Piše : Zoran Bobo Raičević 

Istorijski dogadjaji, posebno oni  gdje se vojevalo za slobodu, bili  su  i biće temelj i garancija vječnosti Crne Gore. Medju dogadjaje -medjaše , svakako je Trinajestojulski ustanak , kada je  crnogorski  narod ustao  protiv fašističkog okupatora.Veličanstven i jedinstven u svom sadržaju, taj ustanak  odredio je pravac borbe za slobodu i ravnopravnovnost  naroda i bio podstrekač slobodumnih i patriotski opredijeljenih građana  nacifašzmu u tadašnjoj Jugoslaviji, ali i diljem okupirane Evrope. Crna Gora je  pokazala je slobodarski duh i tradiciju i sjećanje na slavne pretke iz velikih bitaka na Tuđemilu, Carevom Lazu, Martinićima, Krusima, Grahovcu, Vučjem Dolu, Fundini, Balkanskim ratovima i I svjetskom ratu.

Tog 13. jula 1941.  na noge se diglo oko 30000 njenih sinova i šćeri. U rekordnom vremenu oslobođena je skoro čitava teritorija osim nekoliko gradova, što je naćeralo neprijatelja na angažovanje elitnih jedinica sa preko 100.000 vojnika u cilju slamanja otpora. Ogroman broj neprijateljskih vojnika i najmodernije naoružanje nijesu slomili ustanički zanos. Naprotiv, ustanici – partizani  su i tokom silovite najezde neprijatelja tokom jula i avgusta, uspijevali da se organizaciono učvrste i velikim brojem diverzantskih akcija pokažu neprijatelju na koga su se namjerili.

                                                        Spomen ploča, svjedočanstvo o  uspješnoj  akciji partizana

Naraslu snagu partizanskog pokreta u tom  periodu najbolje ilustruje način organizovanja i izvođenja akcije  na Jelinom dubu, prije 80 godin,a u toku koje je presretena italijanska kolona koja je prebacivala ljudstvo i ratni material iz Podgorice prema Kolašinu.

Na ideju o ovakvoj akciji došao je Štab narodnooslobodilačkih gerilskih (partizanskih) odreda  za Crnu Goru, Boku i Sandžak  krajem septembra 1941. godine. Za ostvarenje akcije angažovan je kombinovani bataljon sačinjen od probranog ljudstva iz sastava tri bataljona  Zetskog partizanskog NOO odreda i to "Marko Miljanov", "Bijeli Pavle" i "Jole Piletić". U toku noći 17. na 18. oktobar  ove jedinice, koje su bile dobro naoružane, postavile su zasjedu pored ceste Bioče - Lijeva Rijekau, dužini od dva kilometra.  Napad je izvršen u zoru 18.oktobra  1941.

Fašistička odmazda

U trenutku kada je čitava italijanska kolona sastavaljena od 43 kamiona ušla u zasjedu otpočeo je napad partizanskih jedinica. Italijani nijesu bili u stanju da pruže ozbiljniji otpor. Samo mali broj uspio je da pobjegne niz kanjon Male rijeke. Neprijatelj je imao 152 poginula i ranjena oficira i vojnika, dok ih je 64 zarobljeno.  U akciji su život izgubila dvojica partizanskih boraca.

U danima koji su slijedili okupator je bezuspješno pokušavao da uništi partizanske jedinice na području Kuča i Bratonožića. Nažalost, odmazda nad golorukim seljacima iz ovog kraja bila je žestoka. Ubijeno je na desetine stanovnika ne vodeći računa ni o polu ni starosnoj dobi. Njih skoro 400 odvedeno je u zatvore u Podgorici. Najveći pojedinačni zločin je strijeljanje 52 rodoljuba na putu od Jelinog duba prema Bioču, čijim sjenima se klanjamo ,takodje  svakog 18. oktobra.

Rezultati akcije na Jelinom dubu ostavili su snažan utisak na okupatora. Vojni komandant Pircio Biroli, koji je početkom oktobra postavljen za guvernera Crne Gore, prihvatio je prijedlog crnogorske strane da se povedu pregovori o razmjeni 20 italijanskih oficira i podoficira zarobljenih na Jelinom dubu za odgovarjaći broj crnogorskih interniraca. Na bazi pregovora vođenih u Martinićima  26. oktobra izvršena je razmjena zarobljenika, čime je de facto prvi put od strane okupatora priznat Narodnooslobodilački pokret kao ratujuća strana.

Na temeljima NOBa -afirmacija Crne Gore

Akcija na Jelinom dubu imala je izvanredan odjek u Crnoj Gori. Poslije nje je Narodnooslobodilački pokret dobio nov polet, osjetno jačajući i u onim krajevima u kojima je poslije Trinajesojulskog ustanka bio u zastoju. Postojeće partizanske čete i bataljoni naglo su se povećavali, a oformljene su i nove jedinice. Stoga nije slučajno što je mjesec dana poslije bitke na Jelinom dubu mogao biti formiran  Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku, čiji je Pipersko-kučko-bratonožoćki bataljon dobio ime  "18. Oktobar" u znak spomena na dan pobjede nad neprijateljem na Jelinom dubu.

Borci sa Jelinog duba, kasnije učesnici Pljevaljske bitke i velikog broja slavnih partizanskih  bitaka širom Jugoslavije, među kojima je bilo oko 6000 boraca sa područja Podgorice, pronijeli su slavu NOBJ i dali značajan doprinos borbi za slamanje nacifašizma. Vojna pobjeda i oslobođenje zemlje omogućili su konstituisanje nove Jugoslavije, države ravnopravnih naroda i republika, što je značilo punu afirmaciju Crne Gore kao ravnopravne republike i crnogorskog naroda kao jednog od šest konstitutivnih naroda. Njen razvoj, znači i razvoj Crne Gore, u poslijeratnim godinama bio je silovit kako u ekonomskoj tako i u kulturnoj, zdravstvenoj, obrazovanoj i drugim oblastima.

Razvoj Crne Gore brutalno je zaustavljen događajima iz posljednje decenije prošlog vijeka. To je vrijeme kada su se na prostoru bivše Jugoslavije odvijali  krvavi bratoubilački ratovi, kada je zemlja  doživjela totalni ekonomski kolaps i nezapamćeni pad standarda, kada je nastupila  opšta  politička i društvena dezorijentanost i konačno raspad države.To je bilo vrijeme kada je počeo nečasni proces pokušaja revizije istorije  i  širenja neistina o oslobodilačkom, antifašističkom, narodnom i pravednom karakteru rata  1941 –1945. godine.

Udruženi  -protiv razgradnje crnogorskog bića

Danas je svima jasno da su za sve nevolje koje su snašle našu do tada stabilnu, moćnu i u svijetu uvaženu zemlju odgovorne nacionalne elite koje su podršku i oslonac  tražile i  dobiile od retrogradnih nacionalstičkih subjekata i pojedinaca iz raznih miljea, u prvom redu i posebno važno za našu Crnu Goru, od SPC.

                                                        Zoran Bobo Raičević

U prelomnim trenucima s kraja devedestih godina prošlog vijeka Crna Gora se snažno i nepovratno okrenula uspostavljanju nove osnove društvenog i ekonomskog razvoja, odnosno, uspostavljanju građanskog društva i punoj integraciji u evroposke i evroatlantske strukture. Takvo njeno opredjeljenje podržavao je od početka i naš SUBNORA. Ogromna podrška građana ovakvoj orijentaciji dovela je Crnu Goru do maja 2006., odnosno do obnove državnosti i otvaranja procesa punog integrisanja naše države u zajednicu demokratskih razvijenih država svijeta i lidera u pregovorima za punopravno člnstvo u EU.

Nažalost, taj proces privremeno je zaustavljen. Brojni retrogradni kleronacionalistički subjekti, i ovoga puta naslonjeni na eksponente Crkve Srbije, ali i na snažnu političku i materijalnu podršku nekih zemalja koje tradicionalno, odnosno, vjekovno, pretenduju na dominantni politički uticaj u Crnoj Gori, i faktički podržane od političkih partija i pojedinaca, ali isto tako i nekih NVO i medija, koji su interesno ušli u savez sa đavolom, za dlaku su se domogle vlasti. Već godinu dana organizovano i intenzivno rade na razgradnji crnogorskog bića. Atakuju na crnogorske institucije, na simbole crnogorskog identiteta, na kulturu, jezik, tradiciju.

Ipak, nešto što nije pravi reprezent crnogorskog bića ne može trajati. Upravo je nastupio trenutak kada svi građani Crne Gore, nepokolebljivi sljedbenici njene slobodarske i antifašističke  tradicije, pripadnici svih nacija i vjera, žene i muškarci, stari i mladi,  moraju dići glas za odbranu svoje jedine domovine. Udruženi u ljubavi prema svojoj majci Crnoj Gori  moraju prevazići neke manje bitne nesporazume kako bismo što prije dočekali slobodu u uslovima demokratije, multunacionalnog i multivjerskog sklada, poliitčke i pravne sigurnosti koja će nam garantovati nastavak prekinutog  puta ka EU i brži svestrani društveni i ekonomski razvoj i viši standard svakom građaninu. Naš SUBNORA je dio ovog projekta i daje doprinos njenom ostvarivanju.

Uvjeren sam  da ove rečenice odražavaju duh Narodnooslobodiulačke antifašističke i revolucionarne  borbe crnogorskog naroda 1941. -1945 godine, koju je predvodio legendarni maršal Jugoslavije Josip Broz Tito.

(Autor je potpredjednik podgoričkog  Udruženja  boraca i antifašista)