Sagovornici

Dr Čedomir Bogićević, jedan od najistaknutijih crnogorskih intelektualaca, dugogodišnji sudija Vrhovnog suda Crne Gore, autor više desetina originalnih naučnih djela, dobitnik Nagrade „Mijat

NA SVIJETU NEMA MANJE DRŽAVE, A VEĆIH NAUČNIH I UMJETNIČKIH POTENCIJALA, SNAGE LJEPOTE I PRIRODE

Jul 01, 2021 5 Komentara

(15 riječi)

Obnova suvereniteta, nezavisnosti, međunarodno-pravnog subjektiviteta države Crne Gore na referendumu 2006. godine jedan je od najvećih i najslavnijih datuma u njenoj povjesnici dugoj jedanaest vjekova. Crna Gora je bila društvo materijalne ustavnosti koje je imalo hiljadugodišnju ustavnost kroz veličanstveni pravni kodeks methodis za vrijeme prve crnogorske države Duklje, pa preko povelja Balšića, Zakonika Balšića, Zakonika Knjaza Danila, Senatskih odluka, običajnog prava, Bogišićevog opšteimovinskog zakonika, Nikoljdanskih državno-pravnih spomenika i dr. Zaštitu ljudskih prava treba povjeriti najvišem sudu – Vrhovnom sudu Crne Gore, a ukinuti Ustavni sud, u skladu sa filozofijom i jurisprudencijom izraženom u Ustavu Sjedninjenih Američkih Država. Marginalizovan kolosalni doprinos Petra II Petrovića Njegoša kao državnika i državnog reformatora. Treba izvršiti suštinsku reformu crnogorskog društva u obrazovanju, prosvjeti, nauci, kulturi. Crna Gora bila je jedino društvo u svijetu koje

(''Crnogorski Portal'' objavljuje seriju autorskih intervjua Gorana Sekulovića sa najistaknutijim crnogorskim stvaraocima o trajno aktuelnim identitetskim pitanjima koji su publikovani u listu ‘’Prosvjetni rad’’ u periodu od 2012. do 2016. godine)

 

 

 

Bio-bibliografija

Čedomir Bogićević rođen je 07. 12. 1950. godine u selu Bogićevići, Danilovgrad. Osnovno školovanje završava u Slapu na Zeti, gimnaziju u Titogradu (1970) a Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu 1984, na kojem je, nakon poslijediplomskih studija stekao magistraturu i odbranio doktorsku disertaciju u oblasti pravnih nauka. Pravosudni ispit položio je 1981.

Objavio je 20 knjiga i preko 250 naučnih i stručnih članaka, ogleda, rasprava i studija iz filozofije prava, opšte pravne teorije, socijalne filozofije, crnogorske državno-pravne istorije, velikog broja posebnih pravnih oblasti, kao i veliki broj publicističkih radova, eseja, prikaza, recenzija i komentara iz oblasti nauke, etike, kulture, književnosti, sociologije i tradicije.

Bio je glavni i odgovorni urednik časopisa za pravnu teoriju i praksu „Pravni zbornik” (1994-2004) Udruženja pravnika Crne Gore, jednog od rijetkih strukovnih organizacija NVO sektora koji ima osamdesetogodišnju tradiciju, a koje je odigralo veliku državotvornu ulogu u promociji konstitucionalne, jurističke i filozofsko-pravne kulture crnogorske nezavisnosti. Bio je potpredśednik Udruženja pravnika Crne Gore i član najviše ex – jugoslovenske asocijacije u oblasti pravne nauke i struke, te istovremeno član rukovodnih tijela mnogih specijalističkih asocijacija iz različitih oblasti jurističke kulture na eks jugoslovenskom nivou u oblasti filozofije prava, sociologije prava, radnog prava, socijalnog prava, privrednog prava i drugih. Član je mnogih redakcija, naučnih časopisa i druge periodike u oblasti društvenih i humanističkih nauka, te član savjeta mnogih pravnih fakulteta i drugih humanističkih studija. Završio Pješadijsku školu rezervnih oficira i specijalistički studij – Međunarodno humanitarno pravo, kao i brojna specijalistička usavršavanja u oblasti praktične jurisprudencije u organizaciji Savjeta Evrope i Američkog udruženja pravnika (ABA), a bio je naučni predstavnik Crne Gore na Međunardnoj naučnoj konferenciji u Vašingtonu 2002. godine na temu Komunikacije i ljudska prava – kojom prilikom je imao čast da pośeti Vrhovni sud SAD.

Povodom šezdesetog rođendana (2011) Nacionalna biblioteka Crne Gore, na Cetinju, priredila mu Bio-bibliografiju (autori: M. Milović i V. Tatar) koja je u tom trenutku brojala 730 bibliografskih jedinica.

Član je Matice Crnogorske – đe je bio član Suda časti, Matice Muslimanske, član Odbora za pravne i političke nauke CANU, član Senata DANU, počasni član Crnogorske asocijacije „Korijeni”. Za ovu priliku izdvajamo: Pravo na slobodu, Institucije službeničkog prava, Država i sloboda rada, Pravo socijalne integracije, Heroida crnogorska – prilozi crnogorskoj državno-pravnoj istoriji, Istorija crnogroskog sudstva, Crnogorski istorijski-pravni rječnik (nagradu Izdavački poduhvat na Međunarodnom sajmu knjiga u Podgorici, 2010.), Petar II Petrović Njegoš kao državnik i državni reformator (I svezak) – Njegoševa filozofija pravde (II svezak) i Sula Radov – Evropski racionalizam i crnogorsko običajno pravo. Ponosi se što je u koautorstvu s akademikom Vukićem Pulevićem sačinio mogorafiju retrospektivne naučno-kulturne uzajmnosti Crna Gora i Hrvatska kroz galerijsku povjesnicu likova, a sa prof. dr Ristom Kilibardom knjigu Crna Gora – sa sobom.

Biran za predavača na Univerzitetu Crne Gore – Fakultet dramskih umjetnosti i Ekonomski fakultet. Učesnik je i podnosilac referata na mnogim međunarodnim i nacionalnim naučnim konferencijama, simpozijumima i savjetovanjima. Govori ruski i italijanski.

Odlikovan Medaljom rada Predsjedništva SFRJ, Nagradom Deveti decembar Opštine Danilovgrad, Poveljom Udruženja pravnika Crne Gore i najvišom naučnom nagradom ove strukovne organizacije – Nagrada akademik Mijat Šuković, koja se dodjeljuje jednom u pet godina i koja po značaju ravna nacionalnoj državnoj nagradi u oblasti struke.

Kao gimnazijalac bavio se sportom i bio član omladinskog pogona F. K. „Budućnost” – Titograd.

Između ostalih dužnosti bio je savjetnik Suda udruženog rada Crne Gore, sudija Osnovnog suda udruženog rada u Titogradu, sekretar za društvene djelatnosti Titograda, zamjenik, a potom savjetnik ministra rada i socijalne politike, sekretar Ministarstva Pravde (1995-1997) đe je pokrenuo inicijativu za obilježavanje 200-godišnjice prvog pisanog pravnog spomenika Stega i bitaka na Martinićima i Krusima (1796-1996) što je bio vjetar u jedra crnogorske nezavisnosti, i sudija Vrhovnog suda Crne Gore, sa koje pozicije po svom zahtjevu odlazi tri godine u prijevremenu mirovinu.

 

Nije cilj izgradnje ljudskog društva materijalno bogatstvo, nego slobodno i humano društvo

Vaša doktorska rasprava objavljena je pod naslovom „Država i sloboda rada” a bili ste i sudija nekadašnjeg Suda udruženog rada. Nekada su i visoko razvijene zemlje Zapada izučavale, ali i sprovodile neke oblike i sadržaje samoupravljanja i participacije radnika. Da li je nešto, i ako jeste što, u ovom smislu živo i održivo da bi funkcionisalo i u tzv. tranzicionom društvenom miljeu?

Bogićević: Predmet moje doktorske disertacije „Funkcije državnih organa u ostvarivanju i zaštiti prava radnika”, proširena i objavljena pod naslovom „Država i sloboda rada – prilog socijalnoj filozofiji uređenja rada”, razmatra socijalno-filozofska, etičko-pravna, i kulturološko-politička pitanja u odnosima između države, ljudske slobode, čovjeka kao subjekta rada i titulara uređenja odnosa između svijeta rada i kapitala na jednoj i filozofskih pitanja refleksije uticaja ljudskih sloboda i principa jednakosti na stanje socijalne kohezije i unaprijeđenja standarda ljudskog dostojanstva i kvaliteta socijalnog života. Jedan retrogradni socio-kulturološki akt izveden krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina prošlog vijeka, označen kao društvena tranzicija, brutalno je prekinuo proces socijalne evolucije društva u kome bi čovjek ovladao procesom samosvijesti i društvene emancipacije i oslobodio se procesa razotuđenja i alienacije (sve u cilju da bi bio gospodar cjelokupnih tokova društvene reprodukcije zasnovane na humanističkim i jurističko-filozofskim utemeljenim postulatima ideje samoupravljanja, decentralizacije, industrijske i ekonomske demokratije, ali i socijalne odgovornosti i industrijske discipline), izvršilo konverziju prava na rad i od slobodnog gospodara reprodukcije svijeta rada učinilo ga najamnim radnikom, a menadžere privrednih društava i vlasnike kapitala u odiozne industrijske despote. Novo društvo nije ništa preuzelo od naprednih tekovina starog društva i njegovog Periklovog doba a nije izgradilo ni temelje ni konstrukciju niti ima viziju novih društvenih, ekonomskih, socijalnih, industrijskih, prosvjetnih i kulturnih vizija, strategija i odnošaja. Nije cilj izgradnje ljudskog društva materijalno bogatstvo, nego slobodno i humano društvo koje će prevazići postojeći istorijski društveni dualizam podjele rada i stremiti Marksovoj viziji izgradnje i organizacije ljudskog društva ili podruštvljenog čovječanstva (Marksove teze o L. Fojerbahu). U disertaciji sam izgradio projekat idealne organizacije mikroekonomskog, mikrosocijalnog i mikroindustrijskog koncepta u kojoj je zastupljen najhumanističkiji i najracionalniji i najproduktivniji oblik ljudske organizacije rada, na horizontalnom i vertikalnom planu organizacije društva i njegovih ekonomskih i industrijskih oblika djelatnosti.

Razviće slobodei privrednog bogatstva postiže se putem znanja, nauke i sposobnosti

Autor ste i knjige „Pravo socijalne integracije”. Za kakvu se savremenu državu zalažete? Što je po Vama bitno da država sačuva da bi mogla nositi epitet pravedne, socijalne i podsticajne zajednice za sve njene građane?

Bogićević: Ova juristička, filozofska i etičko-pravna studija izražava moje poglede na projekat makroorganizacije ljudskog društva – počev od konstitucionalnog državnog kostura kao političko-pravnog predstavništva naroda do cjelokupne organizacije i koncepcije subjekata na organizaciji i ustrojstvu mikro i makro organizama i činioca socijalne statike i socijalne dinamike u ekonomskim, pravnim, radno-funkcionalnim, političko-pravnim, etičkim, konstitucionalnim položajima homo fabera u odnosima međuuticaja saradnje na principima slobode rada i organizovanja čiji je cilj čovjek i njegovo pravo na sreću, a kapital i materijalno bogatstvo samo sredstvo za ostvarivanje ovih ciljeva. Knjiga je rađena na idejama antičkih filozofa i velikana evropskog racionalizma, te humanističkog učenja socijal-utopista i velikog empirijskog puta u ideju samooslobođenja – samoupravnog socijalizma sa tezom da ništa nije vječno i da je sve podložno dijalektičkim zakonima kretanja i promjene, ali po ideji I. Kanta: Sve mora da se kreće iz nižih u više i bolje razvojne oblike u čijem je središtu čovjek kao ljudsko biće i njegovi socijalni odnosi sa drugim ljudima, narodima i kulturama, i prirodnom baštinom kao svojim nerazdvojnim činiocem egzistencije. Svojina obavezuje. Svojina je socijalna funkcija. Nenaučan je postulat da je jedan svojinski oblik bolji od drugog u njenoj istorijskoj genezi. Razviće slobode i privrednog bogatstva postiže se putem znanja, nauke i sposobnosti. Vlast nije subjektivno pravo, nego dužnost javnih dužnosnika da sve svoje potencije usmjere na razviće opšteg dobra i ljudskih sloboda.

Antički filozofi su narode bez države nazivali varvarskim

Pisali ste o mnogim aspektima suverenosti crnogorske države u istoriji ali i u sadašnjem vremenu. Naročito ističete potrebu da se na drugačiji način priđe izbornoj materiji u okviru političkih i pravnih nauka. Zalažete se za neposredne političke izbore, zar ne?

Bogićević: Obnova suvereniteta, nezavisnosti, međunarodno-pravnog subjektiviteta države Crne Gore na referendumu 2006. godine jedan je od najvećih i najslavnijih datuma u njenoj povjesnici dugoj jedanaest vjekova. Antički filozofi su narode bez države nazivali varvarskim. Crna Gora je u svojoj istorijskoj egzistenciji bila oaza slobode, pravde i jednakosti i jedina zajednica slobodnih ljudi u ljudskom rodu, jer njen seljak nije bio vazal nego puni gospodar plena potestas svoje društvene esencije čiji je ideal ljudsko dostojanstvo što je potvrdila u masovnom ustanku golorukog crnogorskog naroda 13. jula 1941. kao jedinstven podvig koji je zadivio ljudski rod i evropsku istoriju slobode. Crna Gora su čim se dičila / do slobodom i utočištem (Njegoš, Šćepan Mali). Zato se u takvom društvu javila prva štamparija na svijetu – Oktoih 1493. Autentično, samoniklo, originalno ljudsko pravo – utočište ili utoka, pribježište, bila je himna ljudskoj slobodi, dok je evropskom civilizacijom u isto vrijeme galopirala inkvizicija, vjerski ratovi, kolonijalizam i spaljivanje knjiga, index librorum prohibitorum.

Ali, država nije krajnji cilj organizacije ljudskog društva, nego preduslov i pretpostavka, conditio sine qua non, za društveno harmonično i socijalno-ekonomsko prosvjetiteljsko oblikovanje zajednice ljudi da unaprijede sve fenomene humanizacije i ekonomskog bogatstva društva za koje su vezali svoju zajedničku sudbinu. Zato je potrebna mudrost, nauka, znanje i odgovornost, kritičko mišljenje naučnika, intelektualaca, naučnih asocijacija, strukovnih organizacija i svakog građanina. Crnogorski Ustav nije dosljedno i koherentno rješio nijedno državno-pravno pitanje organizacije društva i njegovu socio-ekonomsku organizaciju i prosvjetno-kulturnu, socijalno-etičku, zdravstvenu i kulturološko-pravosudnu sintezu društvenog organizma kao živog bića. Ja sam izrazio u svojim raspravama konstitucionalno-političku i socijalno-pravnu i državnu organizaciju crnogorskog društva kroz modele sve tri grane vlasti u čijem se jezgru nalazi čovjek, a ne politička partija i čiji će se izborni sistem koji sada nema ustavno-pravnu legitimaciju zasnivati na neposrednom izboru građanina u narodno predstavništvo i predstavništvo lokalnih zajednica. Te su moje rasprave izražene u zbornicima radova CANU, zbornicima Udruženja pravnika Crne Gore i mojim knjigama Pravo socijalne integracije i Heroida Crnogorska.

 

Pravda je rodno mjesto prava

Dugo godina ste bili funkcioner u Ministarstvu pravde i sudija Vrhovnog suda Crne Gore. Koji je najbolji način po Vama da pravna država bude u funkciji potreba građana?

Bogićević: Cilj organizacije ljudskog društva je ekonomski bogata, kulturološki prosvijećena, socijalno-etički pravedna i humanistički utemeljena svijest o poštovanju ljudskog bivstva, a ljudsko bivstvo to je Drugi, čime se uzvisuje sam čovjek do božanskog otkrovenja filantropije i altruizma i čime se gradi društvo ljudskog dostojanstva. To je u modernom smislu pravnih načela prosvijećenih naroda i crnogorske pravno-istorijske tradicije društvo slobode i vladavine prava. Suštinsko odličje principa vladavine prava je pravedno pravo, kako u stvaranju tako i u primjeni, što je još konstituisala njemačka filozofija prava: Ideja prava je ideja pravde – Gustav Radbruh, Ideja prava je ideja slobode – Hegel, Zakon koji ne čuva pravdu nije zakon – Sula Radov. Pravda je rodno mjesto prava. Pravne države su bile i despotije, tiranije, oligarhije i Rajh, što je supstancijalno po semantici i kvalitetu daleko i ispod ideje vladavine prava koja se uporedo i interaktivno razvija sa ekonomskim i socijalnim blagostanjem ljudi. U ovom procesu Crna Gora je mnogo daleko od cilja, a mogla je biti vrlo blizu, a pogotovo vremenskim procesom bržeg razvića stubova cjelokupne ljudske civilizacije – slobode i pravde. Ovom temom bavio sam se i u svojoj monografiji Njegoševa filozofija pravde.

Pravna baština crnogorskog naroda sa kojom se proslavio u ljudskoj civilizaciji razorena je i izgubila kulturološki elemenat u ljudskoj organizaciji društva kakvu je imala vjekovima na principima svog slavnog običajnog prava, odluka crnogorskog Senata i pisanih pravnih spomenika do 1914. godine čime je nemilosrdno izbrisan kulturološki identitet crnogorskog naroda u njegovoj materijalno-pravnoj i procesno-pravnoj fizionomiji, što smatram deliktom protiv ljudske kulture i čovječnosti.

 

Život, rad i studije akademika Mijata Šukovića čine čast crnogorskome narodu i njegovoj kulturi

Prvi ste dobitnik Nagrade „Akademik Mijat Šuković” Udruženja pravnika Crne Gore za Vaš dugogodišnji angažman i kao pravnog naučnika i kao javnog pravnog djelatnika. Što znači za Vas ovo visoko priznanje?

Bogićević: Čast mi je i duhovna satisfakcija što sam prvi dobitnik Nagrade za nauku imenom Akademika Mijata Šukovića, koje mi je dodijelila crnogorska strukovna pravna organizacija 2013. godine u čast najvećeg crnogorskog pravnika novije crnogorske državno-pravne istorije, polihistora i velike sinteze, erudicije i fanatizma ljudskog rada, humaniste i filantropa čiji život, rad i studije čine čast crnogorskome narodu i njegovoj kulturi.

 

Nikoljdanske sudske reforme iz 1902. čiji je autor nenadmašni dr Lujo Vojnović

Napisali ste „Istoriju crnogorskog sudstva”. Što biste izdvojili iz ovog viševjekovnog bogatog mozaika i riznice autentične pravne misli i prakse?

Bogićević: Moja knjiga „Istorija crnogorskog sudstva”, objavljena 2009. godine čini pregled crnogorske organizacije i judicature, te funkcionalnog ustrojstva crnogorskog sudstva od prvog crnogorskog – Pomorskog suda u Kotoru 1829. godine do donošenja Ustava u obnovljenoj nezavisnoj državi 2006. Ništa od te slavne organizacije čija se starost mjeri vjekovima nije ugrađeno u postulate modernog pravosudnog sistema, pogotovo Nikoljdanske sudske reforme iz 1902. godine čiji je autor nenadmašni dr Lujo Vojnović, za koji je evropska štampa prenijela da je mala Crna Gora održala prosvijećenu lekciju nadmenoj Evropi, niti je išta sačuvano od nekih sadržinsko kvalitetnih atribucija organizacije i scijentizacije crnogorskog sudstva.

 

Pravnici su postali, kako reče Šarl Monteskje, usta prava, umjesto da budu mozak prava

Da li smatrate da se na crnogorskim pravnim fakultetima u dovoljnoj mjeri izučavaju ne samo discipline i sadržaji iz istorije crnogorske filozofije prava i jurisprudencije, već i one opšteg i univerzalnog akademskog karaktera bez kojih se nekada nije mogla zamisliti pravna univerzitetska nastava?

Bogićević: Fakulteti društvenih i humanističkih nauka, a posebno pravni fakulteti i modeli njihovih različitih organizacionih fenomena, prerasli su od širokog obima saznanja cjelokupne civilizacije ljudskog mišljenja u domenu ljudske pravde pretvorivši se u zanatske akademske organizacije za produkciju pravnih tehničara, umjesto pravnih arhitekata. Iz odiozno ogoljenog polja naučnog obrazovanja brutalno su izbačene discipline: filozofija prava, sociologija prava, etika, logika, retorika, Istorija ljudske civilizacije, Istorija crnogorskog sudstva i advokature, Hermeneutika, Topika, Antička pravna civilizacija i njemačka filozofija prava. Na njemačkim i američkim univerzitetima na prve dvije godine izučavaju se Platon, Sokrat, Aristotel, Heraklit i Empedokle, odnosno Kant i Hegel i cjelokupne doktrine pravnih nauka. Na pravnim fakultetima su izbačene ili svedene na minimum mnoge ekonomske discipline koje su temelj pravnih znanosti: Ekonomske doktrine, Politička ekonomija, Privredni sistemi, Statistika, Finansije, Ekonomska organizacija privrednih društava i Poslovna politika preduzeća, a cjelokupni studij osnovnog stupnja sveden na tri godine što je nonsens, jer kako se šire izvori saznanja, studij pravnih znanosti mora da traje najmanje pet godina. No, kapitalizmu nije imanentno obrazovanje i ljudska prosvećenost a pogotovo razvijanje humanističkih nauka. Zato su pravnici postali glasnogovornici političkih predstavnika i industrijskih vlasnika, oni su, kako reče Šarl Monteskje, usta prava, umjesto da budu mozak prava.

 

Nema apsolutne istine niti isključivog modela evolucije i razvoja u prirodnim
i društvenim zakonitostima

Proučavali ste niz originalnih pravnih, političkih i filozofskih crnogorskih fenomena koji su u vremenu svoga nastanka i djelovanja bili u civilizacijskom smislu čak i ispred rješenja u mnogim velikim evropskim državama. Možete li nam nešto o njima reći?

Bogićević: U jednom od prethodnih pitanja uputio sam na atribucije mog odgovora, ali u mojim knjigama i raspravama na temelju proučavanja uporedne istorije i civilizacije prosvjećenih naroda čovječanstva projektovao sam ideje konstitucionalne ideje i nacrt za organizaciju državno-pravne tvorevine crnogorskog društva u njegovoj vertikalnoj i horizontalnoj ravni, držeći se empirijskih rezultata istorijske gradnje crnogorskog društva kroz vjekove – civilizacija, konstitucionalizacija, scijencija, crnogorska državno-pravna tradicija, humanizacija, produkcija, filantropija, od najnižih do najviših formi društveno-državnog organizma, svjestan da nema apsolutne istine niti isključivog modela evolucije i razvoja u prirodnim i društvenim zakonitostima.

 

„Pravni zbornik” je časopis od ogromnog istorijskogi kulturnog značajaza razviće crnogorske pravne baštine i kulture

Dugo godina ste bili glavni i odgovorni urednik „Pravnog zbornika”, časopisa Udruženja pravnika Crne Gore. Čini li Vam se da su stručni i naučni časopisi u zemlji i rijetki i na nedovoljnom profesionalnim nivou kada se radi o mnogim aspektima – dinamici izlaženja, formi, kvalitetu sadržaja…

Bogićević: Preuzeo sam uredništvo Pravnog Zbornika u najtežem vremenu njegove egzistencije 1994. u velikim prelomnim događajima na crnogorskom i eksjugoslovenskom prostoru 1994-2004. Časopis je postao glasilo crnogorskih naučnika i stvaraoca u oblasti pravnih i društvenih nauka, sa velikim renomeom i u međunarodnim krugovima koju formu održava i danas od strane mlađih i obrazovanih pravnih naraštaja koji su mu ulili novu dinamiku i supstancijalni fenomen. Ovaj je časopis od ogromnog istorijskog i kulturnog značaja za razviće crnogorske pravne baštine i kulture. Danas je jedino živo glasilo u ovoj oblasti u crnogorskome društvu.

 

 

„Crnogorsko-pravno-istorijski rječnik” sa 11.000 odrednica leksikografski obrađenih samoniklih običajno-pravnihi državno-pravnih ustanova crnogorskog naroda

Autor ste voluminoznog djela – Crnogorskog pravno-istorijskog rječnika koje je dobilo prvu nagradu na Međunarodnom sajmu knjiga u Podgorici. Njime ste obuhvatili mnogo veći broj društvenih oblasti i naučnih disciplina montenegristike u najširem smislu nego što to po naslovu može izgledati, zar ne?

Bogićević: Ovim djelom koje je rezultat mog životnog pregnuća, a na kome sam posle više od 20 godina istraživanja samo deset godina utrošio na oblikovanju njene izdavačke fizionomije i predstavlja polihistorijski brevijar, u enciklopedijskoj formi, državne, pravne, moralne, istorijske, etnološke, etnografske, običajno-pravne, jurističke, i socijalno-filozofske konstitucije crnogorskog društva od XI vijeka do 1916, na multikulturnoj osnovi sa otiskom svih pravnih civilizacija na tlu Crne Gore. Sadrži oko 11.000 odrednica, leksikografski obrađenih samoniklih običajno-pravnih i državno-pravnih ustanova crnogorskog naroda, zbog čega je Valtazar Bogišić kazao da je Crna Gora pravna samorodica, a sve to objedinjeno sa moralnim institucijama društva i etnološko-kulturnim atribucijama crnogorskog čovjeka jer je ono od XVI do sredine XX bilo jedino društvo u svijetu koje je izvršilo konfudaciju – integralnu simbiozu moralnih i pravnih ustanova odnosno moralne i pravne svijesti. Za ovo djelo dobio sam nagradu na Međunarodnom sajmu knjiga u Podgorici 2010. za izdavački poduhvat. Njegovi su recezenti korifeji crnogorske nauke akademici Radoslav Rotković, Branko Pavićević i Radovan Radonjić. Pripremio sam posle prvog izdanja drugo dopunjeno izdanje, a u zadnjih pet godina obradio sam građu za novo treće dopunjeno izdanje sa oko 4.000 novih enciklopedijskih odrednica.

 

Njegoš kao nemilosrdni zaštitnik slobodeali i odlučni borac protiv izdaje otečestva

U knjizi o Njegošu skrenuli ste pažnju javnosti da je crnogorski genijalni pjesnik i mislilac, izuzetno zaslužan i za modernizaciju i osavremenjenje crnogorske države. Na što bi posebno ukazali kada je riječ o Njegošu kao državniku i crnogorskom gospodaru-vladaru?

Bogićević: Crnogorska istoriografija, a osobeno državno-pravna istorija, svjesno je marginalizovala kolosalni doprinos Petra II Petrovića Njegoša, kao državnika i državnog reformatora, obrađujući ga samo sa poetske i filozofske strane ingenioznog i neponovljivog uma. Izučio sam i obradio kao odgovor na takvu ignoranciju sve što je uzvišeni Vladika Rade učinio na polju državno-pravne organizacije Crne Gore, čiji je rezultat zadivljujući učinak i plod koji je napravio tokom svoje vladavine 1830-1851. počev od organizacije i reforme i preoblikovanja crnogorskog plemenskog društva u društvo moderne državno-pravne organizacije, koje su reforme praćene i na kulturno-prosvjetiteljskom planu. Crnogorski Senat – kao zakonodavno, sudsko i upravno centralno državno tijelo, i Apelacioni sud koga je u sudijskom vijeću senatora narod zvao Vrhovni sud, Gvardija, Perjanička garda, organizacija crnogorskih kapetanija i sudova, mikro organizacija na planu pomiriteljnih kmetovskih i poljobranskih sudova do reforme crnogorskih finansija, crnogorskog monetarnog sistema, crnogorskog poreznog sistema, crnogorskih carina, crnogorskih putnih isprava, crnogorske pogranične organizacije sa okolnim nezavisnim državnim velesilama, organizacija crnogorskog državnog arhiva, crnogorske kancelarije senata, crnogorske državne kuće – biljarde, crnogorske državne štamparije, crnogorskog državnog novca – peruna, i prvog crnogorskog odlikovanja – medalje Nikac od Rovina, prvih crnogorskih škola, rječne flote, prvih crnogorskih geokatastarskih i geografskih karata…Posebno je predstavljen Njegoš kao vojni zapovjednik i nemilosrdni zaštitnik slobode ali i odlučni borac protiv izdaje otečestva. Predstavljene su i druge Njegoševe kulturne i prosvjetne reforme kao sastavni dio reformatorskog poduhvata. On je Vuku Karadžiću rekao: Nijesam ja duhovni pastir, nego svjetovni vladika.

 

Čovjek je bogat kad ima duhovnu punoću

Bavite se i crnogorskom etikom i aksiologijom. Što treba učiniti da bi se crnogorske vrijednosti sačuvale i unaprijedile, te stavile u funkciji izgradnje slobodnog, pravednog i etičkog društva?

Bogićević: Treba izvršiti suštinsku reformu crnogorskog društva u obrazovanju, prosvjeti, nauci, kulturi, sa pravom na obrazovanje kao neotuđivim ljudskim pravom, zasnovati novu humanističku, socijalnu, etičku filozofiju društva na temelju uzvišene crnogorske moralne i etičke filozofije i vrijednosti ljudske slobode, ali i na osnovama iskazanih vrijednosti moralne aksiologije socijalističke Crne Gore, koje sve u suštini ističu da je čovjek bogat kad ima duhovnu punoću, on je bogat kad materijalno ima malo, a duhovno i etički mnogo, čovjek je mnogo kad ima ispunjeno bivstvo altruizmom i filantropijom gledajući da na ovozemaljskom sajmu besmislenom učini sve da drugi budu srećni i da je čovjek kao ljudsko biće cilj izgradnje ljudskog društva, a ne njegovo sredstvo. Svjetlost čovječanstva je svijeća koju čini ljudski rad, a njen plamen koji osvijetljava njegov djelatni um – je ljudska humanistička misao.

 

Potrebna je građanska hrabrost, jer kako reče Perikle: Tajna slobode počiva u hrabrosti

Osim što svojim naučnim opusom dajete veliki doprinos savremenoj crnogorskoj pravnoj, politikološkoj i filozofskoj nauci, Vi se i svojim brojnim kritičkim i publicističkim tekstovima i javnim djelovanjem svrstavate u najužu grupu angažovanih crnogorskih intelektualaca. Čini se da to u našoj sredini nije baš lako i nimalo zahvalno?

Bogićević: Djelatni um zahtijeva neprekidni angažman u ljudskoj borbi za slobodu i humanizam, pravdu i jednakost, jer bez njih čovjek nije ljudsko biće. Nema napretka bez kritičkog mišljenja, znanja i nauke. Političke partije zarobile su um, a logika potrošačkog društva i kapitala njegove djelatne snage. Naše akademske i naučne ustanove postale su zaparložene, konzervativne i zarobljene u svojim kabinetima odakle od šume ne vide drveće. Sve to treba da ima ideju dobrih i plemenitih namjera, istine, pravde i humanizma, ljubavi prema ljudskom rodu i crnogorskom otečestvu i poštovanje prema ljudskom dostojanstvu i ljubav prema čovjeku. Potrebna je građanska hrabrost, jer kako reče Perikle: Tajna slobode počiva u hrabrosti.

 

Pitanje autonomije naučnog organizovanjai slobode naučnogi akademskog pluralizma

Član ste Odbora za pravne i političke nauke CANU, a prepoznati ste u javnosti kao dosljedan borac za crnogorsku nacionalno-državnu identitetsku subjektivnost i individualnost. Što mislite o objedinjavanju CANU i DANU, odnosno o predloženom Zakonu o CANU?

Bogićević: Crnogorsko društvo podijeljeno je na svim frontovima života što oduzima velike djelatne snage i energiju produktivnim stvaraocima i umovima koji su determinisani visokom birokratizacijom i centralizacijom društva. Monizam ili dualizam veliko je filozofsko pitanje. Prijedlog zakona o objedinjavanju dvije akademije nije napravljen na razini društvene i naučne odgovornosti i jurističkih principa u oblasti naučnog i akademskog organizovanja što oduzima veliku moć i stvaralačku potencija sveukupne organizacije crnogorskog društva. Potrebna je velika reforma u crnogorskom visokoškolskom obrazovanju i akademskim strukturama. A tu se opet postavlja pitanje autonomije naučnog organizovanja i slobode naučnog i akademskog pluralizma. Sve se posmatra bez vizije i kratkovido, maglovito, interesno orjentisano, a niđe na svijetu nema manje države a većih naučnih i umjetničkih potencijala i snage ljepote i prirode. Na postavljeno pitanje ja sam u dnevnoj periodici dao svoje naučno viđenje koje su i obrađivači i sudionici projekta ignorisali zbog čega je taj projekat doživio debakl. Kao član Savjeta Pokreta za nezavisnu Crnu Goru ja sam predlagao da se danom proglašenja nezavisnosti ukinu sve naučne, prosvjetne, kulturne i druge ustanove i obrazuju nove u skladu s novom državotvornom samosviješću i kulturološkim identitetom, a njihovi službenici budu kontrektualni do obrazovanja novih institucija, tako da niko ne ostane bez radnog mjesta, što je bilo prosvjetiteljsko iskustvo Francuske buržoaske revolucije.

 

Članovi crnogorskog Velikog suda: „Doneseš li ustav knjaže ostaćeš bez države i dinastije”!

U čemu se sastoji Vaš vrlo originalni i osobeni stav kada je u pitanju sadržaj i istorija ustavno-pravnog konstituisanja države Crne Gore nakon međunarodnog priznanja 1878. godine?

Bogićević: Ne počinje crnogorska ustavnost od donošenja njenog pisanog Ustava za Knjaževinu Crnu Goru 1905. Crna Gora je bila društvo do tada materijalne ustavnosti koje je imalo hiljadugodišnju ustavnost kroz veličanstveni pravni kodeks methodis za vrijeme prve crnogorske države Duklje, pa preko povelja Balšića, Zakonika Balšića, Zakonika Knjaza Danila, Senatskih odluka, običajnog prava, Bogišićevog opšteimovinskog zakonika, Nikoljdanskih državno-pravnih spomenika i dr. Članovi crnogorskog Velikog suda saopštili su Knjazu Nikoli – na njegovo traženje radi davanja mišljenja o potrebi donošenja Ustava – da je to suludi projekat, jer Crna Gora ima Ustav u materijalnom smislu u formi organskih zakona u ekonomskom životu, sudstvu i upravi i potrebno je da donese samo Zakon o parlamentarnom redu i Narodnoj skupštini. Ni Engleska nema pisani Ustav, a kolijevka je ustavnosti. „Doneseš li ustav knjaže ostaćeš bez države i dinastije”! Kralj ih nije htio poslušati, pa je Ustav napisao beogradski avanturista Stevan Ćurčić. Epilog je ubrzo postao tragedija – slom i gubitak crnogorske države, nacije i dinastije. Podgorička skupština 1918. je samo završni čin Garašaninovog projekta Velike Srbije. Moderno doba pokazuje da su ustavi kao konstitucionalni politički akti anahronizam i prevaziđeni putem kodifikacije ljudskih prava u svim rodovima i elementima ljudskog života od političkih, preko socijalnih, ekonomskih, kulturnih, građanskih, ekoloških ljudskih prava do modernih standarda organizacionih i funkcionalnih institucija pravde i načela prosvijećenih naroda čovječanstva. Ljudska prava ne proističu iz Ustava, a organizacija društva uređuje se organskim zakonima – malim ustavima u posebnim oblastima društvenog života. Prava proističu iz racionalne emanacije ljudskog uma i kodifikovani su u međunarodnim dokumentima svjetskog i regionalnog karaktera. Svaki novi naraštaj obogaćuje ljudski rod novim fenomenima ideja o ljudskim pravima i njihovoj jurističkoj egzistenciji. Zaštitu ljudskih prava treba povjeriti najvišem sudu – Vrhovnom sudu Crne Gore, a ukinuti Ustavni sud, u skladu sa filozofijom i jurisprudencijom izraženom u Ustavu Sjedninjenih Američkih Država. O     ovome sam dao naučno obrazloženje u Biltenu Vrhovnog suda Crne Gore iz 2014, časopisu Matica – Matice Crnogorske, krajem 2014, i u segmentima u dnevnoj periodici, što sam sve kao naučno obrazloženje u vezi s reformom sudstva uputio najvišim državnim organima, sudskim i upravnim resorima. O tome sam objavio raspravu u časopisu Pravni zbornik povodom petogodišnjice donošenja Ustava Crne Gore.

 

Tragično je da Crna Gora nema svoju enciklopediju i to višetomnu

Zašto Crnogorci još nemaju svoju nacionalnu i državnu Enciklopediju i da li po Vama Crnoj Gori treba Leksikografski zavod?

Bogićević: Enciklopedija jedne države i njenog naroda je najviši oblik kulture, uma i prosvijećenosti. Tragično je da Crna Gora nema svoju enciklopediju i to višetomnu, koja bi bila sveukupona sublimacija njenog duhovnog, kulturnog, jurističkog, prosvjetnog, ekonomskog i bića prirode od najranijih vremena do današnjeg doba. Institucije koje su za to bile zadužene pokazale su se kao sterilne, a neke koje su to htjele i mogle da urade, ukinute su (Lesikografski zavod), odnosno onemogućene su u tome (DANU). Smatram da je najbolji put do realizacije crnogorske enciklopedije obrazovanje specijalizovane naučne organizacije u okviru crnogorskog upravnog aparata kao sastavni dio crnogorske akademske zajednice – Crnogorski leksikografski zavod.