Za aktuelno.me

Piše: Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar

Okupatorske srbijanske (srpske) vlasti pod egidom nove države KSHS, a pod upravom beogradskog Dvora Karađorđevića i nekoliko Vlada KSHS u tome vremenu, pod vođstvom Stojana Protića, Ljubomira Davidovića, Nikole Pašića,  Milenka Vesnića…, počinile su masovne zločine nad crnogorskim narodom, te su vršile krvavi teror i brutalni krimen nad Crnogorcima i Crnokorkama, a sve to uz pomoć domaćih kolaboracionista, bjelaških slugu njihovih i izvršitelja i kontrakomitskih grupacija, koje je vlast organizovala, naoružavala i plaćala za te sramotne i posve nečasne rabote u obračunima sa herojskim i patriotskim borcima i žrtvenicima ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE.

O tim brojnim zločinima piše i »Glas Crnogorca«, službeni organ Kraljevine Crne Gore, godina izlaska 47, Nej na Seni kod Pariza, br. 76, od 19. avgusta 1919/1. septembra 1919. godine. Pomenuti list na strani 2 objavljuje, u rubrici »KAKO JE U CRNOJ GORI« tekst naslovljen »PALIKUĆE«, u kojemu se navodi i ovo: »Među žrtvama beogradskih krvoloka nalaze se i porodica g. brigadira Milutina Vučinića, ministra vojnog, čije su kuće, kao i kuća predsjednika vlade g. Jovana Plamenca u Crmnici, spaljene i potpuno srušene, a pokretno imanje sve uništeno. Ista je sudbina, kao što doznajemo, postigla i porodice g. g. Marka Đukanovića, predsjednika Državnog savjeta, koji je zatvoren u Jusovači, i Vuka J. Krivokapića, narodnog poslanika, koji je izbjegao u Italiju. Imanje im je uništeno, kuće spaljene, a porodice izbačene na ulicu bez krova, hljeba i odijela«.

U izvještaju o stanju u Crnoj Gori pravnika Mihaila-Mila Plamenca, pomoćnika tadašnjeg crnogorskog ministra pravde dr Pera Đ. Šoća, upućenom iz Gaete 20. septembra 1919. godine Predsjedniku Ministarskog savjeta (Vlade) Kraljevine Crne Gore u parizu Jovanu S. Plamencu, između ostalog, veli se i ovo: »Kad je u Boljevićima u 9 sati noću zapaljena kuća g. Ministra Predsjednika (Jovana S. Plamenca-nap. N.A) u njoj je spavala u to doba njegova snaha sa dvoje svoje djece.Trjezveniji palikuće jedva su uspjeli nagovoriti podgovorenu rulju, da se žena i djeca probude i spasu. Dok su oni pirovali od pljačke po kućama rođaka g. Ministra Predsjednika i dok je gorela kuća ovoga, sa avlije komandira Ića Plamenca, potpuno iznemoglog i oslabljenog, čini se memluk iz mitraljeza i pušaka pod komandom srbijanskih oficira … koji su tu sa vojskom naročito došli da rulju poćeraju odnosno podrže pri vršenju ovog junačkog djela«.[1]

Komandir, potom brigadir/general crnogogorske vojske u egzilu Krsto Zrnov (Todorov) Popović, kao »šef svih ustaša« (ustanika), iz šume 27. septembra 1919. godine podnio je kraljevskom crnogorskom generalnom konzulu u Rimu g. Veljku Ramadanoviću opširan izvještaj, u kojemu stoji i sljedeće: »Dok sam ja bio tamo izgorjeli su kuće i sve njihove imovine uništili: Ministru Predsjedniku g. Jovanu S. Plamencu i Svetozaru Plamencu u Boljevićima, Bar. Joku Androvu i Niku Nikovićima, Kom. Marku, Tomu i Blažu Vučerakovićima iz Krnjica. Osim toga opljačkali su ne, po jedan put, naše jednomišljenike: Limljane, Krajinjane, Barane, Mrkojeviće i.t.d. Krajinskih familija ima mnogo prebjeglih u Skadru i Albaniju. Dalje su životinjski i nemilosrdno sve poništili Vranjinašima, Zećanima, a i da ne govorim za Katunsku i Nikšičku oblast, gdje su Srbijanske vlasti i vojska počinile najgroznije strahote od stanovništva i njihove imovine, o čemu ste ranije izviješteni«.

Posebno je bitno, u ovoj istoriografskoj naraciji, istaći i to da u albumu patriota, heroja crnogorskog komitskog pokreta, koji je od 1919. do 1925. godine, plamtio kroz crnogorske planine protiv okupacionog velikosrpskog terora, zasluženo i dostojno mjesto zauzima i čuveni ustanički vođa Majo Bajov Vujović  iz čevskog sela Ožegovice (Katunska nahija).

U izvještaju načelnika sreza Čevo poslatom 29. maja 1919. godine okružnom načelstvu Cetinje govori se o sukobu srpske žandarmerije sa crnogorskim komitima iz Pješivaca: Jovicom Perovićem, koga je žandarmerijska patrola tada ubila, te Milićom, Milom i Vasom Perovićem, koji su na prostoru Čeva došli sa ciljem da podižu narod na ustanak protiv režima. Pomenuti Perovići, prema tome izvještaju, došli su u Ožegovicu na Čevu i stupili u kontakt sa svojim saborcima Pekom Đokovim Vujovićem, Đokom Vujovićem, Mašutom Vujovićem i Spasojem Vujovićem. Tom prilikom uhapšeni su od strane žandarmerije Mašut Vukov Vujović, Božo Vujović i Jovan Bajov Vujović, rođeni brat istaknutog komite Maja Bajova Vujovića, koji je tada bio u egzilu, u Italiji (u Gaeti).

Iz koje će se Majo B. Vujović vratiti jula 1919., u ekspediciji na čelu sa Krstom Z. Popovićem da se oružanim putem bori za oslobođenje Crne Gore i crnogorskog naroda od velikosrpskih okupatora, anektora i osvajača.

Takođe, relevantno je, u ovom kontekstu, navesti da okupaciona Čevska žandarmerijska stanica II žandarmeijske brigade, u dopisu sreskom poglavaru na Čevu 27. septembra 1923. godine, dostavlja spisak rodbine komite, ustanika, zelenaša, crnogorskog rodoljuba Maja Vujovića, uhapšene i internirane zbog komitskog djelovanja Maja Vujovića. Na tom spisku navodi se brat Maja Vujovića, Jovan B. Vujović, te stričevi Maja B. Vujovića, Marko M. Vujović, Joko M. Vujović i rođaci Marko R. Vujović i Peko Đ. Vujović.

Crnogorski ustanik, gerilski borac za slobodu, nezavisnost i integritet Crne Gore, iz Župe Nikšićke Simeon Mićković dao je izjavu o zvjerstvima nad crnogorskim narodom vršenim poslije 1918. godine. Svjedoci pri tom njegovom iskazu bili su  Milo Zuber i Savo Kapa. U toj izjavi Simeon Mićković navodi   sljedeće:

 »22 maja 1919. godine bio sam uhvaćen u šumi od strane srbijanskih okupacionih trupa i zatvoren.

            U zatvoru sam bio mučen najgroznijim mukama i to: vješali su me, vezali su me, gvozdenom šipkom bili su me po poplati noga, vezali mi ruke i noge i onda me svezanog ostavili u vodi ne ostavivši mi iznad vode ništa osim pola glave tek da se ne zagušim, vezali su me za kosu i tako sam visio obješen 40 minuta, silili su me te sam pio praškove od zatvora da se više mučim, nijesu mi davali vode, za po šest dana nijesu mi davali da vršim nuždu, bio sam primoran te sam vršio pod sobom.

Zatvorenici, koji su umrili u zatvoru među nama stajali su po 7(sedam) dana nedirnuti tako da su se usmrđeli bili u zatvoru a to su: Nikola M. Zajović iz Ozrinića star 17 godina, Ilija Lalatović iz Ozrinića star 70 godina, Blažo Pejović iz Broćanca star 20 godina.          

‘          Srbijanske Trupe su uhvatile Građ. Kapetana Mojaša Perovića iz Rudina, natovarile su mu drvenicu konjsku (samar) i tako ga dovele u Nikšić »[2].

U istom dokumentu dalje se veli :

« Žena Živka Janjuševića porodila se je u zatvoru.

Kad sam pobjegao iz zatvora, odmah su mi kuću izgoreli, a u kući sve što je bilo izgoreli i opljačkali. Majku sa jednim bratom od 11 godina i sa dvije sestre od 14 i 8 godina tražili su po šumama i poslije deset dana kad su ih uhvatili, mučili su ih na najgrozniji način, a između ostaloga namjerom da sestra mi od 8 godina nosi brata mi od 11 godina a brat da dosi sestru od 14 godina. Majci su mu uz mučenje slomili zube primorajući je da kaže đe su joj sinovi sa ustanicima.

Sva moja familija nalazi se u zatvoru u Nikšićkoj pivari. Cijela moja stoka, cijela pokretnost opljačkana je, a sva nepokretnost uništena.

Kad je poginuo Kom. Dragiša Bojović, mog su brata ranili, ranjenog uhvatili i zatvorili te se ne zna da li je živ«[3].

Jedna patrola srpskog žandarmerijskog voda sreza Šavničkog je 24. aprila 1921. godine ubila crnogorskog gerilca Mirka Kneževića. To konstatuje okupacioni srpski oficir u sklužbi države KSH poptukovnik Drag. A. Hurkijević u izvještaju Komandantu III Žandarmerijsdke brigade o sukobima žandarmerije i crnogorskih gerilaca /Pov. Br. 1822, 4. septembar 1921. god./.[4]

U svojstvu predsjednika Vlade Kraljevine Crne Gore i njenog ministra vojnog general (divizijar) Milutin M. Vučinić uputio je iz Rima 12. decembra 1921. godine Proglas Crnogorskoj vojsci u Italiji, u kojemu poziva Crnogorce, pored ostaloga, da »se vrate u Domovinu i da tamo produže političku borbu s narodom koji je sav za svoju slobodu i nezavisnost i koji posvednevno daje žrtve, da se oslobodi od varvarske najezde biogradskih dahija.

Samo u borbi, izdržljivosti i slozi nam je spas«, poručuje general Vučinić, dodajući i ovo:

 »U ime Kraljevske Vlade iskreno vam zahvaljujem na dosadašnjem patriotskom i junačkom držanju i podvizima i pozivam vas da produžimo borbu za slobodu Crne Gore pa ma đe se nalazili«[5].

[1] Spisi Jovana S. Plamenca, Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, fascikla 80-81. Kompletni Izvještaj Mihaila-Mila Plamenca od 20 septembra 1919 . g., o stanju u Crnoj Gori nakon njene nasilne aneksiji Srbiji 1918., objavljen je u: Novak Adžić, »Crnogorski anali«, Cetinje, br. 1 od januara 2013, str. 337-346.

[2] Ugledni i hrabri Crnogorac, zelenaš i suverenista, oficir i plemenski starješina, kapetan Mojaš Perović, žrtva brutalnog srpskog terora 1919, je isti đed lidera nekadašnjeg, znamenitog LSCG g. Slavka Perovića-prim. N.A.

[3] Citirano prema: Državni Arhiv Crne Gore, FIV, Ministarstvo spoljnih poslova, 1920-1922, f. 107 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije«, Tom III, Bar, 1997, str. 1542.

[4] Arhiv Jugoslavije, Beograd, 14-179-662 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije (1918-1929«, Tom IV, Bar 1997, str. 1914.

[5] Navedeno prema: Državni Arhiv Crne Gore, Fond emigrantske Vlade Crne Gore, fascikla broj 89. Dokument je prvi istražio i objavio Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije (1918-1929)«…, Tom IV, Dok. br.1483, Bar, 1997, str. 1949.