Dr. sc. Goran Sekulović
HABERMASOVA REKONSTRUKCIJA ISTORIJSKOG MATERIJALIZMA (V)
O načinima proizvodnje
Opšti Marksov tzv. mega ili makro koncept od
šest načina proizvodnje od prvobitne zajednice do kapitalizma i socijalizma
(preko robovlasništva, feudalizma i azijatskog načina proizvodnje) po Habermasu
trpi problem ''mešovitih i prelaznih formi: samo u malom broju slučajeva
pokrivena je ekonomska struktura jednog društva jednim jedinim načinom
proizvodnje; intekulturalna difuzija i naslage tokom vremena omogućuju nastanak
kompleksnih struktura, koje moraju biti tumačene kao kombinacije više načina
proizvodnje.'' Habermas ipak smatra da su još ''značajniji, međutim, problemi
koje postavlja sam razvojno-logički redosled načina proizvodnje.'' To su dileme
oko prvobitne zajednice (''kako se na osnovu istog načina proizvodnje prvobitne
zajednice mogu povući razlike između paleolitskih i neolitskih društava''), oko
tzv. azijatskog načina proizvodnje (treba li ovaj način proizvodnje uračunati u
poslednji stadijum prazajednice i njenog uređenja, ili ga treba shvatiti kao
prvu formu klasnog društva?), oko svrstavanja feudalizma (da li je riječ o
''jednoznačno određenom načinu proizvodnje, ili pak o analitički
nepretencioznom zbirnom pojmu?), o tome ''kako se mogu razlikovati arhaične od
razvijenih visokih kultura'', o
kontroverzi ''između teorija postindustrijskog društva, s jedne strane, i
teorija o organizovanom kapitalizmu, s druge'', te na kraju o svrstavanju
takozvanih socijalističkih prelaznih društava. Habermas napominje da su ovi
problemi naveli čuvenog istoričara Erika Hobsbauma ''da posumnja u koncept opštih
stupnjeva razvoja.'' I dalje: ''Prirodno, postavlja se pitanje da li
spomenuti problemi pripadaju normalnom putu naučne diskusije, ili se moraju
razumeti kao naznake neplodnosti jednog istraživačkog programa. Verujem da
alternativa danas ne sme biti tako postavljena. Možda pojam načina
proizvodnje nije lažan ključ za logiku društvenog razvitka, već ključ koji još
uvek nije dovoljno izbrušen.’’
O nastanku klasnih
društava i države
U šestom poglavlju
Habermas sa svojom analitičkom
metodom kao teorijom socijalne evolucije na
terenu analize teorija o nastanku klasnih društava i
države objašnjava, dakle, zašto jedno društvo
vrši evolucioni korak. Razmatrajući različite koncepcije o nastanku
države, Habermas uobličava svoju vlastitu oslanjajući se i na skicu o problemu
nastanka klasnih društava koju je izložio Klaus Eder na 17. njemačkom kongresu
sociologa u Kaselu (1974). Habermas naime kritički pristupa svim dosadašnjim
teorijama, uključujući i marksističku u liku koncepta društvene podjele rada. Uočava vrijednosti kod svih njih, ali i
ograničenja i realne domete koji
onemogućavaju da se u potpunosti shvati i objasni fenomen države.
'' ’Na osnovu
političke vlasti može se materijalni proces proizvodnje osloboditi ograničavajućih
uslova srodničkog sistema i reorganizovati prema odnosima vlasti.’ Vladalac
osigurava lojalnost svojih službenika, sveštenika i ratnih glavešina tako što
im osigurava privilegovani pristup sredstvima za proizvodnju (privreda palate i
hrama);’’;’’...Na primer, ratni poglavica (je) ovlašćen da u konfliktnim
slučajevima ne deli više pravdu prema konkretnoj raspodeli moći, već prema
socijalno priznatim i tradicijom zasnovanim normama. Pravedno nije više samo
ono oko čega se sve partije slažu.’’;''Uvođenje novog
principa organizacije znači etabliranje novog nivoa socijalne integracije. To
onda dopušta implementiranje prisutnih (ili proizvodnju novih)
tehničkoorganizacijskih znanja, tj. porast proizvodnih snaga i proširenje
kompleksnosti sistema. U socijalnoj evoluciji, pri tom, procesi učenja u
području moralno-praktične svesti imaju funkciju onog koji određuju tempo.’’;‘’... Diferenciranje
vladalačkih pozicija pretpostavlja da presumptivni vladalac legitimnu moć
stvara snagom konvencionalnog zakonodavstva. Nastanak države treba dakle
objasniti uspešnim stabilizovanjem pozicije sudije, pozicije koja dopušta
konsenzusno uređivanje konflikata u delanju na stupnju konvencionalnog
morala.’’
Ekskurs o napretku i izrabljivanju
Za Habermasa su
suviše uopšteni Marksovi pojmovi o
izrabljivanju i napretku. Zato je on, kako kaže, pokušao ’’da osnovne
institucije, kojima možemo najpre opisati društvene principe organizacije
(dakle familiju, državu, diferencirani privredni sistem), povežem sa društvenim
napretkom, imajući u vidu razvojne stupnjeve socijalne integracije. Evoluciono
uspešne inovacije ne znače samo uvek novi nivo učenja, već novu problemsku
situaciju, dakle novu kategoriju opterećenja koja prate nove društvene
formacije. Dijalektika napretka ogleda se u tome što se sa novostečenom sposobnošću rešavanja problema dolazi do svesti o novoj
problemskoj situaciji.
... Predložio sam
problemski spektar samokonstitucije društva koji, polazeći od razgraničenja
prema okolini, pa preko samo-upravljanja (Selbststeurung) i samo-upravljane
razmene sa spoljašnjom prirodom, dopire do samo-upravljane razmene sa
unutrašnjom prirodom. Sa svakom evoluciono novom problemskom situacijom nastaju
nova oskuđivanja, naime oskudica u tehnički omogućenoj moći, politički
uspostavljenoj sigurnosti, ekonomski proizvedenoj vrednosti i kulturno
pribavljenom smislu; i time dolaze u prvi plan nove istorijske potrebe. Ako se
ova vratolomna šema smatra plauzibilnom, proizilazi da je sa sve većom
refleksivnošću obrazovanja motiva i sa strukturalnom oskudicom smisla iscrpen
logički prostor za evoluciono nova problemska područja. Kraj prvog prolaza mogao bi na novom nivou
značiti povratak problemima razgraničenja, naime povratak problemima otkrivanja
unutrašnjih granica, sa kojima se sudara proces podruštvljenja, i pomaljanju novih kontingencija na ovim
granicama društvenog individuiranja.’’
3 Komentara
QGtNdvQyS Postavljeno 19-08-2023 01:13:39
It took firefighters 10 minutes to put out the flames cialis online
Odgovori ⇾DECxNKM Postavljeno 16-07-2023 14:35:41
cialis reviews at 1 877 845 0689, or the FDA at 1 800 FDA 1088 or www
Odgovori ⇾emitySiny Postavljeno 05-05-2023 02:44:00
A problem with a valve on the airline s second 787 was repaired around the same time, but only after delaying a flight from Oslo to New York buying cialis online usa Organic cation transporter 2, which regulates the uptake of cisplatin, is up regulated under hypomagnesemia, and the renal accumulation of cisplatin is markedly increased 13, 14
Odgovori ⇾