Piše :  Ilija Despotović

Sada da skrenemo pažnju na glavnu “liniju” unutarcrnogorske regionalizacije, na relaciju “sjever”-“jug”. Ti pojmovi se frekventnije u političkom žargonu upotrebljavaju posljednjih decenija, u političkim raspravama o razvojno-ekonomskoj neujednačenosti Crne Gore. Ipak, “Sjever” je od 1990-tih godina bio i neka vrsta političkog pokliča, faktora kojim su određene političke partije pokušavale da se pozicioniraju na političko-pluralističkoj sceni Crne Gore.  I od današnjih partija, neke, ili , pak, njihovi istaknuti predstavnici, nerijetko pominju “Sjever” sa političkom konotacijom.


Prijetnjom „Sjeverom“ kao „remetilačkim faktorom“u Crnoj Gori, koristila se, na primjer, u jednom momentu Narodna stranka, odnosno, njen ogranak u Bijelom Polju. Kada se ta partija okrenula saradnji sa Liberalnim savezom i formiranju opozicione koalicije Narodna sloga, njen lokalni šef u Bijelom Polju dr Radonja Zeković  usprotivio se lideru stranke Novaku Kilibardi, upravo pozivanjem na „Sjever Crne Gore“. Zeković se uplašio zbog zbližavanja jedne srpske i jedne crnogorske partije. Kilibardi je zamjerio da se nedovoljno zalaže za državno zajedništvo Crne Gore sa Srbijom, odnosno, da se, saradnjom sa Liberalnim savezom, priklanja suverenoj Crnoj Gori. I drugi bivši „narodnjak“, dr Božidar Bojović je svoj politički profil gradio na idejama iz konteksta „Sjevera“ i „srpske“  Crne Gore, i iznaje nezavisnost Crne Gore to u vrijeme kada je njegova partija ,ipak, bila respektabilna. U Bijelom polju, doduše, u posljednje vrijeme  pojavila se izvjesna partija, koja se predstavila kao srpska, ali koja priznaje nezavisnost Crne Gore i sve njene odluke nakon referenduma. Da li je to dokaz pozitivnih promjena, ili, tek, neki trenutni iskorak, ostaje da se vidi, ako se ta partija pojavi na budućim parlamentarnim izborima.


Ranijih godina se,štaviše, „Sjeverom“ mahalo i na političkim sastancima visokog ranga u Crnoj Gori. Neke partije  su imale disidentske slučajeve u svojim redovima upravo na pitanju odnosa prema državi Crnoj Gori. Čak su i neki opozicioni političari Muslimani zaigrali na kartu „Sjevera“, a u tom smislu je najkaraterističniji primjer dr Smaja Šabotića. Pojedini muslimanski politički predstavnici su pokušali da se politički održe na ideji o „zapostavjenom Sjeveru“, Rifat Vesković, na primjer. Ipak, neki pljevaljski opozicioni aktivisti  bili su najdosljedniji u političkom promovisanju „sjevernog faktora“ u Crnoj Gori. Povremeno, jave se i danas. Bivši poslanik Nove
srpske  demokratije Novica Stanić, koji se i danas , tu i tamo, oglasi sa svojim tezama, zanimljivo i on je ljekar,  u samom parlamentu je otvoreno iznosio  ocjene koje su u duhu konfrontacije „Sjevera“ Crne Gore sa državom. On se može smatrati i koautorom ideje o „redefiniciji“ odnosa Pljevalja sa Crnom Gorom, a, simtomatično je, on
danas predvodi lokalnu stranku „Pokret za Pljevlja“. Bilo je to, u predreferendumskom periodu, ništa drugo nego zalaganje, u oblandi, za izdvajanje Pljevalja iz državnog korpusa  Crne Gore, ili za neku vrstu „sao(izacije)“ tog kraja, o čemu će kasnije biti više govora. Lokalni funkcioner Stranke srpskih radikala, u Pljevljima, izvjesni Milun Terzić, uoči lokalnih izbora u maju 2010. godine, u predizbornoj kampanji poručuje biračima da treba da se Pljevlja oslobode „kolonijalnog jarma“. Naravno, aludirao je na Crnu Goru. Iako marginala, i stranka i njen predstavnik, dakle, činjenica je da se i dan-danas, poslije referenduma, mogu čuti takve poruke. Da li su one
samo politička „dosjetka“ nekog anonimnog aspiranta na odborničko mjesto, ili je to oslonjeno na ono što živi kao politička ideja.

Ne treba zaboraviti da su poslije 1990. godine, naročito u vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, ali i kasnije, isticane ideje o „sao(izaciji)“ nekih područja na sjeveru Crne Gore, o stvaranju „srpskih autonomnih oblasti“, mada je takvih zalaganja bilo i na jugu, recimo, u Boki. Svakako, takve ideje su ohrabrivane, direktno ili indirektno,
iz Srbije. Simptomatično je, na primjer, da beogradski list „Danas“, koji važi za novine građanske orijentacije, ima nedjeljni dodatak „Sandžak danas“. U toj rubrici objavljuju se informacije  i iz crnogorskih opština uz granicu sa Srbijom!

„Sjevernjački“ faktor , štaviše, odigrao je, po svemu sudeći, mada indirektno,  značajnu ulogu u takozvanoj crnogorskoj antibirokratskoj revoluciji, krajem 1988. i početkom 1989. godine. Karakteristično je da je gradska periferija Podgorice i Nikšića u to vrijeme imala važnu ulogu u političkom populizmu, za brojnost „narodnih mitinga“. Zašto? Odgovor je, najvjerovatnije, pošto nema egzaktnih istraživanja, u činjenici da na periferiji tih gradova, dobrim dijelom, žive „sjevernjaci“. Iako su „pobjegli“ sa sjevera, oni se još nijesu, u punom smislu, integrisali u gradske sredine dva najveća grada u Crnoj Gori. Moguće je, naravno, i zbog toga što „sjevernjake“ , na neki način, podozrijevaju starosjedioci u tim gradovima.  Priče o „najezdi sa sjevera“nalazile su , u ranijem periodu,  mjesto i u političkim opservacijama , recimo, podgoričkih zvaničnika. Bivši gradonačelnik Podgorice , dr Jovan Kavarić, je jednom prilikom , u negativnom kontekstu govorio o „sjevernjacima“, odnosno, o 
„nekontrolisanom iseljavanju“ ljudi iz sjevernog dijela države u Podgoricu. To jeste problem, ali ponekad može  da zvuči kao „poziv“ da se „sjevernjaci“  vrate u zavičaj.



                        Pljevlja kao metafora Sjevera


Najilustrativniji primjer za „odnos“ Crne Gore i njenog „Sjevera“ su Pljevlja. Preciznije, Pljevlja su ilustracija politizacije „sjevernjačkog faktora“, mada se Crna Gora, kao država, ne može sasvim rehabilitovati od ocjene da nije uvijek imala državotvorni odnos prema svom „sjeveru“. Pljevlja su najduže bila pod vlašću Turske, a krajem
19. vijeka dobila su, u vojnom smislu, i austro-ugarsku vojnu upravu. U Pljevljima je bila smještena  komanda svih austro-ugarskih jedinica u bivšem Sandžaku. Grad je , prema popisu ,1908. godine imao 14 000 stanovnika, da bi poslije balkanskih ratova, broj stanovnika opao na oko osam hiljada. Pljevlja su 1912. godine oslobodile crnogorska i srpska vojska. Crnogorci su , prema istorijskim izvorima, prvi ušli u grad, ali je srpski komandant, kada je sa svojom vojskom ušao u grad, tražio da se crnogorska vojska povuče iz grada. Godinu dana kasnije, Pljevlja su pripojena Crnoj Gori. Kralj Nikola je tim  povodom ispjevao stihove: „Pljevlja moja,  vesel’te se ko i prije, u vama se sastaviše kraljevine srpske dvije“. U oktobru 1918. godine, nakon austro-ugarske okupacije, u Pljevlja su ponovo ušle jedinice srpske vojske. Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, grad je pripao Užičkoj župi, a kasnije je bio u sastavu Zetske banovine.

Zanimljivo je da je broj stanovnika u Pljevljima opadao i između dva svjetska rata. Prema podacima zvaničnog sajta Opštine, godine  1931. Pljevlja su imala svega oko šest hiljada stanovnika. Dakle, iseljavanje iz Pljevalja nije karakteristika samo našeg vremena, niti se može isključivo vezati za navodnu nebrigu države Crne Gore, što je,
uglavnom, stav nekih partija. . U tom svijetlu trebalo bi posmatrati i današnje smanjivanje stanovništva u pljevaljskom kraju. Opština je najviše stanovnika, 47 000, imala na popisu 1971. godine. Od tada ponovo opada broj stanovnika.



                             Pljevaljska pobuna

Najkarakterističniji aspekt „pljevaljsko-crnogorskih odnosa“ su populistički, političko-teroristički  događaji u Pljevljima 1993. godine, u vrijeme rata u Bosni i Hercegovini. Bila je to, suštinski, svojevrsna pobuna protiv crnogorske vlasti, čak protiv države Crne Gore, u jednom momentu sa ozbiljnom prijetnjom njenom ustavnom poretku. U Pljevlljima, posebno u području Opštine uz granicu sa Bosnom i Hercegovinom, tada su bile u razmahu paravojne formacije, sa ciljem uključivanja u bosanski rat, ali , po svemu sudeći, i sa motivima „sređivanja“ međuetničkih prilika u samoj opštini. Pljevaljska pobuna je počela kao pokušaj „grupe građana“ da spriječi razoružavanje paravojnih formacija. Akciju je predvodio lokalni šef Srpske radikalne stranke Milika Dačević Čeko. Na skupovima te stranke pozivalo se na pomoć srpskom narodu u Bosni. Simptomatično je da je „pljevaljska pobuna“ počela i podmetanjem eksploziva pod trgovinske radnje Muslimana. U početku je to izgledalo kao „emotivna reakcija“ na rat u Bosni. Kasnije se ispostavilo da su lokalni i drugi, sa strane, režiseri pobune imali krupnije ciljeve- preuzeti nasiljem lokalnu vlast, destablizovati državnu vlast Crne Gore u tom području, možda i izvršiti etničko čišćenje, a u krajnjem, učiniti djelotvornijim faktorom „crnogorski sjever“ za realizovanje scenarija za prekrajanje ostatka Jugoslavije u tom momentu, onog dijela koji je ostao nakon odvajanja Slovenije, Hrvatske i Makedonije.


Prvobitna pobuna je prerasla u „pljevaljsku krizu“ sa mogućim dalekosežnijim posljedicama, čak, u neku vrstu antidržavnog ustanka. Nije slučajno što su paravojne formacije , prema zvaničnim ocjenama, bile najjače i najžilavije u nastojanju da se održe, upravo na tromeđi Crne Gore, Srbije i Bosne i Hercegovine. Pljevlja su najdirektnije osjetila njihovu snagu i bila su neka vrsta njihovog uporišta. Upravo je i pljevaljska Bukovica, sa muslimansko-bošnjačkim stanovništvom, najdirektnije bila žrtva ovog konteksta.


Sa stanovišta Crne Gore, posebno su bili karakteristični mitingaški transparenti i pokliči u Pljevljima 1993. godine, od onih da „niko ne može  spriječiti pomoć srpskim borcima u Bosni“, do ozbiljnijih zahtjeva koji su, suštinski, bili pokušaj podrivanja suvereniteta Crne Gore na tom području. Možda je bilo vraćanje duga Pljevljacima upravo to što su na ovogodišnje litije u Pljevljima dolazile, ili pokušavale da  dođu, grupacije  Srba iz pograničnog dijela Bosne, od Čajniča i drugih opština. Jednom prilikom, predstavnici pljevaljskih litijaša su ih dočekali sa „dobrodošli braćo“.



Na pljevaljskim mitinzima, prije  gotovo tri decenije,  klicalo se : „Pljevlja Pljevljacima“, „uljezi (crnogorska specijalna policija) idite“, „Hoćemo našu miliciju“. Bilo je, možda u tome i reakcije na primjere osionog ponašanja  policijskih snaga, ali su pomenuti pokliči, ipak, suštinski,  nosili anticrnogorsku konotaciju. Tim prije, što su isticani i transparenti: „ Pljevlja su srpski grad, a ne crnogorski“. Tada je promovisana sintagma „pljevaljski Srbi“, što je bio pandam odrednici „pljevaljski Muslimani“, koja je u to vrijeme često korišćena u medijima, zbog pritisaka , pa i slučajeva terora, paravojnih formacija prema njima. Odrednica „pljevaljski Srbi“ pominjana je i kasnije, pa je u njenom „svijetlu“ ondšnji predsjednik pljevaljske opštine Momčilo Bojović iznio tvrdnju da su se „pljevaljski Srbi“ , na popisima stanovništva poslije Drugog svjetskog rata, navodno pod pristiskom izjašnjavali kao Crnogorci. Indirektna poruka je , dakle, glasila- u Pljevljima i nema Crnogoraca, iako autor knjige „Stanovništvo u pljevaljskom kraju“ Milorad Joknić navodi da su mnoga današnja bratstva u tom kraju porijeklom sa prostora „prekotarske“ Crne Gore. Nije li to, bar kako su neki mediji prenijeli, kao refleksija na „pljevaljske Srbe“,  što je upravo u Pljevljima, u vrijeme litija, na nekom zidu osvanula brljotina „smrt Crnogorcima“, upravo znak da virus ranije „pljevaljske pobune“ nije sasvim uništen.



Pljevaljski političko-teroristički požar, srećom, ugašen je , a da nije , pitanje je kakve bi posljedice bile, da li bi se, prije svega, proširio na ostali dio „crnogorskog Sjevera“. U svakom slučaju, objektivno, nosio je opasnost i po državnu cjelovitost Crne Gore, jer je „pljevaljska pobuna“ imala motiv „uređivanja“ Crne Gore kao države, što je, najvjerovatnije, podsticano iz Srbije i od „bosanskih Srba“ .



                                                (Nastaviće  se )