Piše: Milorad Minjo Ražnatović

MEDIJI I PARTITOKRATIJA

SLIČNOSTI I RAZLIKE MEDIJSKIH SLOBODA

U TRANZICIONIM I DRUŠTVIMA

 SAVREMENE DEMOKRATIJE

Iz prethodnog smo viđeli kako, u crnogorskim prilikama,  funkcioniše odnos nadređenosti i podređenosti između javnog servisa i vlasti, a i u zemljama našeg regiona, bilo da su članice EU ili ne,  situacija je gotovo identična sa našom. No, da bi ukazali na složenost ovog problema, nameće potrebu, da, makar jednom crticom, zabilježimo  činjenicu  da je i u najrazvijenijim demokratskim zemljama, uređivačka politika javnih servisa,  kao i uticajnih medijskih giganata (Glas Amerike, BBC, ARD, RAI uno, CNN, Dojče vele, španski RTVE ...), na „meti“ vladajućih političkih struktura, i da ti pritisci rezultiraju, ne malim, uticajem na ove medije. Dakle i u njima su, do određene mjere, privilegovane vladajuće strukture u pogledu odvajanja više medijskog prostora za njihove političke aktivnosti, te favorizaciju partikularnih interesa, promociju političkih funkcionera, kao i stavova  koje predočavaju javnosti, posebno onih vezanih za neke državne odluke koje izazivaju različita tumačenja, polemike i na neki način podijeljenost javnosti. Najilustrativniji primjer ove tvrdnje je stanje medijskih sloboda, njihove oštre suprotstavljenosti i uopšte društvene podijeljenosti u SAD dok je  predśednik te, usudili bi se reći, najdemokratskije države bio Donald Tramp. Osim toga,  potvrdu ovakvog našeg stava nalazimo i kod Noma Čomskog koji u svojoj knjizi Propaganda i javno mnjenje, o tome problemu govori sa stanovišta usmjeravanja pažnje javnosti na neke „površne stvari“ i „izmišljene potrebe“, a zanemarivanja pitanja koja su vitalna za jedno društvo, formulišući to na sljedeći način: „To nije bilo ništa novo. Takve zamisli su počele kad i industrijska revolucija, a tokom devedesetih godina prošlog veka došlo je do pravog previranja. Nastala je prava industrija dominacije i kontrole. I očekivalo se da će ovakve zamisli izrasti iz demokratije, jer demokratska država mora kontrolisati mišljenje naroda. Ne možete ga kontrolisati silom. Postoje ograničene mogućnosti za kontrolu silom, a pošto narod mora biti podvrgnut kontroli i nalaziti se  po strani, dakle biti ’posmatrač akcije’ a ne ’učesnik’, kako je Lipman (Volter Lipman, američki književnik, politički komentator..., napomena M.R) rekao, moraš da pribegneš propagandi. To je bilo potpuno jasno. To je bila veoma razumljiva reakcija. Ta ideja propagande može se pratiti unazad, sve do sedamnaestog veka i do prve demokratske revolucije.“[1]  Najefikasnija kontrola javnog mnjenja, sa jedne i propagandni uticaj na isto, sa druge strane, se uvijek do sada odvijala i odvija, preko sredstava masovne komunikacije, odnosno štampanih i elektronskih medija, kojima su se sada pridružile društvene mreže, portali..., tako da toga nijesu pošteđena ni društva  nespornih demokratskih dostignuća kao što je SAD.

Međutim, ono što ih odvaja od ovih balkanskih, je činjenica da mediji u savremenim demokratskim društvima nemaju taj karakter bespogovorne poslušnosti, brutalnosti, nekultivisanosti i necivilizacijske retorike u „obračunu sa neistomišljenicima“ (pojedincima ili institucijama), kao i to da ne koriste dugačak dijapazon manipulativnih medijskih „alata“ za širenje propagandizma, senzacionalizma, indoktrinacije i mitologizacije prošlosti, što dovodi do sunovrata profesionalnih, etičkih standarda i urušavanja novinarskih sloboda i samog novinarstva kao profesije. Posebno jasna razlika u poimanju uređivačke politike  ovih javnih servisa u odnosu na  crnogorski slučaj (a ta razlika je i sa regionalnim), uočava se upoređenjem programske koncepcije i njihovog odnosa prema državnim vrijednostima, odnosno pitanjima koja čine bit jedne države i njenog opstanka, koji su od strane crnogorskog Javnog servisa u mnogim periodima, kada su na čelu redakcije i Savjeta bili predstavnici nevladinih organizacija bliskih određenim privatnim medijima i političkim partijama  kojima crnogorski suverenitet, integritet i identitet nije bio, a niti je danas, ni u primisli, bile itekako ugrožene. A, i danas su te vrijednosti, ne manje, ugrožene  zbog opisanog stanja u RTVCG. Ovakva situacija je nezamisliva kako u javnim servisima, tako i u privatnim medijima demokratskih savremenih društava, a strana je i najtotalitarnijim društvenim sistemima đe cijela mediska zajednica stenja pod „šapom“ jednog autokrate, kao što je to današnja situacija u Srbiji, pa i u Albaniji čijem sadašnjem vođi nije strana ideja velike Albanije..   

Dakle, posmatrajući ukupna crnogorska medijska kretanja od prvih početaka političke tranzicije do danas možemo komotno ustvrditi da, dok smo, u  periodu ranog višepartizma, imali totalnu neslobodu i brutalnu torturu državnih medija na svijest građana, danas imamo „višak“ medijskih sloboda koji se ogleda i kroz zakonsku regulativu, posebno onog segmenta „dekriminalizacije klevete“, koju nijesu uvele mnoge najdemokratskije države na planeti. Taj zakonodavni „liberalni“ okvir je omogućio da su danas  izloženi neviđenoj brutalnosti svi oni građani, koji ne dijele političke i ideološke vrijednosti sa jednim velikim dijelom privatnih medija, njihovih nevladinih satelita i nekad opozicionih, a sada  pozicionih stranaka, a ponekad im, kada je pod njihovom kontrolom, u pomoć priskoči i Javni servis, o čemu je već bilo riječi. Udare te brutalne torture, obilježene neprofesionalizmom, senzacionalizmom, poluistinama, lovom na „skidanje skalpova“, zloupotrebom činjenica, tendecioznim, neljudskim i nehumanim postupanjem, posebno su trpjele nekadašnje vladajuće političke stranke i pojedine ličnosti bliske njima. Takvi besomučni svakodnevni grubi hajkački napadi na dostojanstvo, integritet i moral određenih političkih grupacija i pojedinih ličnosti, do sada su, u tri navrata , zbog nemogućnosti odbrane svoga i dostojanstva porodice, pod naletom lavine grubih optužbi, poluistina i neistina, završili tragičnim samoubistvima (bivši ministar, direktor jednog podgoričkog javnog preduzeća i policijski službenik), dok je u jednom slučaju, zbog barbarskog napada, zamjenik specijalnog javnog tužioca stradadao od srčanog udara. Za ovako haotično stanje u određenim crnogorskim, privatnim, a nerijetko i u državnim, medijima, koje karakteriše: odsustvo regulatornih tijela koji bi na neki način bili „medijska savjest“; neadekvatna zakonska zaštita onih koji se nađu na senzacionalističkom udaru „razuzdanih“ medija; neizgrađenost novinarske svijesti i savjesti o svojoj društvenoj ulozi i odgovornosti; nepostojanje etičkog profesionalnog kodeksa koji bi bio unutrašnja brana za plasiranje laži i brutalnih napada na pojedince i institucije; nepośedovanje političke, dijaloške i opšte kulture kojoj bi, u obraćanju javnosti,  činjenice biti „sveta slova“,   veoma je upotrebljiva misao Dejvida Hjuma koju je napisao još polovinom osamnaestog vijeka - prije gotovo 300 godina kada je u Engleskoj političko uređenje bilo mješvito, republikansko-monarhističkog karaktera - i ima univerzalno značenje, poruku,  pouku i aktuelnost danas kao i tada, posebno u tranzicionim društvima u kojima nijesu razvijeni kontrolni mehanizmi, a nivo političke svijsti i kulture je na veoma niskom nivou. Ona glasi: „Mora se, međutim, priznati da neograničena sloboda štampe jeste jedno od zala koja prate ovakve mešovite oblike vladavine, iako bi se za takvo zlo teško mogao naći odgovarajući lek“[2] U ovom kontekstu možemo smjestiti i opservacije dr Gorana Sekulovića koje se odnose na postojanja „dvije tendencije i dva stava o ulozi masovnih medija“. Za razliku od onih koji smatraju „da su sredstva informisanja snažni i vrlo efikasni čuvar, najbolji garant, kontrolor i pospješivač demokratskih procesa“ dr Sekulović kaže: „Javlja se, međutim, i drugi sasvim suprotni stav od ovog. Naime, neki stručnjaci i naučnici, univerzitetski profesori, politikolozi, profesori žurnalistike, političari, smatraju da su masovni mediji danas previše otišli u kritički radikalizam, u stalnu sumnju prema zvaničnim državnim i vladinim organima jedne zemlje, u agresivno nastojanje da po svaku cijenu ’nešto iščeprkaju’ i ’istresu’ iz ’tajnih riznica’ vlasti i to iznesu na svjetlost dana, javnosti istine. Takvim svojim radom, smatra ova druga strana novinari su postali ozbiljni kočničari demokratije, odnosno uspostavljanja i funkcionisanja koncezusa kao jednog od temeljnih demokratskih principa. Uz to, oni su  na ovaj način, poručuju zagovornici ove teze, od sloja koji treba da kontroliše i nadzire vladajuću klasu (i ne samo nju, naravno, ali ipak, nju u prvom redu) kao onu klasu koja najviše utiče na moral, praksu ponašanja ljudi u jednom društvu ( vladajuće ideje su ideje vladajuće klase u jednom društvu, vremenu – Karl Marks), postali same vladajuće elite, odnosno povlašćena klasa koju su, odnosno čiji su nastanak i takvo voluntarističko i neodgovorno ponašanje upravo oni trebali da spriječe. To znači da su potpuno na suprotnim pozicijama od onih na kojima su morali istrajavati i ostati. Da li je time svetinja slobode štampe i medija u cjelini okrnjena, kompromitovana i ozbiljno narušena?“[3] Na ovaj vječiti upit koji postavljaju mnogi analitačari drušveno-političkih zbivanja i mnoge naučne institucije sociološko-politikološke provenijencije, ne može se dati simplifikovan odgovor, jer  on zavisi od stanja ukupnih društvenih prilika koje se zakonomjerno reflektuje na medijsku sferu, ali isto tako izboreni i dostignuti nivo medijskih sloboda, profesionalizma i poštovanja novinarskog etičkog kodeksa determiniše nivo demokratskog razvoja društva. Zato i mi u ovoj studiji, shodno zadatoj temi, dakle sa aspekta društava u tranziciji opterećenih partitokratskim načinom vladanja, pokušavamo, a i nastavku ćemo pokušati, da kroz ovaj odjeljak, sa stanovišta međusobnih uticaja – mnogobrojnih političkih i društvenih činioca na medije i obratno, ali i uticaja međunarodnog faktora, osvijetlimo ovu značajnu temu.

                                                                                      Nastaviće se