piše: Milorad Popović

"Ne sabirajte sebi blaga na zemlji... Nego sabirajte sebi blaga na nebu" - Jevanđelje po Mateju

Vjerski fundamentalizam je politička ideologija koja nastoji cjelokupni društveni život uskladiti s tumačenjem određene, reinterpretirane vjerske doktrine, čiji pogled ne svijet umnogome odstupa od proklamovanih dogmi svetih knjiga – Biblije, Kurana, Talmuda… – iako ih se nominalno ne odriče. Svetosavlje je kao ideologija nastalo u krugu Dimitrija Ljotića i njegovih sljedbenika Nikolaja Velimirovića i Dimitrija Najdanovića, te doktora Justina Popovića. Svetosavski nacionalizam propovijeda dogmu: jedan narod, jedna religija, u jednoj, etnički čistoj srpskoj državi. Njegovi ideolozi ističu: “Svetosavlje prima, usvaja i ispovijeda hristovski, ohristovljeni nacionalizam višeg reda…”.

Svetosavlje, kao i ostale fundamentalističke sekte, u ime Boga propovijeda militarizam, izopačenu ideologiju krvi i tla. Univerzalnom karakteru pravoslavlja suprostavlja srpski karakter religije, što je contradictio in adjecto s duhom izvornog hrišćanstva, u kojemu je Bog središte Radosne vijesti, (vječnog) života povezanog s transcedentnim. (Religija, potiče od latinskog religare, što znači povezati se s transcedentnim, okupljati se oko transcedentnog). Svetosavlje je lišeno transcedentnog: ono umjesto Božje uzvišenosti, što nadilazi mogućnosti našeg iskustva, preferira magijsko, ovozemaljsko, prizemno, praznovjerno. U tom kontekstu svetosavlje je provincijalno, ksenofobno, odbacuje sve strane uticaje i običaje, posebno evropske, koje smatra površnim, “čovjekobožjim”!

Čežnja za bogatstvom i propovijedanje srpstva

Duhovni i politički habitus vladike Nikolaja Velimirovića, D. Najdanovića, oca Justina, koji su prezirali demokratiju i racionalni diskurs – “racionalizam je smrt duše” – bio je presudan da se svetosavlje formira pod uticajem nacizma i fašizma. Nikolaj Velimirović u brošuri "Nacionalizam Svetoga Save", tvrdi da je “nacionalizam srpski… najstariji u Evropi”, odnosno da je Adolf Hitler u osmišljavanju njemačkog nacionalsocijalizma preuzeo 700 godina stare ideje toga srpskog “svetitelja, genija i heroja”.

Jurodivi vladika žički, koji je bio i strasni antisemita, ipak, u pravu je što se tiče etatističke prirode svetosavlja, koje je za razliku od izvornog hrišćanstva, čiji su apostoli bili ribari, stvarano odozgo, s vrha srednjevjekovne feudalne države, što će u 20. stoljeću presudno odrediti njegov etnofiletistički, antiekumenski svjetonazor, koji je duboko užiljen u emocionalnoj i iracionalnoj sferi duha i filozofije palanke. Niko tako precizno – iako mu to nije bila namjera – nije okarakterisao suštinu svetosavlja, kao patrijarh Pavle: “Budite ljudi iako ste Srbi”. Taj patrijarh je prilikom zasijedanja jednog Sabora SPC, vidjevši skupe automobile s kojim su se dovezle vladike, polušaljivo primijetio: “Kakva bi im tek bila kola da se nisu zavetovali na siromaštvo”.

Htio ih je, naime, podsjetiti na jevanđeosku pouku: “Ne možete služiti Bogu i mamonu” (mamon, hebr. – pohlepa za materijalnim). Jer, čežnja za bogatstvom i propovijedanje srpstva su jedine, apsolutne vrijednosti kaluđera i popova SPC u Crnoj Gori. Stoga su pitanje vlasništva crkvene imovine, koju su nezakonito prepisali SPC-u, u potonjih dvadeset i pet godina, predstavili kao atak na slobodu vjeroispovijesti, nacionalnu ravnopravnost, kulturno-istorijsku tradiciju. Umjesto podastiranja materijalnih dokaza o zakonitom vlasništvu nad crkvenom imovinom u Crnoj Gori, pred nadležnim domaćim i međunarodnim sudovima, Amfilohije Radović i njegovi pobočnici prijete prokletstvom božjim, kao da je sȃm Bog rentijer, vlasnik zemlje, hotela, apartmana, građevinskog zemljišta, vinograda, koji su u posjedu SPC.

Vjerski fundamentalizam, kao i svaki drugi totalitarizam, ne poznaje razliku između očigledne laži i objektivne istine. Danas kad čujete crnogorskim ulicama povike i himnične pjesme: “Ne damo svetinje”, na kojima se, kako vrijeme protiče umnožavaju srpski barjaci i šovinističke parole, većina šetača nema u primisli da brani hrišćanske vrijednosti: da će te šetnje umilostiviti Kiriosa Savaota, da im udijeli rajsko naselje, već ih pokreće bijes prema aktuelnoj vlasti, ali i građanskom, multikulturnom karakteru Crne Gore.

Naše ograničeno iskustvo, ali i iskustva onih što su živjeli prije nas, govori da se lakomisleno uvijek pouzdavati u ljudsku racionalnost. Britanska spisateljica Vinifred Holtbi, aludirajući na nacizam i boljševizam, lucidno je primjetila: “Razum dijeli ljude u hiljade stranaka, ali strast ih ujedinjuje”. Dok Malkom Maguridž, govoreći o Hitleru, zapisuje:” “Mnogi koji su smatrali da je razmišljati glavom neprofitabilno bili su spremni pratiti ga razmišljajući krvlju”. Srpska crkva je ogrezla u “razmišljanje krvlju”, što pokazuje u kontinuitetu od početka devedesetih. Kad god su imali priliku da biraju između mira i sukoba uvijek su birali ovo drugo: i svog “nacionalnog heroja” Slobodana Miloševića odrekli su se zbog potpisivanja Dejtonskog sporazuma, kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini.

Elem, vjerski fundamentalisti, kao i sekularni totalitaristi, svoju teorijsku i intelektualnu naivnost nadomješćuju lažima i strašću. Džorž Orvel, koji je u Španski građanski rat otišao kao komunistički zanesanjak, suočio se u Kataloniji s brutalnom propagandom agenata NKVD, koji su, da bi eliminisali anarhiste, izmislili da je među njima široka mreža izdajnika koja je komunicirala s fašistima putem radija i nevidljivog mastila! Ova je laž bila toliko nečuvena da joj je većina republikanaca povjerovalo, jer su smatrali nemogućim da bi se iko usudio nešto takvo izmisliti.

Tridesetogodišnji propagandno-ideološki rat

U Crnoj Gori se trideset godina vodi neprestalna propagandna kampanja, i indoktrinirani, frustrirani, nedovoljno edukovani građani, i danas nasijedaju na jednako stupidne laži, kao i prije tri decenije, na početku srpske agresije na Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu. Neviđena brutalnost i razuđenost velikosrpske propagande, u potonjoj godini – koju je Gavro Vuković svojevremeno nazvao “najvećom fabrikom laži na Balkanu” – sugeriše da se oficijelni Beograd, priprema za još jednu političko-propagandnu agresiju, kako bi nadoknadio gubitke iz minulih političkih i vojnih ratova.

Za izvođača radova, nakon što su pokušaji nasilnog rušenja vlasti 2015. i 2016., preko struktura Demokratskog fronta, propali i kompromitovani, odabrana je Srpska pravoslavna crkva. Jer, pitanja vjere, crkve, “svetinja” – u hrišćanstvu svetinja je samo Duh sveti, a ne crkve, manastiri, katedrale, građevinsko zemljište, hoteli, turističke agencije – prilježnija su manipulacijama za praznovjerni i povodljivi puk, koji se decenijama klanjao obogotvorenim kultovima kralja Nikole, Tita, Slobodana Miloševića, od agitacija neharizmatičnih opozicionih političara.

Propagandna efikasnost svetosavskog nacionalizma ne temelji se samo na militantnoj strasti nego i na rigidnoj hijerarhiji zatvorenog svijeta crkvenjaka: boljševički ideolozi su za izučavanje tehnika manipulisanja masama koristili iskustva pravoslavne i katoličke crkve. (Staljin je bio nesvršeni bogoslov, a Fuše, zloglasni Napoleonov ministar policije, bivši katolički svećenik). Obostrana fasciniranost popova i tajnih agenata literarizovana je u više uspjelih knjiga: ja ne znam koliko je istine u pričama o saradnji Amfilohija Radovića s komunističkim i postkomunističkim tajnim službama, ali njegove propagandne tehnike – prije svega, brutalnost – imaju rukopis agitporopovske propagande, koja je bila sistemski povezana s političkom policijom.

Za ovakav tip propagande karakteristično je odsustvo stida: da se laže oči na oči, i porekne nešto što je koliko juče izrečeno. Tako je Amfilohije, u samo mjesec dana, između 14. maja i 14. juna ove godine, izjavljivao: “Hapsite mene”; “Neka crnogorske vlasti mene ubiju, ali neka moj narod ostave na miru”; “Neka me uhapse i vode u Spuž”, da bi samo osam dana kasnije, nakon potonje izjave, 22. juna, na saslušanju u podgoričkoj policiji, zbog organizovanja tzv. protesnih litija u vrijeme masovne zaraze virusom kovid 19, hladnokrvno izjavio: “Nijesam kriv, samo sam pratio narod”!

Kad bi neko napravio hrestomatiju Amfilohijevih laži, kleveta, kletvi, uvreda, vezanih za savremeni politički život, istoriju i tradiciju Crne Gore, crnogorsku nacionalnost, nastala bi podeblja knjiga enciklopedijskog formata. Stoga, ukazaću samo na nekolike karakteristične Amfilohijeve laži i falsifikate, koje su vezane za Petroviće Njegoše.

Mitropolit SPC ih je u potonje vrijeme počeo prisvajati, iako je cijelu svoju crkvenu i političku aktivnost obilježio fanatičnom borbom protiv crnogorske države i Crnogorske pravoslavne crkve, glavnih tekovina Petrovića Njegoša, koji su Crnom Gorom vladali 222 godina. Računajući valjda da većina ljudi ima plitko pamćenje, ili da su, zapravo, ravnodušni na laž i istinu, Amfilohije se u svojim obračunima s “antisrpskom” vlašću, istovremeno poziva na kralja Nikolu i na Podgoričku skupštinu! (To bi bilo isto kao kad bi se pozivao na odluke zasijedanja AVNOJ-a, i zagovarao legitimitet kralja Petra Drugog Karađorđevića, koji je detronizovan na tom zasijedanju u Jajcu).

Zaboravio je, ili ga nije briga, što je onomadne kralja Nikolu nazvao izdajnikom: “Ponavljam, oni su u zabludi, te 1916. desila se izdaja kralja Nikole, zbog čega je poslije izgubio vlast”, a onda, nakon svega, izjavio je da je Milo Đukanović izdao kralja Nikolu! Uz to, Amfilohije se ne libi i da pored otvorenog ćivota Svetog Petra Cetinjskog, u manastiru iz kojega je stari crnogorski mitropolit pola stoljeća vladao besudnom zemljom, mirio zavađena plemena i predvodio Crnogorce u velike pobjedonosne vojne bitke, kune i u kam zatuca, one što su izglasali Zakon, koji bi otete bogomolje trebao ponovo vratili u vlasništvo crnogorske države.

Mitropolit srpski koji sjedi na tronu Svetoga Petra Cetinjskog svoju mržnju prema Crnoj Gori i crnogorskoj naciji iskazuje vulgarnim jezikom, kakav nije zabilježen u istoriji hrišćanstva: kaže da je Crna Gora stvorena u “Titovom jajcu”, da je “fildžan država”, a da su Crnogorci “Đilasova kopilad”, “komunistički okot”, “volovi”... I ovo svjedoči koliko Amfilohije Radović drži do duha i poslanja Hristova nauka: Jevanđelje je izvorno “blaga riječ”. O tome koliko su slični Sveti Petar Cetinjski i Amfilohije Radović – Amfilohije veli da se sa njim često savjetuje! – najbolje će posvjedočiti izvodi iz Poslanice Petra Prvog Katunjanima:“Svakoga Crnogorca molim i zaklinjem neka svaki stoji s mirom i neka trpi kako i ja trpim, zašto znam da će naše trpljenje bolje za nas biti, negoli ikakva naša osveta”.

Amfilohije je još jedan propagandni manir preuzeo od rigidnih komunističkih ideologa: kako su izvršni sekretari i načelnici Udbe demonizovali vjernike, tako se i ovaj jerarh okomio na ateiste i agnostike. Zloupotrebljava crkvene knjige i javno proziva svoje oponente koji nijesu kršteni u SPC. Zato fundamentalistima Amfilohijevog tipa, još više od sekularizma smetaju liberalna religijska načela.

Papa Franjo, najveći moralni autoritet Zapadnog hrišćanstva, o vjernicima i ateistima, kaže: “Nije nužno vjerovati u Boga da biste bili dobar čovjek. Neko može biti duhovan, ali ne i religiozan. Nije nužno ići u crkvu i davati joj novac. Za mnoge crkva može biti i priroda. Neki od najboljih ljudi u povijesti nijesu vjerovali u Boga, dok su mnogi radili najgore stvari u Božje ime”.

Ciljevi i metodi protestnih “litija”

Višemjesečne tzv. protestne litije – u pravoslavnim kanonima nema protesta, i “protestne litije” su oksimoron, poput živog mrtvaca ili poštenog lopova – nijesu bile uzrok, nego trenutni povod, jedan u nizu taktičkih udara, u borbi SPC protiv crnogorske države, nakon 1998. kada je politika Mila Đukanovića krenula putem nacionalne i političke emancipacije Crne Gore.

Stoga je potpuno pogrešna percepcija da bi se SPC primirila, odrekla imperijalnih velikosrpskih težnji, kad bi aktuelna vlast odustala od Zakona o slobodi vjeoispovijesti. Jer, da se SPC nije pomirila s crnogorskom suverenošću, između ostalog, svjedoči činjenica da je Crna Gora danas jedina država s pravoslavnom većinom u svijetu čija crkva nema barem autonomni status, kakav je, na primjer, moskovska patrijaršija dodijelila pravoslavnoj crkvi u Bjelorusiji. ( Amfilohije je nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore odbio prijedlog Ruske pravoslavne crkve da pravoslavna crkva proglasi autonomiju, i svoju nadležnost usaglasi s državnim granicama).

Amfilohije i ostali jereji SPC-a nijesu prihvatili rusku ponudu o autonomiji pravoslavne crkve u Crnoj Gori, jer je dugoročni velikosrpski strateški plan ujedinjenje Republike Srpske i Crne Gore sa Srbijom, i u tom kontekstu smatraju da bi i sama autonomija – kamoli autokefalnost – ojačala crnogorsku državnost i nacionalnost.

Akcije SPC u Crnoj Gori usmjeravaju, koordiniraju i finansiraju iz Beograda, a sadašnji neviđeni intezitet velikosrpske histerije uzrokovan je i javnim priznanjem da je Kosovo definitivno izgubljeno, i da jedino u Crnoj Gori – s obzirom na to da je Bosna i Hercegovina pod međunarodnim protektoratom – imaju aktivne šanse da političku situaciju strateški preokrenu u svoju korist.

Aktuelni političko-propagandni, kulturni i diplomatski nasrtaji na Crnu Goru podstaknuti su i skorašnjim parlamentarnim izborima, te popisom stanovništva, koji je predviđen za prvu polovinu 2021. godine. Ova dva događaja su kauzalno povezana, jer da bi se ostvarila dominacija srpske nacije i srpskog jezika na popisu stanovništva, potrebno je imati 2021.vlast koju će kontrolisati kadar Amfilohija Radovića, Andrije Mandića, Alekse Bečića.

O političkom i revolucionarom karakteru “litija” svjedoče i nedavni nemiri u Budvi, koje su koordinisali srpski popovi, nekadašnji specijalci Vojske Jugoslavije. I kamenovanje policije, koje se nakon Budve proširilo u više crnogorskih gradova, predvodili su “litijaši” s kriminalnom prošlošću.

Ideolozi novog “događanja naroda”, ipak, znaju da je sirovo svetosavlje, fašizacija parlamenta, blokiranje puteva, farbanje zidova srpskim trobojkama, dvosjekli mač koji može smanjiti antirežimsku ciljnu grupu, pa promovišu nova lica protesta koja pokušavaju relativizovati velikosrpski karakter “litija”.

Među njima je posebno istaknut pop Gojko Perović, koji umilnim glasom govori o tome da za njega, između Srba i Crnogoraca nema razlike: da su mu jedni i drugi jednako bliski. No, da je pop Perović , “jedan od lažnih proroka koji vam dolaze u odijelu ovčjem a iznutra su vuci grabljivi”, pokazuju njegove slike ispod portreta Draže Mihailovića.

S druge strane, istovremeno zahtijeva od jednog domaćina u Cucama, koji ga je pozvao za krsnu slavu Jovanjdan, da sa zida skine sliku Krsta Zrnova Popovića, prije nego što počne prekađivati kuću! Perovićeva uloga je pritvorna i specifična: između ostalog, on je po riječima jednog podgoričkog paroha, medijator, savjetnik ključnih političkih i propagandnih aktera “moleban revolucije”, Amfilohija Radovića, Srbina iz Morače, i Željka Ivanovića, Crnogorca, porijeklom iz okoline Kraljeva.

O duhovnom i moralnom habitusu “litijaša” svjedoči i to da se nijedan jerarh, pop i teolog SPC-a, koji viče o progonu crkve, nije se odrekao ratnih zločinaca osuđenih za genocid u BiH. Oni se, uistinu, nikad nijesu ni brinuli o tuđim životima, pa ni o životima njihovih sunarodnika i “vjernog naroda”.

Nakon masovnog egzodusa srpskog naroda s prostora u kojima su vjekovima bitisali, i desetina hiljada žrtava, beskrupulozno, bez realnog i opravdanog cilja, gurnutih u smrt, Amfilohije i njegovi pobočnici nikad se nijesu pokajali, nikad nijesu priznali dio svoje odgovornosti za užasna ljudska stradanja. I danas su spremni – da bi ostvarili svoje antihrišćanske, retrogradne, šovinističke zamisli – i nakon upozorenja epidemiologa, podstaknuti masovnu zarazu u Crnoj Gori, u kojoj mogu stradati i stotine njihovih vjernika.

Kombinovanjem raznih propagandnih tehnika, svetosavski spin doktori i njihovi saradnici, ipak, uspijevaju relativizovati opasnost od masovnih okupljanja u vrijeme pandemije virusa kovid 19. Podijeljeno, zbunjeno, isprepadano javno mnjenje, takozvana građanska opozicija, privatni mediji, nevladine organizacije, druge institucije civilnog društva, akademija nauka, univerziteti, uglavnom ćute ili daju pitijska saopštenja – u vrijeme kad je čak i Islamska država svojim sljedbenicima naredila da obustave akcije u doba pandemije – u vezi prijetnji od svojevrsnog bioterorizma.

Korifeji civilnog društva, nevladine organizacije s milionskim budžetom iz evropskih i Vladinih fondova, koji budno prate i dijagnostifikuju sve društvene i sistemske anomalije, cijelo vrijeme ćute na orgijanje velikosrpskog šovinizma, verbalno i fizičko nasilje, vrijeđanje nacionalnih osjećaja, skrnavljenje istorijskih spomenika i državnih simbola Crne Gore… i na neki način su voljni ili nevoljni saveznici ovog opasnog, smrtonosnog pokreta.

U razuđenoj kampanji ideologa “protestnih litija” koriste se i stara iskustva iz Antibirokratske revolucije: danas se umjesto Sedam mjesnih zajednica, Udruženja taksista, radnika Radoja Dakića, Aluminijumskog kombinata, Nikšićke željezare, javljaju saopštenja ljekara(!), studenata, prosvjetnih radnika, sportista, kapetana duge plovidbe… (Svetosavci, zajedno sa velikosrpskim strankama, i u samoj su Crnoj Gori, stvorili premoćnu propagandnu mašineriju, kojoj je na čelu koncern Vijesti: Perovićevi i Ivanovićevi mediji u “moleban revoluciji” imaju istu opaku ulogu kao u pripremi za pokušaj nasilne promjene vlasti 2015. i 2016.).

Nije, dakle, cilj svetosavskih fundamentalista samo da sruše sadašnju vlast – kao što ni ambicija AB revoluionara nije bila da reformiše titoizam već da uništi avnojevsku tvorevinu – nego da Crnu Goru vrati u okrilje Beograda i Moskve. Još jednom, po ko zna koji put od jeseni 1997. medijski magnati, razni mešetari, frustrirani ili korumpirani opozicioni poslenici, dodatno zamućuju ionako mutnu vodu bajkama o reformskom krilu SPC-a na čelu s Gojkom Perovićem – pop Perović je mirski sveštenik, na najnižoj tački hijerarhijske piramide crkvenog ustrojstva – koji će zamijeniti Amfilohija. Prema toj fikciji – na osnovu koje traže stare i nove međunarodne sponzore – nakon pobjede na izborima, uz pomoć “reformisanih popova” i Vijesti: URA, instant strančica Vijesti, Demokrate, SDP. Demos, SNP… – bez Demokratskog fronta – s “poštenim” dijelom DPS-a, formirali bi široku koaliciju.

Stvarnost je mnogo prozaičnija: svetosavski fundamentalizam je u naponu, i uspio je kod dijela domaće i međunarodne javnosti – i zbog nesposobnosti naše diplomatije i sektora informisanja – svoje proteste predstaviti kao borbu za vjerske slobode. Svetosavci, kao i AB revolucionari iz doba rušenja titoističke Jugoslavije, mijenjaju ikonografiju, retoriku, kao i metode pobune. AB revolucionari su prvo Titove slike zamijenili Dražinim, a onda uzeli kalašnjikove. Kod Amfilohijevih “litijaša” sve više je srpskih barjaka i četničkih šubara: ali novog rata neće biti – iako niski intezitet nasilne pobune nije isključen – ne zato što su promijenili svoju vučju ćud, već zbog toga što im se JNA upokojila, i što je Crna Gora od 2017. postala dio Sjevernoatlanske alijanse.

Jer, svetosavski fundamentalisti mnogo bolje razumiju argumente sile od nadiskustvenog, transcedentalnog duhovnog svijeta.

(izvor: AntenaM)