Istorija

Mauzolej - Partija - Crkva

Feb 14, 2021 0 Komentara

(15 riječi)

Piše: mr Jadranka Selhanović                             

DOKUMENTA

Ideja o izgradnji Njegoševog mauzoleja nastala je  krajem 1951. godine, u vrijeme obilježavanja 100. godišnjice Njegoševe  smrti. Tadašnji predsjednik crnogorske vlade, Blažo Jovanović, stupio je u kontak s vajarom Ivanom Meštrovićem, koji se nalazio u Americi. Vajar Meštrović bio je počastvovan prijedlogom crnogorske vlade da se njemu povjeri izrada Njegoševog spomenika na Lovćenu.

Pripreme za izgradnju Njegoševog mauzoleja otpočele su sredinom 1952. godine. Njegošev spomenik, koji je prema Meštrovićevoj zamisli, u splitskom ateljeu klesao vajar Krstulović, stigao je na Cetinje 1957. godine.

Godinu kasnije na Cetinje su iz Splita dopremljene i karijatide. Za vrijeme trajanja vajarskih radova na Njegoševom spomeniku, užurbano su tekli i radovi u podnožju i na vrhu Lovćena. Crnogorska vlast je nastojala da radove na mauzoleju završi, i mauzolej svečano otvori 1963. godine, povodom obilježavanja 150. godišnjice Njegoševog rođenja. Plan crnogorske vlade da izgradnju mauzoleja okonča 1963. godine, spriječio je nedostatak novca.

Zbog finansijskih razloga, Vlada početkom 1962. godine donosi i odluku o obustavljanju radova na mauzoleju. Kako je izgradnja Njegoševog mauzoleja zahtijevala uklanjanje postojeće kapele na Lovćenu, koju je 1925. godine podigao kralj Aleksandar Karađorđević, odluka o obustavi radova,  bila je pogodna prilika da se iz određenih srpskih centara otpočne sa osporavanjem opravdanosti njegove dalje izgradnje. U srpskoj štampi objavljivani su tekstovi u kojima se osporavala umjetnička koncepcija Meštrovićevog projekta mauzoleja, ali su se iza takve argumentacije najčešće skrivali ideološki motivi.

Javne rasprave i  polemika u štampi, u kojima su iznošeni stavovi “za” i “protiv” izgradnje mauzoleja na Lovćenu, trajale su do kraja 1968. godine. Upravo tada, crnogorsko rukovodstvo, odnosno opština Cetinje, donosi Odluku o nastavku radova i podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu po projektu Ivana Meštrovića. Odluka o podizanju mauzoleja značila je da će kapela na Lovćenu biti uklonjena. Odlučnost crnogorskog rukovodstva da istraje na izgradnji Njegoševog mauzoleja, usmjerila je njegove protivnike da obustavu gradnje, koju su do tada tražili putem štampe, zatraže od sudskih organa. Protiv akcije crnogorske vlasti da ukloni kapelu sa Lovćena i izgradi Njegošev mauzolej, oglasila se Crnogorsko-primorska mitropolija Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, podnošenjm tužbe Ustavnom sudu Jugoslavije.

Crnogorsko-primorska mitropolija je tužbom osporavala zakonitost Odluke o podizanju mauzoleja na Lovćenu, ističući svoje pravo na Njegoševu kapelu na Lovćenu. U namjeri da zaštiti obilježje  ideologije koja nije bila svojstvena tadašnjoj Crnoj Gori, mitropolit Crnogorsko-primorske mitropolije, Danilo Dajković, obratio se tužbom saveznom Ustavnom sudu. Izopštavanje crnogorskih pravosudnih organa u ovom pravnom sporu, od strane Crnogorsko-primorske mitropolije, jasno je ukazivalo na njen odnos prema Crnoj Gori.    

Ovakva aktivnost SPC u Crnoj Gori, podstakla je crnogorsko državno i partijsko rukovodstvo da izvrši određene konsultacije sa drugim republičkim rukovodstvima, i to onima koja su imala slično iskustvo u odnosima sa ovom vjerskom institucijom. U prvom redu, čelnici Crne Gore smatrali su za potrebno da razgovaraju sa rukovodstvom Makedonije, gdje je spor sa SPC zbog statusa Makedonske pravoslavne crkve bio najjačeg intenziteta. Takođe, crnogorsko rukovodstvo je smatralo za potrebno da razgovara i sa čelnim ljudima Srbije, vjerujući da oni mogu imati najviše uticaja na vrh SPC. Upravo zbog toga su aktivnosti koje je preduzimala Crnogorsko-primorska mitropolija da bi osporila izgradnju mauzoleja, bile predmet rasprava zajedničkih sjednica predstavnika  crnogorskog, s jedne, i makedonskog i srpskog partijskog i državnog rukovodstva, s druge strane.

Na sastanku održanom u Skoplju, juna 1970. godine, predstavnici dva republička rukovodstva govorili su, pored političko-ekonomskih i privrednih pitanja, i o odnosu Srpske pravoslavne crkve prema Njegoševom mauzoleju, koje je,  kako je tumačeno, imalo dodirnih tačaka sa odnosom Srpske pravoslavne crkve prema Makedonskoj pravoslavnoj crkvi. Samo deset dana nakon održavanja ove sjednice, crnogorsko rukovodstvo se sastalo i sa predstavnicima Sekretarijata Centralnog komiteta SK Srbije u Titogradu. Povod  za održavanje sastanka, kako je najavljeno, bila  je izgradnja Njegoševog mauzoleja.

Upravo s namjerom da ukažemo na značajna dešavanja iz vremena izgradnje Njegoševog mauzoleja, objavljujemo izvode iz stenograma sa sjednice održane u Skoplju 17. 06. 1970. godine, kojoj su prisustovali predstavnici najviše državne i partijske vlasti iz Crne Gore i Makedonije, kao i izvode iz stenograma sa sjednice odražne u Titogradu  26. juna 1970. godine, o razgovorima vođenim između crnogorskog partijskog rukovodstva i predstavnika Sekretarijata Centralnog komiteta SK Srbije.   

Izvodi stenograma sa sastanaka održanih u Skoplju i Titogradu, svjedoče o vremenu u kojem su napori crnogorskog rukovodstva da izgradi Njegošev mauzolej na Lovćenu bili od presudnog značaja u afirmaciji suverenih prava Crne Gore i nacionalne samobitnosti Crnogoraca. Stenogrami sjednica koje objavljujemo nalaze se u Državnom arhivu Crne Gore, Arhivski odsjek za istoriju radničkog pokreta u Podgorici, u fondu Centralni komitet SK Crne Gore 1945-1989. Izvori koje objavljujemo do sada nijesu korišćeni u istoriografskim radovima.

 

                                    STENOGRAFSKE   BILJEŠKE

         Sa razgovora vođenih između delegacija SR Crne Gore i SR Makedonije,

                                       17. juna 1970. godine (Skoplje)

Sastanku su prisustvovali: Angel Čemerski, predsjednik Centralnog komiteta SK Makedonije, Nikola Minčev, predsjednik Skupštine Makedonije, Ksente Bogoev, predsjednik Izvršnog vijeća Makedonije, Veselin Đuranović, predsjednik Centralnog komiteta SK Crne Gore, Vidoje Žarković, predsjednik Skupštine Crne Gore i Žarko Bulajić, predsjednik Izvršnog vijeća Crne Gore.

Izvod iz izlaganja :

ANGEL ČEMERSKI

Htio bih da vam predložim da danas pre podne razgovore posvetimo problemima o privrednoj situaciji i o našem stavu o sistemskim pitanjima, a popodne da nastavimo rad sa diskusiom o političkim pitanjima.

…………

Da vas upoznam sa jednim specifičnim problemom, a to je pitanje odnosa Makedonske pravoslavne crkve (MPC) sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC). Ja sam i pred drugom Titom na političkom aktivu pokrenuo to pitanje. Naime, radi se o sledećem: mi ovom problemu ne prilazimo kao problemu religije i vjerskih odnosa. Činjenica je da je sva naša inteligencija ateistička. Nema vjerujućih, ali je ona jako osjetljiva na odnos SPC prema autokefalnosti makedonske crkve. Jer svaki napad na tu crkvu, svako nepriznavanje ili sputavanje ona tretira šire, a i cio narod kao napad na makedonsko nacionalno biće. Naime, pojedine sredine, nama je to svima poznato, a kada smo razgovarali sa drugovima iz Srbije i oni su sami to iznosili, kakvu ulogu imaju i kakvu mogu da odigraju izvjesni krugovi SPC.

U posljednje vrijeme se osjeća jedna šira njihova aktivnost, ne samo u odnosu na stav koji su do sada imali prema MPC, nego jednu širu aktivnost, publicističku, preko koje pokušavaju da plasiraju stare preživjele velikosrpske koncepcije o makedonskoj crkvi i makedonskoj naciji. Dakle, SPC kroz te publikacije zauzima slične pozicije kao što ih zauzima i bugarska politika. Mislim da ćemo morati da preduzmemo neke korake. Pre svega, ti koraci mogu biti različiti, naravno vodeći računa o tome kakva je situacija u samoj Srbiji, o tome što drugovi tamo mogu učiniti, a ja mislim da jedan dio mogu učiniti. Mogu prije svega uticati na to, odnosno ukazati na to, da to odudara od naše opšte politike nacionalne ravnopravnosti jugoslovenskih nacija. Mogu se vršiti i drugi pritisci na njih i ukoliko i Savezno izvršno vijeće ravnopravnije tretira sve ove vjerske zajednice, jer još postoje neki specifični tretmani u odnosu na jednu i na drugu crkvu, ovo su sitne stvari ali jako osetljive da bi to moglo da izvjesne snage koje postoje u toj  crkvi ako ne u samom vrhu ali dole, da bi mogle te snage da vrše uticaj u jednom pozitivnom pravcu.

VESELIN  ĐURANOVIĆ

………

Htio bih nešto reći vezano za odnose sa Srpskom pravoslavnom crkvom, o kojima je drug Čemerski već govorio, iako sam ja i mimo toga htio da kažem nešto, pošto smo mi već u takvim odnosima sa njom.

Naime, ti odnosi sa SPC počeli su da se zaoštravaju, po našoj ocjeni, vezano za dva momenta. Za Brionsku sjednicu i za pitanje autokefalnosti Makodenske pravoslavne crkve. To je od prilike posljednjih 3- 4 godne. Što se tiče ovog prvog, mnoge naše analize pokazuju da se SPC u Crnoj Gori počinje baviti politikom, pokušavajući da to bude jedan od kanala jačanja dejstvovanja tih ostataka velikosrpskog nacionalizma u Crnoj Gori. Tu imamo jedan potpuno ignorantski odnos i najodgovornijih funkcionera SPC prema Crnoj Gori, rješenju crnogorskog nacionalnog pitanja onako kako je riješeno, počev od Germanovih izjava pa do odnosa i stavova koje mitropolit Crnogorsko-primorski ima u odnosu na to pitanje. Drugo, mislim da ovakva orijentacija SPC je posljedica njene borbe za svoj položaj, za jačanje svog položaja koji je jako oslabljen autokefalnošću MPC. Mislim da oni na određen način vrše jedan pritisak, vode jednu politiku, koja bi mogla onemogućiti eventualne pojave rađanja ideje o autokefalnosti crnogorske crkve, koja je ukazom kralja Aleksandra izgubila svoju samostalnost 1921. godine.

Ustvari, mislim da pitanje njihovog odnosa prema podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu je samo jedan oblik, jedna forma gdje oni pod plaštom sačuvanja tih „crkvenih“ odnosa koji su postigli zakonom o odnosima između crkve i države, ustvari biju bitku političkog karaktera. Tu su oni u sprezi sa ostacima velikosrpskog nacionalizma koji svoj odnos prema podizanju mauzoleja u svakom momentu nastoje da ispolje. Mi smo sada preko Vjerske komisije iznijeli neke ocjene, koje su objavile „Politika“  i „Borba“. Mi smo tu iznijeli veoma određene kategorične ocjene o tim odnosima, polazeći od njenog odnosa prema Crnoj Gori i crnogorskoj nacionalnoj individualnosti. Postavili smo pitanje, pošto je Mitropolija Crnogorsko-primorska u sastavu SPC, da li odnos Mitropolije izražava odnos SPC kao cjeline. Rekli smo u tim ocjenama da nema nikakvih nesporazuma u odnosima crkve i države na svim onim pitanjima koja su regulisana Ustavom i Zakonom.

Ima još izvjesnih neregulisanih imovinsko-pravnih odnosa, ali nema nikakvih nesporazuma vezanih za odnose crkva- država. Istakli smo jedan stav koji od prilike znači sledeće: da u koliko se ne bi pokazala spremnost i volja da se oni odreknu te političke aktivnosti i ambicija da se bave politikom, da bi mi morali ići korak dalje u tome. Mi sada razmišljamo o mogućnosti opstanka mitropolita crnogorsko-primorskog na tom položaju, što zavisi od daljeg toka događaja. On je u krajnje reakcionarnom krilu SPC po svakom pitanju, a posebno na ovom pitanju autokefalnosti. On je, inače, po svojoj biografiji jedan dosta čudan tip.

On je odmah posle ujedinjenja bio policijski pisar u Rijeci Crnojevića. On je Crnogorac iz Cetinja. Poslije 1925-1926. godine prešao je u Makedoniju, tu se negdje zakaluđerio, potom je otišao gore (Beograd), bavio se finansijskim pitanjima SPC, ponešto sarađivao sa Udbom u svoje vrijeme. Tu je interesantno to što oni sada vrše snažan pritisak na sveštenstvo u Crnoj Gori, jer Udruženje sveštenika u Crnoj Gori ima konstruktivan stav. Ono je čak iznijelo javno svoje stavove oko projekta mauzoleja. Oni sada vrše torturu nad sveštenicima. Mitropolit je poslao pismo sveštenicima u kojem traži izjašnjavanje od svakog pojedinačno oko mauzoleja, vršeći pritisak, prijeteći sankcijama, tako da smo mi sada u jednoj potrebi da politički zaštitimo položaj sveštenika i položaj tog Udruženja.

Mi smo saopštili te stavove mitropolitu  preko predsjednika Vjerske komisije. Taj razgovor je, inače, završen ne mnogo slavno, tako da sada očekujemo da vidimo kako će se sve to poslije ovih ocjena i poteza odvijati. Onda bi mi dalje preduzeli nešto. I mi smo imali namjeru da razgovaramo sa drugovima iz Srbije, da vidimo da li oni imaju uticaja na SPC, da li da idemo uz njihovu političku pomoć, ili da idemo direktno u rasčišćavanju tih odnosa, bez obzira kakve bi bile posljedice po SPC, odnosno njen položaj u Crnoj Gori. Kada je Tito bio u Crnoj Gori mi nijesmo pozvali na prijem Danila (mitropolit Danilo Dajković), jer  je on u određenim prilikama stavio do znanja jedan svoj reakcionaran odnos prema Titu.

Nešto sasvim kratko oko mauzoleja. Mislim da to može da bude interesantno. Ovo pitanje se u situaciji kakva je danas kod nas pretvorilo u isključivo političko pitanje. Istorija tog mauzoleja je dosta bogata i burna. Hoću nakratko da ukažem samo na nekoliko momenata. Godine 1951., kada je bila proslava 100. godišnjice smrti Njegoševe, formiran je odbor za proslavu i ponikla je ideja da se podigne mauzolej Njegošu. Raspisan je konkurs, na njemu su učestvovali nekoliko poznatih jugoslovenskih vajara. Međutim, komisija nije primila ni jedan projekat. Onda je podsredstvom našeg tadašnjeg ambasadora u Vašingtonu, koji je bio Crnogorac, i uz određenu asistenciju Milovana Đilasa, Blažo (Jovanović-predsjednik tadašnje Vlade), stupio u kontakt sa Meštrovićem, nudeći mu da pristupi izradi tog projekta, s obzirom da je on ranije dao taj prijedlog, ali tada Aleksandar Karađorđević nije htio da realizuje taj projekat. Ovaj je to prihvatio. Bila je dvije godine dana neka prepiska. Meštrović nije tražio nikakve pare za taj projekat i postignuta je puna saglasnost o tome.

Kada je postignuta puna saglasnost obrazovan je, u organizaciji Glavnog odbora Narodnog fronta, Odbor za podizanje mauzoleja i počela je njegova realizacija. Međutim, ona je nešto sporo išla, tako da je do 1962. godine dato oko 140 miliona tadašnjih dinara. Čitav taj hram, taj mauzolej je dopremljen, on se nalazi gore, najvećim dijelom na vrhu Lovćena i u podnožju Lovćena. Skulptura je još na Cetinju, ali najveći dio svega toga nalazi se gore. Godine 1962.  u eri demokratizacije i budžetskih promjena  itd., postavilo se pitanje kako dalje u izgradnji tog projekta. Godine 1963. je pripremana proslava 150. godišnjice rođenja Njegoša i onda je postavljen zahtjev da se obezbijede sredstva da se mauzolej podigne do 1963. godine.

Izvršno vijeće u tadašnjem sastavu, kada je predsjednik  već bio Filip Bajković, je donijelo odluku da se iz finansijskih razloga ne može u tom roku podići mauzolej, nego da se to prolongira. Onda je došla reforma, srednjoročni plan. Ponovo je Izvršno vijeće razmatralo taj projekat, tada se cifra već popela na 700 miliona dinara i razumljivo je  da se  Izvršno vijeće tada nije moglo opredijeliti da ide sa takvom investicijom u srednjoročni plan. Donesena je opet odluka da se iz finansijskih razloga odloži realizacija tog projekta. Onda je konzervirano nešto od tog materijala, ta skulptura itd. Godine 1968. Skupština opštine Cetinje pokrenula je inicijativu na sljedećoj osnovi: pošto je do sada finansijski razlog bio da ne može da se realizuje projekat, jer se iz budžeta pare ne mogu dati, mi tražimo da se čitav projekat i realizacija projekta prenesu na opštinsku skupštinu Cetinje, a da će ona putem široke društvene akcije jugoslovenskih razmjera pristupiti realizaciji tog projekta, na takvoj finansijskoj osnovi. Ondašnje Izvršno vijeće, početkom 1969. godine, donijelo je odluku i prenijelo sve to na opštinu Cetinje. Ono što je bilo od tada do danas sve je to publikovano i o tome ne bih htio da govorim.

U stvari, na određen način pokrenuto je pitanje revizije jedne takve odluke iz 1963. godine. Tada se ocijenilo da postoji veoma velika podijeljenost na tim pitanjima. Nažalost, tu je napravljena jedna greška s naše strane kada je formirana komisija za reorganizaciju cetinjskih muzeja i što se tada pošlo linijom da stručnjaci budu u komisiji, i što je za predsjednika te komisije došao ondašnji direktor muzeja u Beogradu Lazar Trifunović. Toj komisiji je dato u zadatak da ispita taj projekat. Pošto Lazar Trifunović ima posebne idejno-političke poglede i na crnogorsko nacionalno pitanje i na Meštrovića, tada je došlo do jedne situacije kada je u toj komisiji prevagnulo mišljenje jedne grupe stručnjaka, da treba projekat sprovesti na Cetinju, a ne na vrhu Lovćena. Međutim, tadašnje političko rukovodstvo, polazeći od realne procjene situacije, nije se složilo jer bi došlo da faktičke političke podjele na tom pitanju u Crnoj Gori. Podjela i u ovom slučaju postoji, ali je ona manjih dimenzija nego što bi bila kada bi došlo do revizije.

Inicijativa za podizanje spomenika je potekla od starog političkog rukovodstva, sa kojim smo mi imali dosta političkih gužvi. Vjerovatno neka odluka o promjeni svega toga mogla bi da bude u političkoj javnosti Crne Gore, a i široj političkoj javnosti u zemlji, prihvaćena na drugi način. Sad bi ona mogla imati velike političke posljedice za ukupni koncept sa kojim mi sada istupamo u Crnoj Gori. Međutim, desio se još jedan momenat, da su oni koji su bili najveći inicijatori ovog projekta, sada, kada su vidjeli da mi idemo na realizaciju tog projekta, oni su faktički odstupili od svega toga, pokušavajući da stvore određene političke komplikacije. Kako je ovo, po našim ocjenama isljučivo političko pitanje, mi ga sada kao takvog posmatramo i tako mu prilazimo. Smatramo da bi bila najveća politička glupost ako bi sada mi tu mijenjali bilo šta i ako bi na tome stvarali jedan front u Crnoj Gori.

Ima tu jedan poseban aspekt, to je ta tužba Ustavnom sudu i odnos Ustavnog suda prema ovom pitanju. Mi mislimo da Ustavni sud nije trebao da postupi tako kako je postupio. To je napravljeno u stvari politički, tako da se ta neizvjesnost produžava, da se stvara politički skandal i senzacija od toga. Rečeno je da oni zatraže odluke da vide da li su ispravne ili nijesu. Drugo, data je sugestija da to možda nije stvar Ustavnog suda, nego redovnih sudova. Sada oni treba da uče crkvu kako će se ona ponašati itd.

Najpametnije bi bilo po našoj logici, ako je to već došlo do Ustavnog suda, Ustavni sud ili da se učini nenadležnim za to pitanje, ili da taj predmet ustupi Ustavnom sudu Crne Gore, kojeg je crkva namjerno zaobišla, polazeći od poznavanja odnosa na ovom pitanju kod političkih fukcionera Crne Gore. Inače, crkva je razvila vrlo veliku kampanju. Oni su tužbu uputili na oko 40 adresa, Pravnim fakultetima. Ono što je novosadski „Indeks“ pisao da je neka grupa crnogorskih studenata potpisala, to su i po sadržini i po formulacijama izvodi iz tužbe mitropolitove. Ta kapela nije svojina crkve, to je čisto, u tom pogledu nema nikakvih problema. Oni se služe falsifikatima. Ja ne znam da li među vama ima nekog koji je studirao crkveno pravo prije rata.

Mnogi kažu da po crkvenom pravu to nema nikakve osnove. To nije nikakva crkva. Od svih crkvenih obreda tu je vršen, na dan smrti Vladike parastos, kao što se radi na svim nadgrobnim spomenicima, običnim nadgrobnim spomenicima. Inače, od 1925. godine, kada je obnovljena, to je Aleksandar (Karađorđević) obnovio, tada je bio formiran državni odbor da se obnovi. Ona je posvećena prestolonasljedniku Petru (Karađorđeviću), pošto je on tada rođen. Od tada pa sve do 1946. godine, to je bila svojina opštine grada Cetinja. Nekoliko čuvara su stekla penziju na tom poslu. Od 1946. do 1956. godine bila je svojina Skupštine opštine Cetinje, ona se starala o tome, a od 1956. godine je pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika. Tako da  oni prave tu sada jedan falsifikat.

Drugi falsifikat koji prave, čak su i u inostranstvo to uspjeli da prošvercuju, u Pariz, angažovali su nekoliko istaknutih kulturnih radnika, među njima i Žan Kasua, koji je pisao jedno pismo o rušenju Njegoševe kapele koju je Njegoš podigao. Međutim, Njegoševa kapela je razrušena, Austrijanci su je razrušili. Postoje autentični dokumenti da je izgrađena nova kapela, koja ni po obliku, ni po mikro lokaciji, ni po materijalu nije Njegoševa kapela. Prema tome, ne radi se o autentičnosti Njegoševe kapele, nego o kapeli koju je podigao kralj Aleksandar pod ovim uslovima o kojima sam govorio. Inače, kapela nema neku umjetničku vrijednost. Mi smo njima nudili da ako hoće, odnosno to je predsjednik Odbora (Veljko Milatović) u javnom intervjuu iznio, da mogu neke svoje crkvene simbole, ako hoće da stave na Njegošev sarkofag, bez ikakvih problema. Ovdje postoji nešto što mnogi neće javno da kažu. Radi  se o Meštroviću, koji je Hrvat, koji je vajar, to je jedan paganski spomenik. To je za njih prodor katolicizma i što još ne sve.

NIKOLA MINČEV

Htio sam da podelim punu saglasnost sa svim vašim naporima da Crna Gora kao republika bude u punom smislu ravnopravna i njena afirmacija na jugoslovenskom planu znači ne samo njenu nego i afirmaciju ostalih. Tačno je da je to u jugoslovenskim razmjerama jedna krajna neophodnost. To znači da jugoslovenska zajednica nezavisno od veličine republika, od ekonomske snage republike u pravom smislu je jedna ravnopravna zajednica, i za Jugoslaviju, a da ne govorim za spoljne aspekte što mora to da znači.

Mi smo izmijenjali mišljenja oko muzoleja. Očekivali smo da će ona delegacija (predstavnici Odbora za izgradnju mauzoleja) da naiđe,  i da na jedan način damo punu podršku toj vašoj akciji, polazeći od političkog stava, da treba jednom zaista političkom, progresivnom u ovom času, nezavisno od svih drugih, kome se podiže, što se podiže, to sve može biti u najboljem redu. Mislio sam na to da damo materijalnu podršku, da bi se na taj način i simbolički uključili u akciju jugoslovenskih snaga, progresivnih, koje nastoje da stvore demokratske odnose protiv hegemonističkih snaga.

Cijeli tekst pročitajte na platformi  - Identitetskom istraživačkom centru.