Kultura

Akademik DANU dr. sc. Čedomir Bogićević o Istoriji crnogorske filozofije I tom do kraja XIX vijeka

Bez pojma nacije nijedna filozofija neće biti učinkovita

Nov 30, 2021 1 Komentara

(15 riječi)

Poznati i uvaženi crnogorski filozof, teoretičar društva, dr društvenih i humanističkih nauka, magistar filozofskih nauka, književnik, urednik, publicist, povjesničar crnogorske književne i kulturne baštine, književni kritičar i esejist, akademik DANU dr. sc. Goran Sekulović pripada crnogorskim djelatnim korifejima javnog uma koji svojim djelom prosvjećuje i unaprijeđuje samosvijest o samoodređenju crnogorskog naroda kao temelju autonomije i slobode kojom se oblikuje čovječnost – čojstvo, kao najviši stepen kretanja moralnog subjekta ka esenciji bitka i humanističkoj supstanciji bića – jer bivstvo to je drugi (Fichte) kad vlastito ja postaje rješidba za bivstvo drugog, jer „život zaslužuje opstanak samo ako mu je putokaz čojstvo” (Č. Vuković), jer „što je čovjek, a mora bit čovjek” (Njegoš). Istina ne postoji zbog čovjeka nego zbog čovječnosti. Humanističke nauke ne proučavaju čovjeka nego čovječnost.

Da ontologija nije nauka o istini nego o mogućnosti njene radikalizacije (Hegel), potvrđuje dr Sekulović ovom svojom knjigom kao kolosalnim djelom crnogorske filozofije i crnogorske humanističke nauke i etike, kakvo djelo mogu stvoriti samo ljudi velike omnipotencije duha, erudite i znalci više društvenih i humanističkih nauka (polemah) jasno izrazivši gnoseološko načelo da je misao najveća moć ljudskog roda, da je čovjek ono što misli, da je filozofija onakva kakav je narod koji je stvorio.

Dr Sekulović koncepcijom svog djela iskazuje da je ono ravno podvigu više institucija osvijetlivši bivstvo crnogorske zajednice slobodnih ljudi po ideji carstva ljudskih svrha po Platonovom sistemu epistemologije: logos-nomos-taxis. Apodiktički formulišući noumen svog tematskog sadržaja da ovo nije istorija filozofije Crne Gore nego Istorija crnogorske filozofije, tj. povjesti, misaonosti i mudrosti crnogorskog narodnosnog bića što je oblikovalo svoj posebni nacionalni, jezički, književni, kulturni, moralni i običajno-pravni pogled na svijet kao jedinstven i samonikli sistem vrlina, kao univerzalnih vrijednosti ne samo društvene zajednice, nego i čovječanstva kao zajednice ljudskog roda. Dakle to nije istorija filozofije bezimenog prostora i apstraktnog vremena, jer bez pojma nacije nijedna filozofija neće biti učinkovita, jer kao takva ne može biti u stanju da postavi i riješi pitanja i probleme današnjeg vremena.

Otkrivajući u prošlosti svoga naroda puteve njegove budućnosti dr Sekulović otkriva univerzalne vrijednosti sistema njegovog mišljenja – tj. filozofiju istorije a to znači i samu istoriju filozofije. Sublimirajući aksiloške i epistemiološke fenomene crnogorskog narodnog bića dr Sekulović je istovremeno izvršio sintezu i analizu metodom in medias res, ali kroz stvaralačku moć svoga duha istražujući same noumene bića kroz načelo in medias vita, što mogu samo kreativni duhovi – vis creativa kakav je autor ove, za crnogorsku kulturu, neizrecivo dragocjene studije. Pred čitaocem je cjelokupna sinteza crnogorskog humanističkog, etičkog, slobodarskog, filozofskog, književnog i umjetničkog izraza društvene zajednice slobodnih ljudi kao ontološka supstancijalnost crnogorskog naroda putem kojih je oblikovao svoj misaoni sistem, vrline i vrijednosti svoga duha zasnovanih na slobodi čovjekovoj, jednakosti ljudi, i pravdi kao najvišoj vrlini, po njegoševskom shvatanju filozofije mikrokosmosa da je sloboda uslov ljudskog dostojanstva („zasja sveta carica sloboda”), a pravda kao najviši izraz vrline i krajnji smisao bića narodne zajednice („sunce pravde sad zemlju ogrija”). Sinteza metodološkog izraza ovog nemjerljivo značajnog i voluminoznog djela (Prvi tom – preko 600 stranica) zamišljenog kao sveukupni pogled crnogorskog čovjeka na svijet – pregled filozofske fenomenologije do kraja XIX vijeka – prvi tom i Istorija crnogorske filozofije od početka dvadesetog vijeka do današnjeg doba, izvedena je kroz četiri velika poglavlja izražena kroz nosioce sublimacije sveukupnog crnogorskog duha (Prvi tom).

Prvi dio ove filozofske studije povjesti crnogorskog bića autor iskazuje kroz filozofsku misao i duh prvog crnogorskog doktora filozofije Jovana Stefanovića Baljevića analitičkom opservacijom njegove doktorske rasprave, Hale 1752. – Dissertatio philosophica religionis armata, filozofska rasprava o širenju religije militantnim putem da bi u 18 posebnih odjela izvršio filozofsku interpretaciju značaja, vrijednosti i suštine Baljevićeve disertacije sa stanovišta istorije, sociologije, etike, religije, pravnih nauka i filozofije za savremenu aksiologiju kulture i ljudskih prava, dajući svoj kritički osvrt na pojedine strukturne elemente disertacije, što čini osobitu vrijednost ove Sekulovićeve studije.

Posebno poglavlje studije čini filozofska analiza, interpretacija i aksiološka struktura univerzalnog značenja ideja slobode i pravde i teleologije ljudskog bivstva kroz književno i filozofsko djelo Petra II Petrovića Njegoša (1813–1851), uključujući, kroz posebna poglavlja, Njegoševu kosmologiju, kosmogoniju, filozofiju mikrokosmosa, postanak i svrhu makrokosmosa, osobito baveći se analizom dualnosti bića – odnosa duhovnog i materijalnog, što je dr Sekulović učinio na raskošan način sa velikom filozofskom dubinom i humanističkom širinom poznavanja uma lovćenskog genija.

Crnogorsku pravnu samorodicu kao jedinstvo moralnih i običajno-pravnih normi čija aksiologija je izražena u pravdi i pravici cjelokupnog sistema mišljenja, dr Sekulović je prikazao kroz mudrost i misaoni sistem crnogorskog pravednika, i kulugdžije Sule Radova Radulovića (1790–1872) koji je kao mudrac po imenu izvedenom od biblijskog Solomona postao crnogorski Sokrat oblikujući racionalnu orjentaciju crnogorske prirodno-pravne škole kao autentični izraz jedinstvenog pogleda crnogorskog narodnog bića na položaj čovjeka u sistemu društvene regulacije.

Veliko četvrto poglavlje Sekulovićeve Istorije crnogorske filozofije sa osobitom simpatijama autora, ali i najvišim izrazom filozofske sublimacije posvećeno je Marku Miljanovu Popoviću (1833-1901) u kojoj je interpretirana, kroz posebna poglavlja, filozofija čojstva, kroz djela Marka Miljanova, posebno analizirajući elemente sistema te filozofije – dobročinstvo, čovječnost, viteštvo, praštanje, junaštvo, velikodušnost, sojluk, što je sve na tragu Kantovske orjentacije crnogorske etike, kao kategoričkog imperativa života, davši filozofske komentare svih Markovih primjera čojstva i junaštva iz njegovog djela Primjeri čojstva i junaštvakao i drugih književnih djela ovog crnogorskog vojvode, junaka, senatora i mislioca u sistemu etike crnogorskog pogleda na svijet, kao univerzalnih vrijednosti ljudskog roda. Čini mi osobito zadovoljstvo da crnogorskoj kulturi, nauci i filozofiji preporučim pojavu na svijet ove izuzetne filozofske studije dr Sekulovića, njemu na čast, a crnogorskom narodu, crnogorskom društvu i državi Crnoj Gori na ponos kojom će se predstaviti u sazvježđu blistavih dragulja duhovnih plodova čovječanstva sa sjajem koji će gnoseološki predstaviti čovječanstvu crnogorski pogled na svijet, njegov supstancijalni duh i vrline.