Korona i dokolica

SVEMOĆ PARTITOKRATIJE (5)

Apr 29, 2022 2 Komentara

(15 riječi)

Djelovi iz knjige M.M. Ražnatovića koja je u pripremi za štampu.

 

Piše: Milorad Minjo Ražnatović

 

PRAVOSUĐE U RALJAMA PARTITOKRATIJE

 

Sagledavajući ove procese sa aspekta crnogorskog iskustva, mada su ona  slična ili istovjetna u svim  tranzicionim društvima, partitokratski način vladanja, pored prethodnog primjera, veoma je prisutan i u sudstvu, đe se, posebno na početku tranzicionog procesa, sudije biraju u parlamentu prostom većinom poslanika, što znači jedne partije, ili koalicije na vlasti, da bi se u kasnijoj fazi izbor vršio dvotrećinskom, ili tropetinskom većinom poslanika. Tako, sudska vlast postaje produžena ruka zakonodavne vlasti, odnosno partija i njihovih establišmenata zastupljenih u parlamentu, i u jednom i u drugom slučaju. U prvom je jasno da se radi o monopolu vladajuće stranke ili koalicije, dok je u drugom ta situacija još komplikovanija, kompleksnija, a i grotesknija, zbog toga što se moraju praviti kompromisi sa jednom ili više opozicionih stranaka u parlamentu, kako bi se obezbijedila potrebna većina za izbor predśednika suda i sudija, što dovodi do toga da se za sudije ne biraju najkompetentniji, najhrabriji i politički nezavisni pravnici, već oni,  bliski partijama koje su stvorile parlamentarnu većinu za njihov izbor. Ova praksa se na najslikovitiji način može dočarati izborom sudija Ustavnog suda (još je na snazi ustavna odredba kojom se sudije biraju dvotrećinskom, ili tropetinskom većinom poslanika u Skupštini), u kome bi, zbog njegovog značaja kao najviše sudske instance, morali śeđeti neprikosnoveni pravni autoriteti, univerzitetski profesori iz ustavne oblasti, uzorne i nepotkupljive sudije, koji su prošli sve tužilačke i sudske nivoe, za kojima se ne vuče rep nekompetentnosti, nepotizma, pristrasnosti, sklonosti partijskim i drugim uticajima. Nažalost, ozakonjeni način izbora sudija Ustavnog suda, kojim je legalizovano partijsko kompromiserstvo, dao je sasvim  suprotne rezultate – derogirao je značaj ove najviše sudske institucije na taj način što su ta odgovorna značajna i uzvišena mjesta, u  pojedinim slučajevima, pripala osobama za koje se ne može reći ni da su prośečni pravnici, a kamoli vrhunski autoriteti u svojoj struci. Zapravo, najveći broj njih,  u stručnoj i laičkoj javnosti nijesu prepoznati kao prvaci u ovoj profesiji, već kao politički poslušnici, jer je  njihov kredibilitet i kvalitet ocjenjivan, isključivo, partijskim „mjernim instrumentima“ - bliskosti, ili pripadnosti određenim političkoideloškim nazorima. Tako da sastav današnjeg Ustavnog suda čine, ili su činili (jedan broj je otišao u penziju) DPS, SDP, SNP i  sudije Bošnjačke stranke, što je  po njegovu reputaciju, pravdu, pravičnost i ukupno crnogorsku demokratiju, jedna dosta tužna i  porazna činjenica. Pokušaji da se nakon obaranja 32 postdepeesovske klerošovinističke Vlade i izbora nove, stvori kvalifikovana većina od 49 poslanika koja bi odblokirala proces izbora u sudstvu - posebno u Ustavnom sudu koji je na ivici legaliteta i legitimiteta, jer od devet sudija trenutno samo pet obavlja tu funkciju a za nekoliko mjeseci zbog odlaska u penziju još jednog taj sud neće biti u mogućnosti da uopše funkcioniše -, nije ništa drugo do nastavak dosadašnje prakse da se po partijsko-ideološkim kriterijumima, uz zadovoljenje stranačkih interesa učesnika u vlasti, kompromisno bira nedostajući broj sudija. Jer, da to nije tako, već da  pri izboru sudija, kod onih koji ih biraju, uopšte postoji svijesti i savjesti o uzvišenosti tog poziva i vrijednostima/vrlinama koje mora nositi sam sa sobom, posebno one tako imanentne sudskoj funkciji koju i Dejvid Hjum izdiže na pijedestal ustanovljavajući da „Nijedna vrlina ne oceni se više nego pravda, i nijedan porok nije mrskiji nego nepravda; i nema kvaliteta koji većma učvršćuje karakter, bilo kao mio ili mrzak“ zato „pravda je moralna vrlina prosto zato što teži dobru ljudskog roda...“[1],  odnosno, da se kao u svim demokratskim savremenim društvima, sudije biraju po pravničkom znanju, iskustvu, postignutim rezultatima, pravednosti, nepotkupljivosti i moralnim kvalitetima i osobinama, oni bi već bili izabrani, neovisno od toga koje partije čine vlast a koje opoziciju. U  takvoj demokratskoj atmosferi i izgrađenoj političkoj kulturi i društvenoj građanskoj svijesti, pri pretpostavci da su svi politički subjekti prvrženi državi i njenoj dobrobiti, ne bi se moglo desiti da se ogromno/dragocjeno vrijeme troši za izbor bilo kojeg organa bitnog za funkcionisanje države. Nažalost nije tako. Bojati se da će još  mnogo vremena proteći dok se dostignu demokratski standardi a podjele prevaziđu prihvatanjem opštecivilizacijskih vrijednosti i standarda savremenih građanskih društava (multinacionalana, multikulturalna, mutikonfesionalna tolerancija; antifašizam; nespornost crnogorskog državnog, nacionlnog i crkvenog/vjerskog identiteta; NATO članstvo i EU integracije), od strane onih političkih i društvenih činilaca koji su vjekovima „hranjeni“ mitomanstvom, primitivizmom i zatucanošću Crkve Srbije. Jer, na ovom vrijednostima je jedino moguće „pomirenje“ o kojem se u zadnje vrijeme sve više priča, posebno od strane novoizabranog premijera.

  U poodmaklom tranzicionom procesu i shodno zahtjevima Evropske unije o ispunjenju njihovih standarda kako bi se integracioni proces mogao nesmetano odvijati (sve nekadašnje komunističke zemlje su težile, ili još uvijek teže učlanjenju u EU), naslijeđena praksa i zakonska regulativa, kad su u pitanju Vrhovni i ostali sudovi, se mijenja i donekle se sudstvo oslobađa partitokratskog „tutorstva“ nad izborom sudija, jer se on iz Skupštine izmiješta u Sudski savjet. Međutim, taj proces depolitizacije i departizacije u Crnoj Gori nije izveden do kraja, iz prostog razloga  što Skupština u Sudskom savjetu bira četiri člana po principu dvotrećinske ili u drugom krugu tropetinske većine („iz reda uglednih  pravnika“), koji su ipak pod partijskom kontrolom,  a uz to je i ministar pravde  član Sudskog savjeta, tako se dolazi u situaciju da polovinu Savjeta (od deset - pet) čine, u krajnjem, predstavnici političkih partija - pozicionih i opozicionih kompromisno izabranih, koji imaju ogroman (možda i presudan) uticaj na izbor sudija. Na ovakvo nedopustivo stanje u  februarskom izvještaju 2020. godine, kako izvještava dnevni list Pobjeda,  upozorava i Grupa država za borbu protiv korupcije – GRECO, koja je nezadovljna činjenicom da jedna od njihovih preporuka da Crna Gora „preduzme dodatne mjere za jačanje nezavisnosti Sudskog savjeta, kako stvarne tako i percipirane, protiv nepotrebnog političkog uticaja, uključujući ukidanje učešća ministra pravde po službenoj dužnosti u Savjetu, obezbjeđivanjem da najmanje polovina članstva Savjeta bude sastavljena od sudija koje biraju njihove kolege i obezbjeđujući da na predsjedavajuću funkciju bude imenovan jedan od ovih članova sudija“[2], nije ispunjena. Takođe iz ove organizacije tada su istakli zabrinutost zbog načina izbora sudija i predśednice Vrhovnog suda. Podśećaju „da je svrha njihovih preporuka, između ostalog bila da se ograniči prekomjerna koncetracija ovlašćenja u pravosuđu“. Dalje konstatujući: „U tom smislu, Crna Gora je promijenila normativni okvir da ograniči trajanje mandata sudija na istim pozicijama. Međutim Sudski savjet je ponovo imenovao pet predsjednika suda, uključujući i predsjednicu Vrhovnog suda koja je na toj funkciji više od deset godina“[3]. Ove ocjene se ponavljaju i u Izvještaju Evropske komisije o Crnoj Gori za 2020. godinu, od 6. oktobra iste godine, u kojem se u još preciznijoj i oštrijoj formi upozorava na neispunjavanje obaveza sljedećom konstatacijom: „Odluka Sudskog savjeta o ponovnom imenovanju sedam predsjednika sudova, uključujući i predsjednicu Vrhovnog suda, na najmanje treći mandat, izaziva ozbiljnu zabrinutost zbog načina na koji Sudski savjet tumači tekst i duh ustavnog i zakonskog okvira, koji ograničava takva imenovanja na najviše dva mandata, kako bi se spriječila prekomjerna koncetracija vlasti unutar pravosudnog sistema. To nije u skaldu sa preporukama  GRECO-a o nezavisnosti pravosuđa, za koje se očekuje da će ih Crna Gora poštovati kako  ne bi bacila sjenku na ranije postignute rezultate u reformi pravosuđa.“[4] Prosto je neshvatljivo da su pravni eksperti tog znanja i ugleda iz Sudskog savjeta, pod uticajem partijskih elita i oportunog ponašanja, ili na osnovu lične bliskosti sa kandidatima, „kreativno“ tumačeći novousvojene pravne norme,  pokušali, neuvjerljivim ustavnim tumačenjima, „izigrati“ GRECO i Evrosku komisiju, koji su izmjene preporučili upravo iz razloga da se okonča taj neograničeni niz izbora na ove značajne funkcije, jednih te istih sudija. Kao da im nije bilo poznato, a jeste, da su u demokratskim društvima novouvedene zakonske norme koje propisuje ograničenje mandata, podrazumijevajuće, i da se, ukoliko je u prethodnom periodu ispunjen broj mandata na određenu funkciju njima propisan, po istima postupa odmah nakon isteka započetog mandata. Stoga, nije bilo prostora za tumačenja koja su, kao reakcija na kritike iz Evropske unije ali i unutrašnjih društvenih činilaca, uslijedila od strane pojedih članova Savjeta, braneći donešene odluke na način da se izmijenjenim zakonskim normama utvrđuje  novo računanje mandata - praktično brišući dotadašnje -, te da ova ni bilo koja druga norma ništa ne zabranjuje u pogledu prethodnih mandata, odnosno da pruža mogućnost dotadašnjim predśednicima Vrhovnog i ostalih sudova, neovisno od toga koliko su do tada odradili mandata, za još dva mandata (slično je tumačeno i pravo predśednika Crne Gore F. Vujanovića na treći mandat, s tim što se to obrazlagalo činjenicom da je jedan od dva mandata obavio prije vrtanja nezavisnosti). Ovakvim tumačenjem moglo bi se u nedogled manipulisati sa izmjenama odredbi, čime je napravljena  velika štetu bržem crnogorskom integracionom putu, i ne samo u ovoj oblasti. Kasnije ostavke predśednice Vrhovnog suda i pojedinih predśednika u nižim sudskim instancama (poslije velikih spoljnih i unutrašnjih pritisaka)  kao lični čin, jesu „odblokirale“ proces pregovaranja i bržeg napredovanja ka zatvaranju ovog pregovaračkog poglavlja, ali su istovremeno kod evropskih partnera još više pothranili sumnju u iskrenost implementacije/primjene donešenih pravnih akata, ali su i ostavile nenadoknadivu štetu po integracioni proces i uvođenje evropskih standarda u crnogorski pravosudni sistem.

 Kontinuitet nesaradnje, ili nedovoljne saradnje sa evropskim institucijam u pravosudnoj oblasti nastavljen je i po izboru 42 klerošovinističke Vlade u još drastičnijem obliku, iako je ona bila „čedo“ Evropske unije, posebno sa aspekta izmjena Zakona o državnom tužilaštvu kojem je jedina funkcija bila da se dođe do kadrovskih promjena u Tužilaštvu.  Na to je u dva navrata reagovala Venecijanska komisija koja je upozorila da je tada aktuelni zakon usklađen sa evropskim standardima, a u svom mišljenju navodi i da se „mora poštovati sigurnost mandata aktuelnog Glavnog specijalnog državnog tužioca koji ne smije biti smijenjen pod izgovorom zakonodavne reforme, a ukoliko je kriv za nedolično ponašanje, mora se suočiti sa disciplinskom i krivičnom odgovornošću“, kao i da „institucionalne reforme ne smiju biti pokretane samo zbog smjene pojedinaca na ključnim pozicijama“. I naravno, partijski interes i egoizam je bio jači od procesa evroskih integracija koje su inače ovim političkim subjektima bile posljednja briga. Odbijajući naznačene preporuke, kao i iskustva prijethodnog izbora čelnika  tužilačke organizacije  koji je praćen postizanjem određenog nivoa konsenzusa i  „nadzorom“ EU partnera, vladajuća koalicija je po svom naumu izglasala novi zakon, izabrala i novi (partijski) Tužilački savjet i na kraju smijenila ili se na drugi način oslobodila svih dosadašnjih rukovodioca u Tužilačkoj organizaciji, instalirajući na njihova mjesta svoje kadrove. Sve navedeno je imalo veliki uticaj na izradu godišnjeg izvještaja EU za 2021. godinu koji je daleko nepovoljniji od svih prethodnih, jer je konstatovano stagniranje  u gotovo svim pregovaračkim poglavljima.

 

 

 

                                                                                                    Nastaviće se