roj Crnogoraca u Srbiji drastično se smanjuje iz popisa u popis, dok Crna Gora, umjesto da aktivno štiti prava svoje nacionalne manjine, ostaje pasivni posmatrač procesa asimilacije. Aktivista i dugogodišnji borac za manjinska nacionalna prava Crnogoraca u Beogradu Mihailo Terzić upozorava da se kroz sistemsku marginalizaciju i političke manipulacije Crnogorci u Srbiji postepeno brišu s identitetske mape, dok istovremeno velikosrpski projekat nastavlja da jača svoj uticaj u Crnoj Gori.

Podrška

Navodi da se neravnopravan tretman između srpske i crnogorske države prema sunarodnicima ogleda u činjenici da Srbija agresivno štiti i promoviše interese Srba u Crnoj Gori, dok Crna Gora ne pruža adekvatnu podršku Crnogorcima u Srbiji. Terzić naglašava da ideološki projekat „srpskog sveta“ ne priznaje crnogorski identitet, već ga nastoji denacionalizovati i potisnuti.

- Cilj vlasti u Srbiji je jasan - da Crnogoraca u Srbiji ne bude, a da u Crnoj Gori postanu manjina. Opsenari „srpskog sveta“ sanjaju reprizu 1918. godine, ne shvatajući da se ukorjenjivanje srpskog „genetskog koda“ na Balkanu dešava samo kroz iskorjenjivanje drugih naroda – što vodi u širi istorijski tragizam, uključujući i njihov sopstveni - poručuje Terzić dodajući da je odnos velikosrpskog projekta prema crnogorskoj naciji i samostalnoj Crnoj Gori ostao nepromijenjen posljednjih vijek i po.

- Još je radikal Nikola Pašić savjetovao da Crnogorcima treba dati privid vlasti, ali ih ne puštati da zaista upravljaju državom, niti ulagati u Crnu Goru kako ne bi razvili svijest o sopstvenoj državi. Danas, Aleksandar Vučić, kao nasljednik te politike, sprovodi istu strategiju drugim sredstvima. U ambijentu gdje velikosrpska ideologija ne priznaje crnogorski nacionalni identitet, pitanje manjinskih prava Crnogoraca u Srbiji djeluje ironično - tvrdi Terzić dodajući da među građanima Srbije, porijeklom iz Crne Gore, postoje različiti stavovi.

- Neki se izjašnjavaju kao Srbi i vezuju se samo zavičajno, drugi svoje crnogorsko porijeklo svode na folklorne običaje, uklapajući se u narativ da je Crna Gora tek pokrajina Srbije - ističe Terzić.

Tvrdi da Crnogorci u Srbiji nijesu klasična dijaspora, već kolonisti i potomci stanovništva bivše SFRJ.

Poručuje da državni resori Crne Gore moraju imati jasnu viziju zaštite crnogorske nacionalne manjine u Srbiji, uz realno sagledavanje stanja i adekvatnu logistiku.

- Kada je u pitanju Srbija, termin „dijaspora“ ima obmanjujuću formu pod kojom se krije podjednaka briga nadležnog ministarstva Crne Gore za „dijasporu“¸i za Srbe (porijeklom iz CG) u Srbiji, koji su nerijetko promoteri ideologije „srpskog sveta“, i podjednako za „dijasporu“ nacionalno opredijeljenih Crnogoraca čiji identitet aktuelna velikosrpska politika osporava i negira - kazao je Terzić dodajući da takva „briga“ nadležnog ministarstva crnogorske države simulira željenu stvarnost i ne želi da sagleda realnost.

- Crna Gora nije potpisala sporazum o zaštiti nacionalnih manjina sa Srbijom, iako su to učinile sve države avnojske Jugoslavije. U Beogradu postoji kadrovski problem s ambasadorom – čak ni paljenje crnogorske zastave nije izazvalo zvaničnu reakciju država Crne Gore. Crnogorska kuća u Beogradu ostaje neiskorišćena, ne zna se ni kome, a ni zašto služi, dok nacionalno opredijeljeni Crnogorci u Beogradu nemaju ni kvadratni metar prostora za okupljanje. Iako je Savjet za iseljenike još prije pet-šest godina jednoglasno podržao osnivanje Crnogorskog kulturnog centra u Beogradu, to je ostalo samo na papiru - kaže Terzić dodajući da se danas stiče utisak da je stanje gore nego prije deset godina, a matična država sve manje pokazuje brigu za CNM u Srbiji.

- Ipak, vrijedi pohvaliti izložbu „Konzularna predstavništva Crne Gore 1880-1914“ u Arhivu Jugoslavije, koju je organizovao Državni arhiv Crne Gore - ističe Terzić.

Velikosrpska kombinatorika

Tvrdi da su Crnogorci u Srbiji predmet „ideološke velikosrpske kombinatorike“.

- Govorio sam o podijeljenosti građana Srbije porijeklom iz Crne Gore. Dio njih služi politici velikosrpske hegemonije, kao što se vidjelo na primjeru spiska 264.000 tzv. Crnogoraca iz Koštuničinog „džepa“, koji su trebali uticati na ishod crnogorskog referenduma. Neka „crnogorska“ udruženja i danas rade u korist te politike – podržavaju litije, srpski narativ o Kosovu, negiraju genocid i crnogorske državne simbole. Srpske vlasti koriste određene pojedince i organizacije za kompromitaciju ukupne crnogorske populacije u Srbiji - kaže Terzić navodeći da neki Crnogorci dobijaju visoke funkcije u institucijama Srbije da bi podsticali negiranje crnogorske nacije, poput bivšeg ambasadora Božovića.

- Pojedinci u akademskim krugovima dobijaju naučne titule, a zauzvrat promovišu velikosrpski hegemonizam i svetosavski etnofiletizam. Na takve je mislio Sveti Petar Cetinjski kada je upozoravao: „O, Crnogorci, ne budite tuđa metla i lopata; ne dajte se kupovati. E vi sve ponesoše, e vi mozak popiše…“ - navodi Terzić.

Naglašava da su istorijska dešavanja uticala da se dio građana Crne Gore selio na prostore Srbije iz istorijsko-političkih, a onda i profesionalno egzistencijalnih razloga.

- Najprije je jug Srbije naseljavan „borbenim gorštacima“, prema planu Vase Čubrilovića, s ciljem da se ti prostori nasele nakon iseljavanja Albanaca. Nakon Drugog svjetskog rata, sprovedena je kolonizacija stanovništva iz različitih krajeva Crne Gore u Vojvodinu, na prostore koje su prethodno napustili tzv. folksdojčeri. Crnogorci su od 1918. do 2006. godine živjeli u tri različite državne zajednice sa Srbijom. U Kraljevini SHS, Crna Gora je, zahvaljujući izdajnicima, anektirana i ostala bez imena i identiteta. U avnojskoj Jugoslaviji, ponovo je afirmisala svoj nacionalni identitet, ravnopravno s ostalim narodima federacije. Prvi put u istoriji, Srbija i Crna Gora bile su zajedno u jednoj državi tek od 2003. godine, u okviru Državne zajednice Srbija i Crna Gora, koja je trajala tri godine, tri mjeseca i 29 dana.

Terzić ističe da su u svim tim periodima građani Crne Gore naseljavani, doseljavani i profesionalno angažovani u resorima saveznih institucija zajedničke države (savezni organi, vojska, policija).

- Danas potomci tih crnogorskih predaka u Srbiji ne mogu biti klasična „dijaspora“, kao što su Crnogorci, npr. u Njemačkoj, koji, uglavnom, imaju ekonomski motiv i privremenog su karaktera. Zbog toga normativni, politički, kulturni i duhovni pristup matice države Crne Gore, prema toj populaciji stanovnika u Srbiji, trebalo bi da ima izdiferenciran pristup. Njihov položaj u socio-političkom ambijentu Srbije je veoma različiti. A što se tiče ispoljavanja nacionalne samobitnosti, često puta, međusobno je suprostavljen - tvrdi Terzić.

On smatra da su Crnogorci u Srbiji u potpunosti integrisani ili su marginalizovani u društvenom i političkom smislu.

- Ubijeđen sam da slobodan građanin Crnogorac i slobodan građanin Srbin nemaju nikakav problem međusobnog uvažavanja i poštovanja.

Međutim, kada Srbin postane „regrut“ ideološkog projekta „srpskog sveta“ na Zapadnom Balkanu, on djeluje prema instrukcijama tog projekta. U tom trenutku, ideološka indoktrinacija iracionalnom fikcijom blokira njegovu percepciju realnosti. Za njega, Crnogorac sa autonomnom nacionalnom sviješću ne postoji. Ne postoji ni crnogorski nacionalni identitet kao entitet. Ideologija velikosrpstva te vrijednosti sistematski dehumanizuje, denacionalizuje i demonizuje – organizovano i kontinuirano. To je činjenica. Sve ostalo je simulirana stvarnost i blasfemija. Crnogorci u Srbiji, kao građani, mogu biti integrisani u društvene tokove. Međutim, kao pripadnici crnogorske nacije, često su izolovani, atomizirani i stigmatizovani - ističe Terzić.

Zabrinjava ga činjenica da crnogorska država bezbrižno prihvata činjenicu da broj nacionalno opredijeljenih Crnogoraca u Srbiji, od popisa do popisa, nestaje za skoro po 50 odsto.

- Srbi dižu političku galamu, na državnom nivou, o navodnoj ugroženosti Srba u vrijeme dok je procenat Srba u Crnoj Gori rastao, od oko tri odsto 1961, do oko 30 odsto posljednjih godina. Crnogorska država djeluje nezainteresovano, uprkos činjenici što broj nacionalno opredijeljenih Crnogoraca u Srbiji pada od 147.466, 1981. godine, na 20.238 2022. godine. Velikosrpska propaganda prestaje govoriti o ugroženosti Srba, ali tek onda kada su Srbi u poziciji da ugrožavaju Crnogorce - poručuje Terzić koji ne vjeruje u asimilaciju nacionalno svjesnih Crnogoraca.

- Ako je nacionalna svijest dio ličnog identiteta i integriteta ličnosti, asimilacija nije moguća. Moguća je atomizacija pojedinaca koji nemaju šansu da iskažu i afirmišu nacionalne posebnosti. Takvi još samo mogu očekivati da ih neko iz ekipe Vučićevog eksperta za Crnogorce, Her Rakovića, počne, po Beogradu, fatati i sprovoditi u radionicu „srpskog sveta“ na „fabričko podešavanje - baždarenje“ na „čisti srpski genetski kod“. Toga izuma se nije sjetio ni Hitlerov Rozenberg - poručuje Terzić.

Etnički korijeni

Terzić tvrdi da su Crnogorci i Srbi dvije nacije sličnih etničkih korijena, koje su viševjekovne istorijske posebnosti različito oblikovale.

- Crnogorci nemaju prirodnijeg saradnika od Srba, ali ni većeg neprijatelja od ideologa „srpskog sveta“ uz blagoslov jeretika svetosavskog etnofiletizma.

Taj spoj danas poprima oblik velikosrpskog klerofašizma na Zapadnom Balkanu. Crnogorcima su generacije predaka ostavile u amanet univerzalne civilizacijske vrijednosti, crnogorskog etosa i logosa afirmisanog u pojedinačnoj čovječnosti i čestitosti, a zaslugom kolektivne snage crnogorskog junaštva i viteštva. Malo je naroda koji imaju takav istorijski dragulj i to moraju čuvati – ne nasiljem, već ljubavlju, ne arogancijom, već čovjekoljubljem - kaže Terzić.

Poručuje, na kraju, da intelektualna i patriotska elita Crne Gore mora ispravno tumačiti „znakove pored puta“ i spriječiti bilo kakav kompromis na štetu crnogorskih identitetskih vrijednosti. Da upozore na opasnost od „nacije moralnih hipokrita“ koji bi Crnogorce „pretvorili“ u balkanske Kurde.

Trebalo bi jačati crnogorska udruženja u Srbiji

Terzić tvrdi da je malo crnogorskih udruženja utemeljenih u crnogorskom identitetu.

- Crnogorski nacionalni savjet u Vrbasu, iako finansiran od Srbije, umjesto afirmacije crnogorskih vrijednosti, često promoviše suprotne sadržaje. Za Crnogorce u Beogradu značajni su događaji koji afirmišu crnogorsku kulturu, poput izložbi, predstava i književnih večeri u organizaciji Crnogorskog vijeća Srbije. Takođe, Udruženje „Krstaš“ iz Lovćenca kontinuirano njeguje identitetske sadržaje kroz folklorne i kulturne programe. Međutim, podrška matične države i jedinstvenija kolektivna snaga Crnogoraca u Srbiji bile bi ključne za veće i kvalitetnije djelovanje - poručuje Terzić.