Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Višedecenijski vladar Crne Gore kralj Nikola I Petrović-Njegoš i pored brojnih, velikih, epohalnih, uspješnih rezultata, postignutih tokom svoje vladavine, počinio je i brojne istorijske greške, koje su bile tragične po Crnu Goru.

Među njima (pored, besmislenog, njegovog, dugog, ideološkog i interesnog političkog, megalomansko-dinastičkog, „srbovanja“, koje je preskupo koštalo Crnu Goru i crnogorski narod, njega i njegovu dinastiju, u prošlosti, ali i sadašnjosti), posebno mjesto zauzima odluka kralja Nikole, i drugih faktora u vlasti ondašnje Kraljevine Crne Gore, doduše, donijeta pod snažnim pritiskom ili indirektnom iznudom Rusije i Vojne konvencije zaključene između Crne Gore i Rusije 1910. godine, da komandovanje crnogorskom vojskom u prvom svjetskom ratu povjeri srpskim oficirima i predstavnicima srpske Vrhovne komande u Crnoj Gori- u crnogorskoj vojsci-generalima Srbijancima, Božidaru Jankoviću iz Beograda i pukovniku, zatim generalu, Petru Pešiću iz Niša, te brojnim drugim oficirima iz Srbije, što je i učinjeno na osnovu zaključenog zajedničkog plana ratnih operacija između srpske i crnogorske vojske od 17. avgusta 1914. godine.

Naročito od imenovanja pukovnika, potom generala, Petra Pešića za načelnika Generalštaba Vrhovne komande crnogorske vojske, nakon ostavke generala Božidara Jankovića, polovinom 1915, on, Petar Pešić (kome je u zabludi da će biti odan Crnoj Gori, crnogorskoj vojsci i njemu lično kralj Nikola dodijelu počasnu titulu „crnogorskog serdara“), kao i ostali srpski (srbijanski) oficiri u vrhovnoj komandi crnogorske vojske svjesno i planski rade da crnogorsku vojsku destruiraju, dovedu do sloma i kapitulacije, kada bude prijethodno iskorišćena za ratne planove i akcije srpske Vlade i vojske. A sve to sa namjerom kako bi se ostvario politički plan vlade Nikole Pašića i dvora Karađorđevića o likvidaciji samostalne države Crne Gore i njenom pripajanju Srbiji i detronizaciji kralja Nikole i njegove dinastije s crnogorskog prijestola.

Crnogorska vojska, odana saveznicima iz bloka Antante, se herojski borila i žrtvovala u mnogobrojnim ratnim operacijama i okršajima sa austro-ugarskom i njemačkom vojskom tokom prvog svjetskog rata, ali je, na kraju, doživjela vojni slom i poraz, upravo najviše zbog neadekvatnog odnosa Saveznika prema njoj i zbog politički proračunatih odluka o njenim djejstvima čelnih ljudi u njenoj Vrhovnoj komandi, koja je bila najvećim dijelom pod faktičkom upravom srbijanskih oficira, čiji je zadatak bio, kojeg je srpska Vlada dala Pešiću i ostalima da se „Crna Gora i njena vojska dovedu u očajan položaj“. I to, tobože radi „viših interesa“ tzv. „srpstva“, odnosno, suštinski, radi uništenja Crne Gore i njene regularne vojske.

Srbijanski pukovnik, potom general, Petar Pešić, iz Niša, kasniji ministar vojni u Kraljevini SHS i Kraljevini Jugoslaviji, (postao je armijski general u novoj državi) i ostali srbijanski oficiri u komandi crnogorske vojske, po nalogu svoje vlade i Vrhovne komande, sve su uradili da, kad crnogorsku vojsku iskoriste da zaštiti u odstupanju srpske vojske, da joj pripreme slom, onemoguće odstupnicu, da ona kapitulira, kako bi se lakše ostvario plan, u slučaju pobjede Saveznika u Velikom ratu, da se Crna Gora i kralj Nikola ostave bez vojske u vrijeme kada se bude odlučivalo o stvaranju jugoslovenske države (odnosno, Kraljevine SHS) i da se crnogorski Dvor i Vlada bez vojske, definitivno eliminišu kao faktor u pogledu rješavanja pitanja tzv. „jugoslovenskog ujedinjenja“.

O zadacima i ulozi srbijanskih (srpskih) oficira u ratnom komandovanju crnogorskom vojskom, kako da je isti (zlo) upotrijebe i potom dovedu do sloma, koji se zbio početkom 1916. Godine, kada je i pala Crna Gora pod okupaciju Austro-Ugarske, uvjerljivo je naučno pisao, između ostalih, i istoričar akademik CANU prof. dr Dimitrije-Dimo Vujović.

Naime, istoričar Dimo Vujović konstatuje da je od oktobra-novembra 1915. godine osnovni cilj srpske (odnosno, srbijanske) Vrhovne Komande bio da crnogorska vojska „ omogući povlačenje i bude zaštitnica srpskoj vojsci. Pa iako je svoju ulogu u potpunosti izvršila, ona je doživjela žalosnu sudbinu, jer je politika njenog „dovođenja u očajan položaj“, tada dostizala svoju kulminaciju i konačno dala željene rezultate. Naime, pošto se srpska vojska uspješno evakuisala preko Crne Gore i već bila na teritoriji Albanije, prirodno je bilo da uslijedi naređenje da za njom odstupi i crnogorska vojska. Ali pukovnik Pešić nije to učinio, već je naredio da se vode uporne borbe na graničnim frontovima Crne Gore, a kasnije da se da neprijatelju odlučna borba na liniji Trubjela-Čevo-Carev Laz. Zašto su data ta naređenja, kada nijesu imala nikakvog vojničkog opravdanja, niti je iko imao iluzije da se Crna Gora u onoj situaciji može odbraniti? Očigledno, to je bila politika „dovođenja u očajan položaj“ koja je imala za cilj likvidaciju crnogorske vojske, jer njeno dalje postojanje, sa stanovišta srpske vlade, vojnički nije bilo potrebno, a politički bi bilo moglo biti i vrlo štetno. Zato pukovnik Pešić, koji se stalno borio za to da ima odriješene ruke u komandovanju crnogorskom vojskom, nije ni pokušao, a kamoli što ozbiljno preduzeo, da se evakuiše i crnogorska vojska. Naprotiv, on ju je bez potrebe zadržao u Crnoj Gori, da bi ona tu bila uništena, a u isto vrijeme savjetovao je kralju (Nikoli-Nap. N.A) da traži mir od neprijatelja. Sa strane srpske vlade i Vrhovne komande takođe nije učinjen ni jedan jedini ozbiljni korak da bi došlo do povlačenja crnogorske vojske. Pošto je uspio da pripremi likvidaciju crnogorske vojske, pukovnik Pešić je jednostavno napustio Crnu Goru i njenu vojsku. On se kasnije hvalisao ovim dobro obavljenim poslom, pa je u jednoj polemici pisao: „Jesu li ma kada razmišljali (neki srpski oficiri sa kojima on diskutuje D.V.) o tome kakva bi situacija bila za cjelokupan naš narod da kralj Nikola nije uputio Francu Josifu onu depešu i da se na solunskom frontu, pored srpske Vrhovne komande našla i crnogorska Vrhovna komanda, a po proboju ovog fronta i ulaska u otadžbinu pored kralja Petra i kralj Nikola“.

(Dr Dimitrije-Dimo Vujović, „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije“, Istorijski institut Narodne Republike Crne Gore, Titograd, 1962, str. 117-118).

Koherento, prijethodno napisanom, citiranom, itd, a što jasno pokazuje da je vlast u Srbiji i vrhovna komanda njene vojske, planski radila, preko svojih emisara, na uništenju crnogorske vojske u prvom svjetskom ratu, i Vrhovne komande Srbije i posebice pukovnika Petra Pešića, koji je od polovine 1915. do 4/17. januara 1916., (kalendar je u pitanju, stari i novi), bio načelnik Štaba Vrhovne komande crnogorske vojske,  dr Nikola P. Škerović, između ostalog u knjizi „Crna Gora u prvom svjetskom ratu“, Titograd, 1964. , piše i ovo:

„Držanje te Vrhovne komande, sa načelnikom Štaba na čelu jedinstveno je u istoriji ratova, kao što je jedinstveno i priznanje načenika Štaba Vrhovne komade crnogorske vojske (od polovine juna 1915. do 4 januara 1916), pukovnika, osnosno, generala Petra Pešića, da je svjesno pripremio kapitulaciju crnogorske vojske, kojom je komandovao i za vrijeme spašavanja ostataka vojske Kraljevine Srbije“.

Srbija, odnosno, njena Vlada, a primarno dvor Karađorđevića, imali su politički cilj, kojeg su realizovali preko srbijanskih oficira, čelnika u komandi crnogorske vojske, da ona, kad obavi ulogu zaštitnika srpske vojske u njenom bjekstvu krajem 1915., i početkom 1916. godine, prestane da postoji, kako ne bi smetala projektu i planovima, ako Saveznici iz bloka Antante pobijede u ratu protiv Centralnih sila, ostvarenja tzv „jugoslovenskog ujedinjanja“, koje bi isključivalo kao faktora odlučivanja u tome- Crnu Goru, njen Dvor i Vladu. Odnosno, da ne bi Crna Gora smetala da se Velika Srbija postigne, pod drugim imenom Kraljevina SHS.

Da bi se to olakšalo, bitno je bilo srpskoj politici, Vladi, Dvoru i Vrhovnoj komandi srpske vojske, da Crna Gora ostane bez vojske i da se ona ne povuče na sigurno krajem 1915. godine i početkom 1916. godine.

Na žalost, tada su, u tome uspjeli. I to je bilo katastrofalno za Crnu Goru.

Kasniji događaji, jasno su potvrdili pogrešnu odluku kralja Nikole, da prihvati, iako pod pritiskom, nametnuti prijedlog da srpski oficiri komanduju crnogorskom vojskom u prvom svjetskom ratu.

To je bilo fatalno za Crnu Goru i njen narod, kao i za samu dinastiju Petrović-Njegoš i njenog suverena kralja Nikolu.