Nije slučajno što smo  19.  decembra, na Dan oslobođenja Podgorice, posjetili  spomenik Josipa Broza Tita. Drug Tito je imao posebno mjesto među građanima glavnog  grada koji je s ponosom nosio njegovo ime od 1946. – 1992. godine. Časno  je podsjetiti se ovoga i  pred Vrhovnim komandantom odati počast njegovim slavnim partizanima koji su oslobađali grad i sjetiti se svih palih heroja i boraca iz našeg grada i drugih partizana iz Titove oslobodilačke antifašističke vojske.

Okolnosti u kojima je Tito tokom I svjetskog rata i između dva rata boravio u Sovjetskom Savezu i drugim evropskim zemljama i djelovao politički i revolucionarno i njegova apsolutna posvećenost  borbi za prava radničke klase i obespravljenih građana u značajnoj mjeri objašnjavaju karakter i snagu njegove ličnosti  i sposobnost  vizionarskog koncipiranja sadržaja,  programa i operativnog rada KPJ  od  dolaska za njenog generalnog sekretara   1937. godine.

Zahvaljujući u prvom redu Titovom sagledavanju uslova neposredno pred i nakon  okupacije Jugoslavije u aprilu 1941.godine  i angažovanju pripadnika KPJ pripremljen je teren za masovni otpor i pokretanje ustanka protiv okupatora. Danas smo ponosni što je odgovor na prvi poziv druga Tita i KPJ na borbu naroda protiv fašizma i za slobodu naišao na takav odjek u našoj Crnoj Gori gdje je 13. jula 1941. godine,  prije nešto više od 80 godina, pokrenut ustanak crnogorskog naroda.

                                         Bobo Raičević: Tito je imao veoma prijateljski i blagonaklon odnos prema Crnoj Gori

Od ustaničkih dana do velike pobjede nad okupatorom u maju 1945. godine drug Tito komandovao je partizanskim jedinicama u teškim bitkama sa uvijek brojnijim neprijateljem pomaganim domaćim izdajnicima.  Sjetimo se nekih od njih:  Kadinjača, Pljevlja, Kupres, Bihać, Neretva, Sutjeska, Beogradska operacija, Sremski front… S Ponosom ističemo učešće crnogorskih partizana u svakoj od ovih bitaka i Titovo divljenje njihovoj hrabrosti i doprinosu borbi za slobodu.

Teško ratno vrijeme i žestina oružane borbe nije spriječila druga Tita, uvjerenog u konačnu pobjedu,  da paralelno i jednako odlučno i vizionarski radi na pripremi osnove novog socijalističkog društva u kome će biti uklonjene postojeće  nepravde i neusklađenosti u nacionalnoj, ekonomskoj i socijalnoj oblasti, odnosno nove federalne  države  republikanskog tipa bazirane na ravnopravnosti federalnih  jedinica.  Taj složeni put od formiranja prvih NO odbora u jesen 1941. godine do Drugog zasijedanja AVNOJ u novembru 1943.  godine, gledano iz današnje  perspective,  govori o gotovo nevjerovatnoj političkoj spremnosti i inteligenciji druga Tita i njegovog okruženja iz rukovodstva KPJ i Vrhovnog štaba NOVJ.

Nakon oslobođenja zemlje drug Tito nastavlja sa istom odlučnošću rad na obnovi porušene zemlje i organizovanju nacionalne ekonomije. Ogromni entuzijazam i radno angažovanje  naroda i povjerenje u druga Tita doveli su do  naglog preobražaja  zemlje. Distanca koju je Tito napravio u odnosu na krute stavove Kominforma i prekid odnosa sa Rusijom 1948. godine dovela  je do uspostavljanja sistema društvenog i radničkog samoupravljanja 1951. godine. Do danas suštinski  sadržaj ovog potpuno novog, odnosno do tada nepoznatog  sistema upravljanja društvenim i privrednim  subjektima, što je podrazumijevalo učešće svih zapošljenih u procesu planiranja i rukovođenja, nije ponovljen niti u jednoj zemlji u svijetu. Razlozi zašto se ovaj sistem nije održao u Jugoslaviji su kompleksni.  Ono što je nesporno je činjenica da je ova system bio jedinstveni pokušaj stvaranja najhumanijeg društvenog sistema, koji će sigurno  biti ponovljen u nekom trenutku u nekoj srećnijoj zemlji.

Idemo dalje. Deset godina nakon uvođenja društvenog i radničkog samoupravljanja, dakle 1961. godine, drug Tito staje na čelo novoformiranog Pokreta nesvrstanih zemalja. U tom statusu obišao je na desetine zemalja trećeg svijeta , ostvario kontakte sa najvažnijim ličnostima šefovima država i vlada najmoćnijih svjetskih država i u čitavom svijetu učinio Jugoslaviiju poznatom i cijenjenom zemljom. Jugoslaviju je okrenuo razvijenom  demokratskom svijetu.

 Proces otvaranja zemlje pratio je i process unutrašnje demokratizacije I decentralizacije, odnosno daljeg još većeg prenošenja ovlašćenja na federalne jedinice i lokalnu samoupravu. Nažalost, upravo tada, sredinom 80-ih počinje najava  budućih tenzija, nesuglasica, sukoba i dr. O tome drugi put i na drugom mjestu. U svakom slučaju Titovo nasljeđe pretpostavljalo je veće i kvalitetnije angažovanje onih koji su od njega preuzili sudbinu Jugoslavije u svoje ruke.

Tito je umro 4.maja 1980. O veličanstvenom, neponovljivom događaju i prisustvu  sahrani više od 200 delegacija na najvišem i viskom nivou iz cijelog svijeta manje više je poznato.  Prema Evroviziji, pogrebna ceremonija Josipa Broza Tita drugi je najgledaniji TV događaj u 20. vijeku,  nakon slijetanja Misije Apolo 11 na Mjesec.

Drug Tito imao je veoma prijateljski i blagonaklon odnos prema Crnoj Gori. Kao najzaslužniji za održavanje drugog zasijedanja AVNOJa, može se smatrati  kao ličnost koja je dala najveći doprinos za usvajanje odluke o konstitusanju nove države na federalnim osnovama i potvrđivanje crnogorskog naroda kao jednog od pet konstitutvnih naroda. Odlukama AVNOJa  Crna Gora proglašena je za jednu od šest ravnopravnih federalnih jedinica, što je  bio  prvi korak ka  obnovi njene državnosti ukinute nelegitimnim i nelaglnim odlukama tzv. Podgoričke skupštine iz 1918.

O drugu Titu govorili su i pisali njegove kolege, mnogi naučnici, publicisti i drugi. Citata ima napretek. Zadržaću se na jednom. Ne zamjerite za atipičnost. Desanka Maksimović, legendarna srpska pjesniknja, rekla je u jednoj prilici: : "Verujem da će nas i samo sećanje na njega čuvati, da ne grešimo, da idemo putem koji nam je on ukazao, da ćemo se svaki put upitati pred nekom važnom odlukom koja se tiče sreće naroda, šta li bi nam on posavetovao kako da postupimo."

Autor: Zoran Bobo Raičević, potpredsjednik UBNORA Podgorice