Škrinja

Autentični arhivski dokumenti o postojanju Crnogorske provoslavne crkve

Istorijski izvori o autokefalnoj CPC ne mogu se ni politički ni pravno ignorisati

Jul 09, 2022 1 Komentara

(15 riječi)

autor: Mr Novak ADŽIĆ

Posljednji poglavar, mitropolit autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve do 1920, dok nije nasilno ukinuta, koji je više decenija to bio u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio je Mitrofan Ban. On je za crnogorskog mitropolita kanonski rukopoložen u Rusiji 6. aprila 1885. godine, u Isaklijevskoj Crkvi u Petrogradu, od strane petrogradskog mitroplita Isidora Nikoljskog (rođen 1799, umro 1892, od 1860. mitropolit Petrogradski), a u prisutstvu ruskog cara Aleksandra III Romanova. 

Tri dana ranije, u besjedi koju je održao u Svetom Sinodu u Petrogradu, između ostalog, mitropolit Mitrofan Ban rekao je i ovo: 

„Vi, svjatjejši otci, promislom Božjom i željom moga premilostivoga gospodara knjaza Nikolaja rukovođeni, izvoliste smirenost moju izabrati za episkopa Crkve Crnogorske”.

 Nakon hirotonije primio ga je 15. aprila 1885. car Aleksandar III. Prilikom susreta sa njim rekao mu je i ovo:

„Meni je takođe drago što ste Vi rukopoloženi za episkopa u Rusiji. To pokazuje duhovnu vezu imeđu Ruske i Crnogorske crkve”. 

Mitropolit Petrogradski Isidor Nikoljski

Mitropolit Mitrofan Ban sve to detaljno opisuje u memoarima. 

Nakon hirotonije u Petrogradu, Mitrofan Ban je, 19. oktobra 1885. godine, o tome obavijestio vaseljenskog carigradskog patrijarha Joakima IV u pismu, broj 356, u kojemu, uz ostalo, navodi:

„Mi smo se iz Rusije povratili i u ime Božije zauzeli smo svetu katedru Mitropolije Autokefalne Crkve u bogoštićenom Knjaževstvu Crnogorskom na koju smo i Duhom Svetijem i pozvati”. 

O tome postoji i autentični arhivski dokument, kojeg je prvi, u faksimilu originala rukopisa (odnosno prvu i zadnju stranu dokumenta, rečenog pisma Mitrofana Bana) u istoriografiji istražio i objavio dr Dranilo Radojević u naučnoj studiji/monografiji/ knjizi pod naslovom „Iz povijesti hriščanskih crkava u Crnoj Gori”; CDNK, Podgorica, 2000, str. 238-238)

Prva i posljednja strana pisma Mitrofana Bana carigradskom patrijarhu Joakimu IV koje je objavio dr Danilo Radojević

Ruska pravoslavna crkva u rangu Mitropolije Petrogradske (Patrijaršija Ruska bila je ukinuta u XVIII vijeku, u vrijeme imperatora Petra Velikog Romanova i obnoviće se tek 1917), krajem XIX vijeka, kada je na njenom čelu bio mitropolit Paladije, predsjednik Svetoga Sveruskog Sinoda, priznavala je de jure i de facto i kanonski komunicirala u spoljnim poslovima sa autokefalnom Crnogorskom crkvom u rangu Mitropolije, na čijem se čelu tada nalazio mitropolit Mitrofan Ban.

Petrogradski mitropolit Paladije, u svojstvu poglavara Ruske crkve odnosio se prema Crnogorskoj crkvi i njenom poglavaru, u rangu, zvanju, tituli i statusu kao sebi jednakom, ravnopravnom mitropolitu i prvosvešteniku i, u tom smislu, održavao je odnose pune uvažavanja, prijateljstva i saradnje sa predvodnikom autokefalne Crnogorske crkve. 

O tome, između ostalog, eksplicitno govori i službena prepiska, koju je petrogradski mitropolit Paladije ostvarivao sa crnogorskim mitropolitom Mitrofanom Banom (1893-1894).

Kada se 1893. na Cetinju pod okriljem Knjaževine Crne Gore već pripremala proslava jubileja 400-godišnjice Crnojevića štamaprije, nekoliko mjeseci pred održavanje i organizovanje te najavljene državne i crkvene svečanosti (koja će biti održana 1894), mitropolit petrogradski Paladije dao je doprinos tom jubileju, šaljući srdačnu čestitiku crnogorskom mitropolitu, a povodom priprema za održavanje te jubilarne državne i crkvene proslave u Crnoj Gori.

Sadržina te čestitike mitropolita Paladija, eksplicitno dokazuje i pokazuje da su Ruska crkva i njen čelnik, mitropolit petrogradski, u punom značenju, tretirali Crnogorsku crkvu kao autokefalnu pomjesnu crkvu i prema njoj se u službenoj komunikaciji odnosili kao takvoj.

Mitropolit Paladije Pisarev, poglavar Ruske crkve, mitropolit Peterburški i Ladoski od 1892. do 1898.

Mitropolit Paladije je, u pismu, iz jula 1893, Mitrofana Bana smatrao poglavarom pomijesne autokefalne crkve. On, u istome, izričito pominje Crnogorsku crkvu, čestita joj jubilej četiristogodišnjice obodske Crnojevića štamparije, koju imenuje prvom slovenskom tipografijom koja je širila književno i hrišćansko obrazovanje, te pokazuje i izjavljuje iskrene simpatije prema slavnom crnogorskom narodu, koji je, po njemu, vjekovnom junačkom borbom, sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost, te iskazuje da Bogu upućuje molitve za napredak crnogorskog naroda u njegovom hrišćansko-pravoslavno-slovenskom prosvjećenju.

Povodom tog jubileja mitropolit Paladije uputio ječestitku mitropolitu Mitrofanu Banu u kojoj kaže:

«Visokopreosv. G. Mitropolitu Mitrofanu,

Od svoje strane i kao predstojatelj pravoslavne ruske crkve po zvaniju prvenstvujući Svjatjejišega Sveruskijskoga Sinoda imam utjehu čestitati u licu Vašega Visokopreosveštenstva svetoj Crkvi crnogorskoj i hristoljubivoj pravoslavnoj djeci njezinoj sveslovensku svetkovinu povodom četiristogodišnjeg jubileja prve slovenske obodske tipografije i tijem književnog hristijanskog obrazovanja, izjavljujući naiskrenije simpatije srodnome slavnome crnogorskom narodu, koji je junački sačuvao pravoslavnu vjeru i slovensku narodnost…». 

U nastavku, čestitke, pored ostalog, poglavar Ruske crkve u rangu mitropolije, mitropolit Paladije kazuje: 

»Podižem od sveg srca molitve Svevišnjemu za procvjetanje naroda crnogorskoga i napredak njegov u pravom hristjanskom pravoslavno-slovenskom prosveštenju. 

Paladije Mitropolit Petrogradski».

(«Glas Crnogorca», godina XXII, broj 30, subota, 24. jula 1893, str. 2. i »PROSLAVNA SPOMENICA ČETIRISTOGODIŠNJICE OBODSKE ŠTAMPARIJE», izdao Proslavni Odbor, Cetinje, Državna Štamparija, 1895, str. 157-158).

Godine 1910. mitropolit petrogradski Antonije u pismu čestitke Mitrofanu Banu, uz ostalo, piše:

“Bratski vas pozdravljam sa znamenitim jubilejem, izražavajući tople želje da Vašem Visokopreosveštenstvu pastironačenik Gospod Bog naš Isus Hristos udijeli dugi život u plodotvornoj službi Vašoj za dobro Crnogorske crkve”.

Vaseljenski (Carigradski) patrijarh Joakim iz Carigrada 1910. piše poglavaru autokefalne Crnogorske crkve Mitrofanu Banu: 

“Gospod neka podari bogate darove Vašem Visokopreosveštenstvu, svetoj Crnogorskoj crkvi, blagovjernom gospodaru i pobožnom narodu”. 

Jerusalimska crkva je priznavala autokefalnost Crnogorske crkve, o čemu jasno govori i pismo patrijarha Damijanosa poslato Mitrofanu Banu 25. decembra 1903. godine. 

Joakim IV, patrijarh Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije 1884-1887.

Pripadnik vođstva autokefalne Crnogorske crkve, u doba Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio je i Mihailo Dožić. On je postao 1879. godine iguman Moračkog Manastira, da bi ubrzo bio proizveden u čin crnogorskog arhimandrita. 

Godine 1908. postao je član Svetog Sinoda Crnogorske crkve (Crnogorske mitropolije, Pravoslavne crkve u Crnoj Gori). 

On i sveštenik Stanko Bulatović, iz Kolašina, 1910. godine, pišu Mitrofanu Banu pismo sljedeće sadržine: 

„Današnji dan Vašeg slavlja dvadesetpetogodišnjice kao poglavara svete Crnogorske crkve osobito proslavlja sveštenstvo i narod u svetoj obitelji manastira Morače. Tradicionalne veze Vašeg prebivanja među narodom ovog kraja ostaće na uspomenu najdaljim pokoljenjima. Neka da Svemogući da proslavimo i pedesetogodišnjicu Vašeg slavnog rada, na korist svete crkve, Gospodara i Otadžbine”. 

Iguman Leontije Ninković, nastojatelj Ostroškog manastira, a od 1912. član Svetog Sinoda Crnogorske crkve i sveštenik na Dvoru kralja Nikole u zemlji i emigraciji (1916–1919) uputio je iz Nikšića 1910, zajedno sa jeromonahom Danilom Labovićem i monahom Antonijem Miranovićem, čestitku u kojoj, uz ostalo, veli da je Mitrofan Ban hrabri junak sa sabljom u ruci na bojnom polju, pod barjakom uzvišenog Gospodara, te kao jerarhu kako, navode, “specijalno za Crnogorsku crkvu i sveštenstvo, najsrdačnije Vam čestitamo dvadesetpetogodišnjicu svete uzvišene i revnosne arhipastirske službe Bogu, crkvi, Gospodaru i domovini”. 

Nakon što je mitropolit Mitrofan Ban umro, 30. septembra 1920, kada je već bila dekretom/ukazom regenta KSHS Aleksandra Karađorđevića, ukinuta nekanonski i nasilno autokefalna Crnogorska crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Mitropolija Crnogorska) oproštajnu riječ na njegovim odrom, na opijelu, izgovorio je episkop zahumsko–raški do 1920, eparhije Crnogorske crkve, čiji je do njenog ukidanja bio član njenog Svetog Sinoda, Kiril Mitrović tada je, uz ostalo, rekao: 

“Po prirodi bistra i zdrava uma, plemenita srca i nesebično snažne volje, on je uspijevao u radu na crkvenom polju tako da je sposobnost njegova uočena od crkvenih i državnih poglavica dovela ga na upravu Crnogorske crkve. Prema prilikama i sredstvima sa kojima je mogao raspolagati Mitropolit Mitrofan za vrijeme svog dugog Vladikovanja mnogo je učinio za Crnogorsku crkvu”. 

(“Glasnik”, službeni list Srpske pravoslavne patrijaršije, Beograd od 16/29. Oktobra 1920, godina I, broj 8, str. 116).

Istorijska je činjenica, nažalost, da su u uslovima velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore- Srbiji 1918. godine, koju su sticajem okolnosti podržali i odobrili, u nasilnom, bespravnom, antiustavnom i antikanonskom, ukidanju Cnogorske autokefalne crkve od kraja 1918, učestvovali i njeni episkopi, kako mitropolit Mitrofan Ban, tako i dr Gavrilo Dožić i Kiril Mitrović.