište, sa  tvrđavom iz  prošlosti, pored glavnog gradskog mosta, dobro vidno.Idealno mjesto za  ono što Englezi zovu lendmark, visoko uzdignuto  obilježje po kome se neki grad prepoznaje.  Podgorica, zasad, nema takvo mjesto. Most Milenijum, donekle, ima  funkciju lendmarka, a  Sahat kula se, ipak, ne vidi  sa daljine.Upravo na mjestu  tvrđave Depedogen mogao bi se  podići  podgorički lendmark,kao što  imaju  veliki gradovi.  Lokacija na  beogradskom Kalemegdanu, sa  skulptutrom  pobjednika, takođe, na ušću  jedne u drugu rijeku, ima dosta   topografskih sličnosti sa  ušćem  Ribnice u Moraču, sa tvrđavom Depedogen.  Dakle, prava lokacija  za reprezentativno  obilježje  grada Podgorice.

Zato bi  valjalo  pristupiti  traženju  trajnog rješenja  za  pomenutu tvrđavu, odnosno, ili njenu obnovu , rekonstrukciju, sa  osmišljenim uređenjem, ili za radikalniju varijantu- da se  kamena tvrđava sruši. Naravno,  kameni blokovi moraju biti  sačuvani i iskorišćeni. To „kamenje“ je samo po sebi sa  istorijskom patinom, i u fizičkom , i u duhovnom smislu. Jedna od opcija, čini se, najsvrsishodnija,  bila bi da  se od  kamenih blokova Depedogena podigne  visoki spomenik,  recimo, u vidu  obeliska,  ili u  nekoj drugoj formi, što bi, razumije se, odlučili stručnjaci.

Čemu  spomenik, kome? Najpravednije bi bilo da se   takvo spomen obilježje posveti samoj Podgorici,  da to bude spomenik  sazdanju i trajanju Podgorice. Na  tom spomeniku bi , na primjer, bili  upisani osnovni podaci o našem glavnom gradu- kada je  osnovan, ko su mu  utemeljivači, ko je pohodio ovaj grad, ko ga je osvajao, zatim, nazivi koje je grad imao od svog postanja do danas, najvažniji, prelomni,  istorijski događaji  i ,možda, ime  prvog gradonačelnika Podgorice u novijem dobu.

Razumije se,  i sami prostor oko  takvog spomenika, morao bi biti  uređen tako da čitava cjelina ima reprezentativni  urbanistički, ali i  duhovni značaj. Sastavni dio tog , eventualno, budućeg kompleksa, kome bi trebalo dati i  odgovarajući naziv, mogao bi da bude i novi, pješački, most preko Ribnice, koji bi  bio podignut između sadašnjeg mosta Blaža Jovanovića i  Spomenika kralju Nikoli.  To bi , svakako, trebalo da bude most  koji ničim ne bi narušio ambijentalne vrijednosti ušća Ribnice u Moraču. Na taj način bi se i sadašnja Stara  varoš  mnogo  bolje otvorila prema Novoj varoši, prema  čitavom gradu. Podizanje  takvog  „spomenika“, bolje rečeno,  lendmarka Podgorice, nema sumnje , tražilo bi raspisivanje međunarodnog konkursa , kako bi se  dobilo najbolje , najdekvatnije rješenje.

Sve je ovo, naravno,  samo  ideja.Ipak,valja o njoj razmišljati. Ona bi možda imala i  „pomiriteljsku“ ulogu u sadašnjim sporenjima  o porijeklu  i karakteru  tvrđave na ušću Ribnice u Moraču. 

A sada, nije na odmet da se  podsjetimo prošlosti.Prema  rezultatima istraživanja,  naselje, ili naselja,  na području današnje Podgorice postojala su još u paleolitsko doba.  U knjizi  „Kulturna baština Podgorice“  piše da nema pouzdanih istorijskih podataka  kako se prvobitno zvalo naselje  koje se razvilo na ušću Ribnice u Moraču. U ranom srednjem vijeku su uporedo  postojala dva naziva Ribnica i Podgorica, što upućuje na to da su, možda, postojala dva naselja. Prije toga, pominju se rimski nazivi  Birziminio i Halata(Alata). 

Podgorica se prvi put pominje 1326. Godine. Najvjerovatnije je  da su na  lokalitetu današnje tvrđave gradli i Rimljani, a samu tvrđavu, prema istraživanju Konstantina Jirečeka,  podigli su Turci 1474. Godine. Bio je to jaki fortifikacijski objekat koji je služio za odbranu od okruženja. Naselje  se , počev od same tvrđave, širilo lijevom obalom Ribnice , prema istoku, a kasnije je prešlo i na lijevu obalu Morače. A onda, Nova varoš, pa prelazak grada na desnu obale Morače, a danas  Podgorica  više nije grad pod Goricom. Stigla je sve do Ljubovića, Malog Brda, pružila se niz Ćemovsko polje,  Zlaticom, Maslinama, Bećirovim poljem, u pravcu puteva za Cetinje i Danilovgrad... Od svog rodnog mjesta, na ušću Ribnice u Moraču,  do ko zna dokle.