Priredio: Vladimir Jovanović

Nije javno objavljen, ako je sačuvan, rukopis o istoriji Crnogorske pravoslavne crkve na kojem je 1931. godine radio Gavrilo Dožić, područni mitropolit crnogorsko-primorski Srpske pravoslavne crkve na Cetinju (na slici gore). 

Rođen u Knjaževini Crnoj Gori, zamonašen u Vaseljenskoj patrijaršiji, za sveštenika je Dožić rukopoložen u Crkvi Kraljevine Srbije i bio u Carigradu njezin podvorjanin na Fanaru. No sa Srbima je 1911. Dožić imao mučne sukobe, razapinjala ga beogradska štampa kao izdajnika srpstva iz razloga što je — uz svesrdnu podršku Kraljevine Crne Gore — Vaseljenska patrijaršija obavila njegovu episkopsku hirotoniju i postavila ga u Prizrenu (tada pod Turcima) za svojega eparhijskoga vladiku raško-prizrenskoga. 

Po izbijanju Balkanskih ratova, Srbi su umarširali u Prizren, pa je Dožić prebjegao u domovinu, crnogorsku kraljevinu koja je krajem 1912. oslobodila i pripojila Peć i Metohiju. Na Cetinju je Dožića krajem 1913. kralj Nikola I Petrović-Njegoš svečano postavio za prvoga eparhijskoga arhijereja-mitropolita novoustrojene Pećke eparhije Crnogorske pravoslavne crkve. 

A da bi se u novemvru 1918. dodvorio Srbima, Dožić je izdao i crnogorstvo i kralja Nikolu i Kraljevinu Crnu Goru i našu Crkvu. Pogazio je zakletvu, prisegnuo Karađorđeviću, pa avanzovao 1920. u mitropolita na Cetinju, blagoslovio 1925. rušenje, do temelja, Njegoševe grobnice na Lovćenu, tj. crkve Svetoga Petra Cetinjskoga na Jezerskome vrhu radi gradnje „kapele” Aleksandra Karađorđevića — i nakon kontroverznih okolnosti smrti Varnave Rosića 1938. postaviće ga za patrijarha SPC. 

Međutim, Dožić će izdati i Karađorđevića, Petra II. Iako je još u maju 1945. u Sloveniji pričešćivao kraljeve četnike i ljotićevce (srpske naciste), Dožić se novembra 1946. vratio iz emigracije u Beograd i ostao do smrti vjeran jedino Titu; srijetali su se srdačno — uostalom, maršal i Dožić su komšije na Dedinju, obojica stanari vila u Rumunskoj ulici. 

U knjizi „Život u vremenima: Gavrilo Dožić 1881-1950” (Beograd, 2006, 321) istoričarka dr Radmila Radić navodi „patrijarhov san, da je sa Titom spavao u istom krevetu”, a srpski komunistički političar Vlado Zečević u memoarima „Sviće sloboda: od Jajca do Beograda” (Beograd, 1971, 21) objavljuje provjerljivu činjenicu:

„Gavrilo Dožić, patrijarh SPC, po dolasku iz Italije u Beograd, govorio je na Sveslovenskom kongresu i završio govor pozdravljajući dva najveća Slovena, STALJINA i TITA”; etc. 

„Ilustrovani zvanični almanah-šematizam Zetske banovine” — koji je usred diktature Aleksandra Karađorđevića 1931. izdan na Cetinju, a štampan u Sarajevu, izdavač Kraljevska banska uprava Zetske banovine, urednik Jošo F. Ivanišević — pod egidom „Vjerski dostojnici” donosi biografiju Dožića (str. 231-232), ne bez nepreciznosti: npr. nije rođen „u selu Vrnjcima”, nego Vrujcima; ima i „korisnih nejasnoća”, recimo ne pojašnjava se da je Dožić u Peći bio eparhijski arhijerej Crnogorske crkve. 

Biografija sadrži u posljednjoj rečenici jedan prezentan, a time pouzdaniji i interesantniji podatak, koji glasi:

„Ogledao se [Gavrilo Dožić] i na bogoslovskom književnom polju, a sada radi na istoriji CRNOGORSKE PRAVOSLAVNE CRKVE”.

Ovo za mnoge danas može izgledati u najmanju ruku neobično, ali nije: poricanje viševjekovne Crnogorske pravoslavne crkve je relativno novijega datuma i jedna je od ciljanih kontaminacija dva pola anticrnogorske i antipravoslavne ideologije, importovane iz Srbije, svejedno da li je to komunizam ili svetosavlje, najprije kroz potiskivanje „u zaborav”, a od sredine 1980-ih javnim atacima falsifikovanjâ i masnim lažima; dočim, starijim generacijama Crnogoraca opštepoznatu činjenicu da je Crna Gora stoljećima imala svoju autokefalnu Mitropoliju, u kojoj su kršteni, niko pri čistoj svijesti nije pokušavao negirati — pa ni 1931. godine Gavrilo Dožić.