Korona i dokolica

SVEMOĆ PARTITOKRATIJE (18)

Jul 03, 2022 2 Komentara

(15 riječi)

Djelovi iz knjige M.M. Ražnatovića koja je u pripremi za štampu.

Piše: Milorad Minjo Ražnatović

 

UTICAJ IZBORNOG SISTEMA NA

PARTITOKRATSKI NAČIN VLADANJA

 

NEPOŠTOVANJE DEMOKRATSKIH STANDARDA

I NEIZGRAĐENOST INSTITUCIJA UZROK

DEFORMACIJA I U SFERI IZBORNOG SISTEMA

Predmetni izborni sistem je u Crnoj Gori  inkorporiran na početku uvođenja parlamentarizma, kao  najpogodnije rješenje za  države koje nijesu imale iskustva sa višepartizmom, da bi u parlamentarni život uveo i male političke partije, ili  društvene grupacije raznorodnog interesnog profila, što je u većinskom sistemu neostvarljivo. Tu funkciju je, u ovako brojčano malim državama kao što je Crna Gora, bilo moguće ostvariti, jedino  pravilnom primjenom ovog sistema, što podrazumijeva postojanje jedne izborne jedinice (za poslanike država, a za odbornike opština), i neuvođenje izbornog cenzusa. U suprotnom on će imati sve karakteristike većinskog izbornog sistema, za što imamo  potvrdu u DPS (čitaj P.Bulatovićevom)  izbornom inžinjeringu koji je upotrijebljen na parlamentarnim izborima 1996. godine, kada je Crna Gora podijeljena na 14 izbornih jedinica i kada jedna stranka sa osvojenih gotovo 17000 glasova (koji bi u normalnim situacijama, postojanja jedne izborne jedinice, nosili tri poslanička mandata), nije ušla u parlament. No, u postojećem izbornom sistemu, upravo ta druga, možda i primarna, funkcija, koja se odnosi na cenzus, nije do kraja ispoštovana i zakonski normativno afirmisana, što je, po nama, u suštinskom smislu mnogo veći demokratski nedostatak od „otvorenih izbornih lista“. Ovo se ogleda u demokratskoj nedosljednosti i društvenoj nepravednosti onih koji su kreirali izborno zakonodavstvo, a to su partije neupitnog parlamentarnog statusa, jer se određivanjem izbornog cenzusa onemogućava  najšire predstavljanje građana i njihovih raznorodnih interesa u parlamentu, dajući na taj način primat najvećim strankama (eventualno se može desiti da i manje stranke stečenog parlamentarnog statusa „ućare” mandat), koje, po pravilu, prigrabe ono što im po ostvarenim rezultatima ne pripada, odnosno raspolažu glasovima i mandatima partija i izbornih lista nedostignutog izbornog cenzusa. Zato, ovim strankama odgovara postojeća zakonska odredba, i nerealno je očekivati da će one biti pokretači izmjena tih zakonskih rješenja. Međutim, začuđujuće je da analitičari izbornog sistema, nevladine organizacije koje se bave njegovim unapređenjem, kao ni mediji ovaj zakonodavni segment nijesu ni primijetili, a kamoli, analitički, naučno i stručno opservirali. Pored toga, nedosljednost, neprincipijelnost, neracionalnost i partitokratska podsticajnost je uočljiva u zakonskoj neregulaciji gomilanja funkcija, odnosno istovremenog obavljanja i poslaničke i odborničke funkcije. U tom pogledu dr Goran Sekulović u tekstu predstavljanja knjige Radivoja Brajovića „Sjećanja“, citirajući autorovu ocjenu da: „Partija (tadašnji SK, primjedba M.R.) jeste imala kontrolu nad cijelim sistemom vlasti do sukoba sa Informbiroom i Staljinom. Poslije se Jugoslavija i Crna Gora ubrzano oslobađaju administrativnog upravljanja i kontrole Partije nad sistemom vlasti. I država i Partija se demokratizuju...U predsjedništvo države po položaju ulaze predsjednici Skupštine i Saveza komunista Crne Gore, a kasnije, da bi izbjegli  kumulaciju funkcija u državnim organima, predsjednik Skupštine nije više član Predsjedništva države po položaju...Dakle, radi se o međusobnoj saradnji a ne o narodbodavcima i izvršiocima“ - primjećuje: „I sa ovim njegovim stavom se možemo u osnovi složiti, bez obzira što je priroda jednopartijskog monopola, u krajnjem, zakonito morala biti objektivna kočnica dalje demokratizacije socijalističkog samoupravljanja. Složiti, dakle, svakako, tim prije što danas u demokratskom višepartizmu imamo visok stepen prisutnosti u mnogim sferama društva negativnih strana partitokratije, kao i sistemsku kumulaciju funkcija, koja gotovo nikome ne ’bode oči’ i koja je ’sveta krava’ i vlasti i opozicije.“[1] Ne ulazeći u ocjene gospodina Brajovića o tadašnjoj društvenoj ulozi Saveza komunista, jer smo naš stav o tome već prethodno iznijeli, potrebno je kazati da se ovoj konstataciji Sekulovića nema mnogo toga dodati, osim pojašnjenja da se na ovaj način, kumulacijom  poslaničko/odborničkih funkcija kumulira  partijska i lična moć, koja u gotovo svim opštinama u državi (osim Podgorice), postaje jača od legalnih i legitimnih opštinskih organa. Tako prelivena moć sa državnog parlamenta na nivo opštine, manifestuje stvaranjem  superiornih  partijsko-oligarhijskih grupa koje institucionalno i vaninstitucionalno, zloupotrebljavaju uzurpiranu moć u ime i za račun partije, kao i u svrhu svojih ličnih interesa. Posebno to dolazi do izražaja ukoliko ovakvih slučajeva ima i u poziciji i u opoziciji, jer se tada zbog nekih kompromisa koje je „nužno“ napraviti na državnom nivou/parlamentu, moraju ispunjavati i zahtjevi koji se (najčešće od strane opozicije) ispostavljaju na  lokalnom nivou, a koji nemaju baš nikakvog uporišta u programskom i normativnom ustrojstvu opština, ali itekako imaju u ostvarivanju partikularnih partijskih interesa, čime se na neki način „zarobljavaju“ opštinski organi, koji postaju „taoci“ tih „viših interesa“. U tom smislu bi suvislo bilo sugerisati stručnim timovima koji rade, ili će raditi na reformi izbornog zakonodavstva, da uzmu u obzir i razmatranje oba istaknuta segmenta  i njihove negativne strane, koja partitokratski način vladanja još  više učvršćuje, a demokratiju unazađuje.

U smislu gore istaknute rezerve prema tome da je proporcinalni izborni sistem zatvorenih lista generator partitokratkog načina vladanja, ističemo, da samim otklanjanjem navedenih slabosti, njime produkovanih,  ne bi bio izbjegnut partitokratski uticaj na razne sfere društvenog organizovanja. Jer, problem nije situiran samo u modelu izbornog sistema, već je on „uzrok po sebi“, a on izvire iz same biti tranzicionih društava, kao neslobodnih i nedemokratskih. Društava, koja  bez iole demokratske tradicije, omogućavaju „prenešeni“ (iz ranijeg sistema) partijsko-politički monopol vladajućih struktura, čije su političke elite izuzetno „maštovite i kreativne“ u pronalaženju mehanizama za svoje apsolutističko vladanje, iz čega izviru sva nedemokratska „zla“ koja se ispoljavaju u vidu neizgrađenosti institucija, manipulacija, nedosljednosti, nepoštovanja demokratskih standarda i deformacija u gotovo svim sverama društvenog bivstvovanja, pa tako i u sferi izbornog sistema. Da je to tako možemo se uvjeriti iz činjenice da i u društvima duge demokratske tradicije i razvijene političke kulture, imamo primjera da bivstvuje isti tip izbornog sistema (zapravo taj sistem je od njih preuzet zbog pozitivnih iskustava), pa kao rezultat toga nemamo pritužbe da se njime obezvrjeđuje princip neposrednosti izbora, niti da produkuje partitokratsku državu, odnosno državu sa prenaglašenom ulogom stranaka i njihovih elita na društvena - ekonomska, kulturna i medijska kretanja, a posebno na izbor sudske vlasti, što  karakteriše tranziciona društva, osobito, kako smo to već istakli, u ranoj fazi tranzicije. Zbog toga treba biti jako obazriv pri traženju uzroka nastanka partitokratskog načina vladanja, analizirajući pritom po dubini i širini sve moguće negativne pojave koje utiču na ovakvo stanje, upoređujući ih sa iskustvima ostalih tranzicionih društava kao i sa onim u savremenim demokratskim društvima u kojima je na snazi isti izborni sistem, jer nas jednostranost i površnost pristupa može odvesti na sasvim pogrešnu stranu. Tek po detaljno obavljenim analizama treba uspostaviti pravu „dijagnozu“ i pristupiti „kurativi“ koja će se odvijati putem demokratskih rješenja inkorporiranih u zakonodavstvo određene države, proizvodeći pritom  „ljekovito“ dejstvo na otklanjanje partitokratskog načina vladanja, a samim tim i na ograničavanje negativnih društvenih pojava, što bi dovelo do ubrzavanja procesa demokratske tranzicije u državama u kojima taj proces još nije završen, a kojima pripada i Crna Gora.

Povodom ovdašnjih zahtjeva pojedinih nevladinih organizacija i „stručnjaka“ za izborne sisteme, za preuređenje aktuelnog proporcionalnog sistema i uvođenja „otvorenih kandidatskih lista“, što se u javnosti plasira kao neko novo i originalno „otkriće“, treba se priśetiti davnih devedesetih godina i profesora Univerziteta Crne Gore dr Veselina Pavićevića, stručnjaka za izborne sisteme, koji je odmah po uspostavljanju proporcionalnog sistema u Crnoj Gori, predlagao i istrajavao na modelu modifikovanog proporcionalnog sistema sa „otvorenim listama“ i glasanjem za kandidata/te na listi, čime bi bila podržana i sama lista i pravljen redosljed kandidata na njoj, što je odbačeno od svih parlamentarnih subjekata ondašnje političke scene (najveći dio njih čini i današnji politički milje), jer nijesu bili voljni da svoju kontrolnu funkciju – izbora poslanika i odbornika, prepuste onima kojima to pripada, građanima! Međutim, da bi imali potpunu sliku o pokušajima demokratizacije i demonopolizacije partijskog uticaja, posmatrano sa aspekta izbornih pravila, ovdašnju  javnost treba podśetiti i na prve pokušaje načinjene još u Socijalističkoj Crnoj Gori na departizaciji i slabljenju uticaja političkih elita  koje se tada odvijalo u okviru Saveza Socijalističke Omladine Crne Gore (SSO). Naime, tadašnje rukovodstvo oličeno u predśedniku SSO Svetozaru Maroviću i sekretaru predśedništva (autoru ove studije), je, daleke 1983. godine, preduzelo niz „radikalnih“ organizaciono-izbornih poteza koji su trebali, jedan „šablonizirani“  način društveno političke organizovanosti, koji je bio  „kopija“ ostalih društveno-političkih organizacija u tadašnjem sistemu, i nije odražavao potrebe, htjenja, zahtjeve i specifičnosti mladih, izvesti iz te „učmalosti“ i konvencionalnosti, te shodno tome primjeriti  organizacionu strukturu i način djelovanja senzibilitetu mladih, odnosno njihovim prirodnim osobinama koje se ogledaju u slobodi izbora i djelovanja, energičnosti, kreativnosti i preduzimljivosti. U tom smislu, posebna pažnja je bila usmjerena na pokušaju motivisanja mladih da, spoznajom svoje društvene uloge i promjenom svijesti u tom pogledu, primjere i svoj odnos prema društvenim zbivanjima, transformišući se tako iz objekta izvršavanja odluka rukovodstva, u aktivan subjekt učesnika u donošenju odluka. Na tom fonu, približavanja partijskih organa članstvu i njihovom neposrednom učešću u  kreiranju zaključaka, odluka i programskih aktivnosti, je i tadašnje „izvođenje“ Predśedništva SSO iz zatvorenog prostora, širem članstvu nedostupnih/„mističnih“ kabineta (u tadašnje śedište se moralo doći uz najavu koja bi bila proslijeđena prijavnici, pa nakon toga uz legitimisanje doći do rukovodstva), na otvoreno, odnosno na tada i sada omiljeno sastajalište mladih - Podgoričke Skaline, uz poziv svim zainteresovanim da dođu i uzmu aktivno učešće u raspravi i donošenju zaključaka. A, teme su, sa stanovišta ondašnjih ukupnih društvenih prilika, bile veoma aktuelne (nije bilo riječi samo o omladinskim problemima). Neke od njih čak i iritantne za rukovodstvo CKSKCG, jer im je bilo neprihvatljivo  razmatranje i iznošenje u najširu javnost tema koje su se do tada razmatrane u najužim krugovima društveno-političkih organizacija i koje su na neki način imale „oznaku“ tajnosti. Pored toga,  u izborna pravila, za te dvije godine mandata, uvedena je obaveznost tajnog izbora i više kandidata za organe ove društveno-političke organizacije, što je sa aspekta tog vremena bilo nepojmljivo. U tom periodu predśednik SSOCG je u drugom mandatu (samo jednu godinu je trajao mandat predśednika) biran između dva kandidata, a sekretar (godina + godinu je bio mandat) je biran između četiri kandidata. Pored toga opredjeljenje, koje je pretočeno i u odluku, bilo je da funkcioneri SSOCG, na profesionalnom radu u Republičkoj konferenciji, ne mogu rješavati stambena pitanja (što je bilo uobičajeno pravilo prije, ali i poslije isteka mandata ove garniture) i da imaju obavezu poslije odrađenog mandata da se vrate u preduzeće ili instituciju iz koje su došli, što je odudaralo od dotadašnje prakse. Takođe, pisana komunikacija sa  predśedništvima opštinskih konferencija na nivou Republike su se odvijala na jedan novi način, prilagođen rječniku mladih i njihovoj izražajnoj korespondenciji. Sve navedeno je u široj javnosti imalo, generalno, dobar odjek, a u samom CKSKCG prolazilo sa sporadičnim kritikama, ili pozivima na „benigan“ razgovor (predśednika i sekretara SSO), koji se obavljao sa njihovim visokim funkcionerima (sam poziv je bio upozoravajući jer je stavljao do znanja ko je „gazda u kući“). Sva ova „trpeljivost“ od strane SK je funkcionisala do trenutaka kada su navedena iskustva  sistematizovana i pretočena u jedan političko - programski dokument pod nazivom „Raskinimo s izbornim prevarama ili kako izabrati najbolje“, koji je usvojen na Predśedništvu SSO i kao podlistak, u ljeto 1984. godine objavljen u Omladinskom pokretu, listu SSOCG, a čiji su autori bili S.Marović (tada bio član predśedništva) i autor ove studije, kao sekretar Predśedništva. Taj materijal je bila „kap koja je prelila čašu“, tako da je „dočekan na nož“ od strane SK kome nikako nije odgovaralo (iako je on tretirao omladinsko organizaciono i izborno ustrojstvo) niti naslov, a još manje sadržaj teksta  kojim se implicira  otklon od dotadašnje prakse i moguće talasanje političke scene, jer su takva rješenja prijetila da se preliju i na ostale političke subjekte sa zahtjevom za radikalniju demokratizaciju, a u tom smislu i demonopolizaciji  uloge SK u društvu, posebno one monopolske koju je imao u kreiranju kadrova na svim nivoima pa i u omladinskoj organizaciji, preko kojih je ostvarivao i svoje interese. Upravo preko takvih kadrova/pojedinaca, dobro instruiranih od strane SK, kao i određenih konzervativnih grupa u SSO, kojim je „daljinski“, iz Beograda, „upravljao“ tadašnji sekretar Predśedništva SSO Jugoslavije (P. Bulatović), su se odvijali besomučni napadi i etiketiranja autora materijala, da bi sve kulminiralo na proširenoj śednici Predśedništva, kada je, poslije grubih i neutemeljenih napada od strane istih ovih grupa i pojedinaca, ostavku, na mjesto člana Predśedništva,  podnio  gospodin Marović, a potom smijenjen i  sekretar Predśedništva./Sa aspekta tadašnjeg funkcionisanja sistema i monopolske uloge koju je SK  imao u vođenju kadrovske politike na svim nivoima društvenog organizovanja, javnosti može biti interesantna smjena tadašnjeg sekretara Predśedništva SSO. Naime, poslije dobijenih instrukcija da autori „spornog“ dokumenta moraju biti smijenjeni sa funkcija koje su obavljali, predśednik SSO je stavio na glasnje prijedlog o razrješenju sekretara Predśedništva. Poslije glasanja ispostavilo se da prijedlog nema većinu. Naprotiv. Međutim, to nije pokolebalo predśednika pa je ponovo isti prijedlog stavio na glasanje, koji opet nije dobio većinu. Ta njegova upornost, na ispunjavanju zadatka SK, trajala je sve do  trenutka kada je sekretar koji je trebao biti smijenjen, uviđajući besmisao svega toga i jasnu namjeru da bi se ovo ponavljanje moglo oteći u nedogled, zamolio čalanove Predśedništva da glasaju za njegovu smjenu, s obzirom da on sam nije šćeo  podnijeti ostavku, jer je smatrao da nije napravio ništa što bi bilo kompromitujuće niti za SSO, niti za Socijalističku Crnu Goru i njenu demokratiju, a podnošenjem ostavke bi priznao „krivicu“. Poslije te intervencije je, tek u petom krugu, razriješen dužnosti sekretar Predśedništva./ Tako se završila „odiseja“ jedne, rekli bi, demokratske inicijative, koja je bila i nagovještaj nekih drugačijih društveno-političkih odnosa, čak bila na tragu uvođenja višepartizma, što je sa tadašnjeg aspekta doživljaja politike bilo nemoguće  „progutati“. Nažalost, jedan od aktera ovog demokratskog procesa, uvođenjem višestranačkog sistema, nije pokazao demokratsku kondiciju da istraje na proklamovanim principima koje je i sam zagovarao, iako je bio ideolog i visoki funkcioner u DPS (član Izvršnog odbora i Predśedništva, te potpredśednik partije) i sa tih funkcija mogao znatno uticati na implementaciji tih demokratskih principa, već je politički lutao, razotkrivajući, sa jedne strane, i svoje autokratsko lice (izraženo u „čistkama“ koje su se desile u Opštinskom komitetu SK Bara devedesetih godina prošlog vijeka), a sa druge, u retoričkoj ravni, izigravajući avangardnog demokratu u redovima svoje partije, ne usuđujući se pritom da izađe iz šinjela partitokratskog načina vladanja i partikularnih DPS  interesa.

 

 

                                                                                             Nastaviće se