Društvo

POPULARNA NAUKA: Porijeklo naroda, geni i haplogrupe (1)

Trećina Balkana ima zajednički korijen

Maj 11, 2020 1 Komentara

(15 riječi)

Genetička genealogija i njena nova otkrića pojavili su se u prvoj deceniji XXI stoljeća. Za nauku oni predstavljaju neprocjenjive informacije o kretanju stanovništva, faktički od postanka ljudske rase. Rezultati, takođe, potvrđuju ili obaraju postojeće teorije u nauci, posebno u društvenim naukama, poput istorije, antropologije, lingvistike, arheologije. Sa druge strane, u pseudonauci i romantičarskim istoriografijama predstavljaju, njihovim izvrtanjem, sredstvo manipulacije u ideološkim projektima. Na njihovu žalost, genetička istraživanja upravo pokazuju da ne postoji značajnija korelacija između genetskog porijekla i nacija, kao produktu novijeg doba.



Autor: Slobodan Jovanović

Svako od nas nosi kombinacije gena koje nasljeđujemo od našeg oca i majke, a koji nam određuju naše lične karakteristike boju očiju, boju kose, našu konstituciju, sklonosti ka određenoj bolesti, visinu i druge detalje. Postoji jedan izuzetak, a to je informacija u hromozomu Y, koja se prenosi bez bilo kakve izmjena s oca na sina, iz generacije u generaciju. Bez izmjene, osim u slučaju mutacije. Upravo mutacije i, na osnovu njih, grananju genealoških stabala danas je moguće utvrditi kretanje pojedinih naroda, zalazeći i u daleka istorijska vremena.

Broj i vrsta mutacija je zavisio uglavnom od djelovanja prirodnih uticaja i okruženja u kojima se određena populacija kretala.

Yhromozom je jedini od svih 46 hromozoma (tačnije 23, koje nose spermatozoidi) koji se prenosi sa oca na sina i dalje svakom narednom sinu u vremenskom nizu od desetina hiljada godina. Sin dobija od oca isti onakav Y-hromozom kakav je on dobio od svog oca, plus nove mutacije, ako ih je bilo prilikom prenošenja sa oca na sina. A to se rijetko dešava.

Upravo te mutacije se u genetici nazivaju markeri, a oni, odnosno informacija o mutaciji, se prenose od prve osobe kod koje je došlo do mutacije pa sve do današnjih vremena, u periodu od više hiljada godina. Ponekad se unutar jedne loze desi više mutacija, tako da se jedna loza širi kao krošnja u više grana, đe su grane, ustvari, nastale mutacije. Tako se može pouzdano tvrditi da svaka osoba u svome hromozomu ima zapisane sve mutacije od nastanka čovjeka. Haplogrupa predstavlja glavnu granu, a ona se dalje širi u podgrupe, koje definišu markeri, odnosno, naknadne mutacije. Istraživanja i otkrivanja novih linija nasljeđa, odnosno haplogrupa, i detektovanje novih mutacija zahtjevaju ozbiljan rad što je rezultiralo pojavom ozbiljnih istraživačkih projekata i institucija koje su njima bavile. Među najpoznatijim su The Genographic Project, Family Tree DNA, iGENEA i druge.

Kolijevka Afrika

Istraživanjem ovih firmi, a i drugih nekomercijalnih projekata, dokazano je da naš najdalji predak nosi marker M168 i da potiče sa teritorije Afrike prije 50.000 godina. U to vrijeme Afrika je imala potpuno drugačiju klimu, pogodnu za život, pa je vremenom, kako se isušivala, dolazilo do iseljavanja populacije u ševernije krajeve. Bez obzira na današnje rase, boju kože ili nacije, svi mi nosimo u svojim genima isti marker koji pokazuje zajedničko porijeklo.

Prije oko 45.000 godina pojavljuje se genetska mutacija M89, koju nazivamo Haplogrupa F, nakon migracija sa području današnje Etiopije, na teritoriju današnje Saudijske Arabije. Prije 20.000 godina od potomaka haplogrupe F rađa se osoba koja u sebi nosi mutaciju M170, a koju nazivamo haplogrupa I. Pretpostavlja se, da je mjesto gdje je rođen naš prvi predak upravo Balkan, tačnije dinarski planinski masiv. Haplogrupe i haplotipovi ne određuju oblik lobanje ili nosa, boju kose, fizička ili intelektualna obilježja čovjeka, ono što oni pokazuju je veza nosioca haplotipa s određenim ljudskim rodom, na čijem početku je bio začetnik roda, čije potomstvo je opstalo i dan-danas živi, za razliku od miliona drugih prekinutih genealoških linija. Pošto pripadnost haplogrupi određuju sasvim konkretne mutacije u određenim nukleotidima Yhromozoma, može se reći da svako od nas nosi određeni marker u svojoj DNK.

Na teritoriji bivše Jugoslavije bilo je nekoliko istraživanja. Tako je sprovedeno opsežno istraživanje u kojem su učestvovali Institut za antropološka istraživanja u Zagrebu, Medicinski Univerzitet u Skoplju, Klinički centar u Beogradu, Estonski Biocentar pri Tart Univerzitetu, Medicinski Univerzitet u Prištini, Medicinski Fakultet u Tuzli, Klinička Bolnica „Bijeli brijeg" u Tuzli, Dom zdravlja u Zagrebu, i Škola medicine u Edinburgu Škotska.

Za nas je najrelevantnije istraživanje koje je sprovedeno 2010. godine, jer pokazuje rezultate posebno za teritoriju Crne Gore i posebno za teritoriju Srbije. Mada, generalno podaci iz ranijeg istraživanja i ovog se kreću u sličnim parametrima, s tim što nijesu postojali odvojeni podaci za Crnu Goru i Srbiju.

Istraživanje u Crnoj Gori

Rezultati genetskog testiranja 404 osobe iz Crne Gore i l79 osoba iz Srbije, odabranih metodom slučajnog uzorka, sa različitim prezimenima, u čijem je ispitivanju kod crnogorskih državljana analizirana DNK-a iz krvi (141uzorak) i pljuvačke (263), objavljeni su u američkom časopisu za fizičku antropologiju (American Journal of Physical Anthropology) 2010. godine, u tekstu „Priča o akulturaciji i migracijama kao mehanizmima za širenje poljoprivrede na Balkanskom poluostrvu" (A Tale of Acculturation and Migrations as Mechanisms for the Diffusion of Agriculture in the Balkan Peninsula). U podnaslovu je nabrojano ko je sve učestvovao u ovom naučnom istraživanju: 1. Department of Molecular and Human Genetics, College of Medicine, Florida International University, Miami, FL 2. Department of Biological Sciences, Florida International University, Miami, FL 3. Institute of Forensic Medicine, School of Medicine, University of Belgrade, Belgrade, Serbia 4. Clinical Center of Montenegro, Podgorica, Montenegro 5. Security Information Agency, Belgrade, Serbia. U tekstu su navedena imena naučnika i istraživača koji su učestvovali u istraživanju: Sheyla Mirabal, Tatjana Varljen, Tenzin Gayden, Maria Regueiro, Slavica Vujovic, Danica Popović, Marija Đurić, Oliver Stojković, Rene J. Herrera. Zanimljivo je učešće u finansiranju srpske bezbjednosno - informatiuvne agencije, BIA, za koju autor teksta ima informaciju daje imala u pozadini namjeru da se dokaže etničko porijeklo naroda u Crnoj Gori i drugim oblastima u skladu sa opšteprihvaćenim stereotipima u srpskom narodu.

Rezultati ispitivanja u Crnoj Gori izgledali su ovako:

1. haplogrupa I2a29.2 odsto

2. haplogrupa Elblb27 odsto

3. haplogrupa Rlb9.2 odsto

4. haplogrupa Rla7.4 odsto

Mnogo manje su zastupljene sljedeće:

5. J2a haplogrupa-4.7 odsto

6. J2b haplogrupa 4.5 odsto

7. JI haplogrupa-0.5 odsto

8. G2a haplogrupa 2.5 odsto

9. N haplogrupa -1.5 odsto

10. Q haplogrupa 2.0 odsto

11. Ft haplogrupa -1.5 odsto

12. L haplogrupa -1.2 odsto

Rezultati ispitivanja u Srbiji bili su sljedeći:

1. I2a haplogrupa-38.5 odsto

2. Elblb haplogrupa-17.3 odsto

3. Rla haplogrupa -14.5 odsto

4. Rlb haplogrupa 4.5 odsto

5. J2ahaplogrupa-3.3 odsto

6. J2b haplogrupa-1.7 odsto

S obzirom na relativno mali uzorak u Srbiji (179 ispitanih), 2012. godine je vršeno novo ispitivanje na uzorku od 580 osoba ispitanika.

Rezultati se donekle razlikuju i izgledaju ovako:

1. I2a haplogrupa 31.9;

2. E1b1b haplogrupa -18.4;

3. R1a haplogrupa 16.4;

4. R1b haplogrupa 8.4;

5. I1a haplogrupa 6.7;

6. J2a haplogrupa 3.5;

7. J2b haplogrupa 4.1;

8. G2a haplogrupa 2.4.

Usljed ograničenog prostora izostaće detaljni rezultati drugih naroda bivše Jugoslavije i nekih naroda u okruženju, ali ćemo se osvrnuti na najdominantnije haplogrupe kod njih i praviti uporedne analize, kako bi se dobila potpunija slika.

Kako je haplogrupa I2 najzastupljenija u ispitivanju u Crnoj Gori, a i u Srbiji, prikazaćemo u najkraćim crtama njeno porijeklo i geografsku zastupljenost.

Haplogrupa I2

Haplogrupa I2 je najčešće zastupljena u bivšoj Jugoslaviji, Rumuniji, Bugarskoj i Sardiniji i kao glavna loza u većini slovenskih zemalja. Najveće vrijednosti se primjećuju u Bosni (55 odsto, uključujući 71 odsto kod bosanskih Hrvata), Sardiniji (39,5 odsto), Hrvatskoj (38 odsto), Srbiji (33 odsto), Crnoj Gori (31 odsto), Rumuniji (28 odsto), Moldaviji (24 odsto), Makedoniji (24 odsto), Sloveniji (22 odsto), Bugarskoj (22 odsto), Bjelorusiji (18,5 odsto), Mađarskoj (18 odsto), Slovačkoj (17,5 odsto), Ukrajini (13,5 odsto) i Albaniji ( 13,5 odsto).

Nalazi se u frekvenciji od 5 do 10 odsto i u zemljama germanskog područja. Kod ovih rezultata treba razlikovati rezultate I2 od rezultata podgrupe I2a. Haplogrupa I2b je vrlo mala potklasa, do sada zabilježena u manjem obimu u Italiji, Hrvatskoj, Njemačkoj, Škotskoj i Iranu. Haplogrupa I2a1b-L621 se nalazi pretežno u slovenskim zemljama. Njegove maksimalne frekvencije uočene su kod dinarskih Slovena (Slovenaca, Hrvata, Bošnjaka, Srba, Crnogoraca i Makedonaca), kao i u Bugarskoj, Rumuniji, Moldaviji, zapadnoj Ukrajini i Bjelorusiji. Takođe je niži obim u Albaniji, Grčkoj, Mađarskoj, Slovačkoj, Poljskoj i jugozapadnoj Rusiji. I2-L621 (L147.2 +) . Takođe je poznata kao I2a-Din (za Dinarce).

Haplogrupa I je najstarija glavna haplogrupa u Evropi i po svemu sudeći jedina koja je u njoj nastala (osim vrlo malih haplogrupa poput C1a2 i kasnih podgrana drugih haplogrupa). Haplogrupa IJ je sa Bliskog Istoka stigla u Evropu prije nekih 35 000 godina, a zatim se ubrzo nakon toga razvila u haplogrupu I.

Haplogrupe R1B I R1A

R1b je najčešća haplogrupa u zapadnoj Europi, koja obuhvata preko 80 odsto stanovništva u Irskoj, škotskim planinama, zapadnom Velsu, atlantskom području Francuske, Baskiji i Kataloniji. Takođe je česta u Anatoliji i oko Kavkaza, u dijelovima Rusije i u centralnoj i južnoj Aziji. Pored atlantske i severne obale Evrope, mjesta velike zastupljenosti uključuju dolinu rijeke Po u severnoj središnjoj Italiji (preko 70 odsto), Armeniju (35 odsto), Baškiriju uralske regije Rusije (50 odsto), Turkmenistan (preko 35 odsto). ), Hazare u Afganistanu (35 odsto), Ujgure severozapadne Kine (20 odsto) i Nepal (11 odsto).

Niz mutacija zbog kojih je haplogrupa R1 evoluirala u R1a vjerovatno se dogodio za vrijeme ili ubrzo nakon posljednjeg glacijalnog perioda. Malo se zna sa sigurnošću o mjestu porijekla R1a. Postoje teorije da je možda nastala na Balkanu ili oko Pakistana i severozapadne Indije, zbog veće genetske raznolikosti koja se nalazi u ovimregionima. No, raznolikost se može objasniti i drugim faktorima. Balkan je bio poprište pet hiljada godišnjih migracija iz evroazijskih stepa, a svaka od njih donosila je nove vrste R1a. Južna Azija je imala mnogo veću populaciju od bilo kojeg drugog dijela svijeta tokom najmanje 10.000 godina, a veća populacija donosi više genetske raznolikosti. Svejedno, najvjerovatnije mjesto porijekla R1a je središnja Azija ili južna Rusija / Sibir. Odatle je R1a mogla migrirati direktno u istočnu Evropu (evropsku Rusiju, Ukrajinu, Bjelorusiju) ili prvo na jug kroz srednju Aziju i Iran.

U Evropi njena najveća učestalost je nađena u centralnoj i istočnoj Evropi. Najviše je zastupljena u Poljskoj i Mađarskoj (56 odsto 60 odsto), Ukrajini (54 odsto ili 44 odsto) i Rusiji (48 odsto). Relativno visoka učestalost je takođe nađena kod Lužičkih Srba (63 odsto) u istočnoj Njemačkoj i u severnoj Evropi (od toga najviše je zabilježeno 23 odsto na Islandu).

Otkuda E1b1b

Izvan Evrope, E1b1b se pronalazi u visokim frekvencijama u Maroku (preko 80 odsto), Somaliji (80 odsto), Etiopiji (40 odsto do 80 odsto), Tunisu (70 odsto), Alžiru (60 odsto), Egiptu (40 odsto), Jordanu (25 odsto), Palestini (20 odsto) i Libanu (17.5 odsto). Na evropskom kontinentu ima najveću koncentraciju na Kosovu (preko 45 odsto), Albaniji i Crnoj Gori (po 27 odsto), Bugarskoj (23 odsto), Makedoniji i Grčkoj (oba 21 odsto), Kipru (20 odsto), Siciliji (20 odsto), južnoj Italiji (18,5 odsto), Srbiji (18 odsto) i Rumuniji (15 odsto). Haplogrupa E1b1b (ranije poznata kao E3b) predstavlja haplogrupu prisutnu kod muškaraca iz poslednje velike direktne migracije iz Afrike u Evropu. Smatra se da se prvi put pojavila na Rogu Afrike prije oko 26.000 godina i potom širila ka severnoj Africi i ka Bliskom istoku tokom perioda kasnog paleolita i mezolita. Njene podgrane E-Z827 i E-M78 su nastale prije oko 24.000 godina odnosno 20.000 godina. Pripadnici haplogrupe E1b1b su usko povezani sa širenjem afroazijskih jezika.

 

(izvor Pobjeda)