Nacionalizam kao loša zamjena za religiju
Piše:
Tomislav Marković
Nacionalizam je postao
naša sudbina, sveprisutna ideologija koja je osvojila gotovo sve društvene
strukture, takoreći vazduh koji dišemo. Nacionalističke floskule dobile su
status zvaničnih dogmi – u sve drugo se može sumnjati, samo u njih ne. Te dogme
su kudikamo veći tabu od verskih, iako se danas svi kunu da su religiozni.
Ukoliko neko tvrdi, na
primer, da Hrist nije bio Bog, već samo čovek, to će proći bez ikakvih
posledica. Ali, onaj ko se drzne da prozbori koju kritičku, jeretičku reč
protiv nacionalizma i nacije, odmah biva proglašen izdajnikom i otpadnikom. Na
njega se sručuju salve uvreda i pretnji, kako od dežurnih nacionalnih
dušebrižnika, tako i od širokih narodnih masa okupljenih na društvenim mrežama,
koje su prihvatile nacionalizam kao jedini mogući pogled na svet.
Ambicije nacionalističkih
ideologa su velike, pa nam tako svoj ubogi svetonazor uvaljuju kao nekakav
oblik nove religije. Mnogi autori su u poslednjih stotinak godina pisali o
takvim ambicijama nacionalizma, odnosno o nacionalizmu kao političkoj religiji.
Jedan od njih bio je i američki istoričar Karlton Hejz. Pišući o Hejzovim
nastojanjima da objasni snagu patriotskih ideologija u Prvom svetskom ratu,
istoričar Lojd Kramer kaže da je Hejz definisao nacionalizam kao “religiju
modernosti”.
Kako bi zadovoljili
religijski osećaj, moderni ljudi “većinom počinju da prihvataju „naciju“ kao
zamenu ili dodatak za tradicionalnu religiju”. “Poput drugih bogova, ova nova
transcendentna snaga postoji pre no što su ljudi rođeni i nastavlja da postoji
i nakon njihove smrti, stupa u sve sfere života, daje smisao i vrednost
individualnom iskustvu i zahteva i poštovanje i žrtve”, tumači Karlton Hejzove
ideje.
Zamjena za
religiju
Mnogobrojne su paralele
između nacionalizma i religije: “Nacionalizmi su, prema tome, prisvojili
religijske tradicije razvijajući svoje svete simbole (zastave), svete tekstove
(ustavi, deklaracije nezavisnosti), svete figure (‘očevi osnivači’, vrli
heroji), zle figure (izdajnici ili jeretički rušioci), sveta mesta (nacionalni
spomenici, groblja), javne rituale (nacionalni praznici i svečanosti), osećanje
misije (odgovornost za širenje nacionalnih ideala), mobilišuće krstaške ratove
(sukobi sa onima koji se suprotstavljaju nacionalnoj misiji) i osećanje žrtve
(krv onih koji su umrli spasila je naciju te ona može da živi)”.
Uzdizanju nacionalizma u
rang religije svedoci smo i danas, kada brojni propovednici nacije besede o
Kosovu kao o “izgubljenom Raju”, “našoj zavetnoj kolevci”, a o kosovskom opredeljenju
kao o “nepobedivom iskonu”. Kao što reče Ivan Čolović: “Postavljanje srpskog
nacionalnog identiteta na mesto najveće vrednosti koja se slavi za Vidovdan, pa
i na mesto najveće vrednosti kosovskog mita, predstavlja jednu od osnovnih
operacija kojima se srpski nacionalizam uspostavlja kao politička religija”.
Razumljivo je što u
modernom dobu, kada dolazi do sekularizacije, ljudi traže zamenu za
tradicionalne religijske sisteme. Međutim, taj erzac bi ipak trebalo da bude
malo ozbiljniji, uputno je da kopija bar malo liči na original kako bi ispunila
svoju svrhu. Religijske ambicije nacionalizma su poprilično komične, kad se
nacionalizam predstavlja kao religija to je podjednako ubedljivo kao kad
Aleksandar Vučić ustvrdi da je Srbija “evropski ekonomski tigar”. Izjednačiti
nacionalizam sa religijom isto je kao reći da su jednake udžerica provaljenog
krova sa zemljanim podom i velelepna palata sa hiljadu raskošno nameštenih
prostorija, umetničkom zbirkom neprocenjive vrednosti i probranom bibliotekom
od pola miliona knjiga.
Borba protiv
smrti
Svaka velika religija je
čudo od duhovnog i kulturnog bogatstva. Nasleđe koje su religije ostavile u
oblastima kao što su teologija, filozofija, književnost, arhitektura, likovna
umetnost, etika – naprosto je neizmerno. Religije su stvorile čitave
civilizacije, malo je jedan život da se čovek upozna sa njihovom baštinom. Ne
bi bilo dovoljno ni 50 kolumni da se samo nabroji spisak značajnih ljudi koji
su stvarali u religijskim okvirima ili inspirisani problemima vere, Boga i
duhovnog života. A šta nacionalizam ostavlja iza sebe? Uglavnom ruševine i
milione leševa, dva svetska rata su njegovo najznačajnije nasleđe.
Nastavak teksta ovdje.
0 Komentara