Predsjednica Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji Sonja Biserko kaže u intervjuu za naš portal da je evropski komesar Oliver Varhelji u svojoj poruci na jučerašnjoj komemoraciji u Srebrenici pokušao da "smanji odijum na premijera Orbana". Ponašanje Beograda karakeriše kao "sramno I nastavak velikosrpskog klero-nacionalizma" i upozorava da su iznevjerena velika očekivanja EU od suočavanja Regiona sa prošlošću. Ističe da je "umjesto toga uslijedilo podsticanje osjećaja kolektivne viktimizacije što je u Srbiji preraslo u grupni identitet" pa se "svaka presuda tumači kao presuda srpskom narodu". Biserko dodaje kako je, "uprkos činjenici da su ratovi devedesetih vjerovatno najdokomentovaniji ratovi, Beograd takoreći cementirao narativ o srpskoj nedužnosti I ugroženosti". Izjavu predsjednika Skupštine CG Alekse Bečića povodom komemoracije u Srebrenici doživjela je kao njegov "pokušaj da se 'odobrovolji' Beograd koji prijeti da će onemogućiti ulazak u Srbiju svima onima koji su glasali za Rezoluciju".

Razgovarao: Darko Šuković

Antena M: Komesar za proširenje Oliver Varhelji poručio je da je Evropa svjesna svoje odgovornosti za genocid u Srebrenici. Potvrđuje li njegove riječi inicijativa Mađarske, zemlje iz koje je Varhelji, da Srbija bude što prije primljena u EU, ako znamo kakav je odnos Beograda prema Ratku Mladiću, Radovanu Karadžicu i, uopšte, odgovornima za genocid u Srebrenici? Ako znamo kakve su reakcije Beograda na Deklaraciju o osudi genocida u Srebrenici, koju je usvojila Skupstina CG, a potom i parlament Kosova?

Biserko: Ovogodišnje reakcije na Srebrenicu zapadnih zvaničnika pa I komesara Varheljija čini se da  su vezane I za značajno promenjeni međunarodni kontekst u kojem se sve više negiraju liberalne vrednosti, čak I u starim demokratijama. Naime, Srebrenica se sve više razume I kao poraz liberalnih vrednosti koji ima mnogo šire razmere. Srebrenica je naravno I simbol moralne diskreditacije međunarodne zajednice koja nije blagovremeno reagovala, ne samo jula 1995, već aprila 1992. kada je počela genocidna politika. U tom smislu treba razumeti I najave SAD I EU da će završiti “nezavršen posao” na Balkanu, kao I novu rezoluciju evropskog parlamenta kojom se jasno ukazuje na pogubnost prevlasti etničkog kriterija koji je Bosnu doveo do tačke raspada.

Mađarska, zbog svojih izrazito antiliberalnih reakcija, pre svega zbog odnosa prema LGBT populaciji, već je neko vreme predmet rasprava unutar EU I razmišljanja kako se suprotstaviti njenom destruktivnom ponašanju. Dolazak Janeza Janše na kormilo EU kao predsedavajuće zemlje u narednih šest meseci već je izazvao ošte reakcije na njegove stavove koji su identični sa Orbanovim. Izjava Varheljija o Srebrenici je stav Komisije, ali verovatno I pokušaj da se smanji odijum na premijera Orbana.

Zauzimanje Mađarske da se Zapadni Balkan što pre primi u EU, posebno Srbija, je svakako I želja da se ojača Višegradska grupa I poveća njen uticaj unutar EU.

Antena M: Kako komentarišete reakcije Srbije na obilježavanje 26 godina od genocida u Srebrenici?

Biserko: Ponašanje Srbije povodom komemoracije žrtvama genocida u Srebrenici je sramno I nastavak je velikosrpskog klero-nacionalizma. Solidarnost regiona sa stradanjima Bošnjaka, Beograd je doživeo kao izdaju, posebno crnogorsku rezoluciju o Srebrenici. Sramna je I izjava premijerke Brnabić da “zvaničnicima Srbije nije mesto u Srebrenici dok se ne odgovara za napad na Vučića”.

Poslednjih meseci Beograd je radikalizovao svoje ionako neprimerene stavove koji su u sukobu sa liberalnim vrednostima I računa se na podršku autoritarnih I liberalnih lidera u Evropi I šire. Propaganda o ugrožeosti srpskog naroda koja traje već decenijama, a ponovo je kulminirala poslednjih nekoliko godina, ima za cilj poništiti promišljene argumente i svesti javnu sferu na iracionalne strahove I strasti. To podrazumeva poništavanje nauke (slučaj sa COVID), znanja I stručnosti, čime se  uništava informativni prostor I zamagljuje stvarnost.Tako se, na primer, presude Mladiću, Stanišiću I Simatoviću predstavljaju kao teorija zavere protiv srpskog naroda čime se poništavaju pretpostavke za društveniu dijalog o bilo kojoj temi, a posebno o nedavnoj prošlosti. Normalizacija takvog narativa bez precizne kvalifikacije o čemu se radi (fašizaciji) sve više se legitimiše ekstremna terminologija koja je u Srbiji više pravilo nego eksces. Imajući sve to u vidu, teško se može govoriti o evropskom putu Srbije.    

Antena M: Da li je u ovako očiglednom raskoraku između riječi i djela zvaničnika EU objašnjenje fijaska projekta suočavanja sa prošlošću tamo đe je bilo najvažnije da on postigne rezultat?

Biserko: EU je imala velika očekivanju u pogledu suočavanja s prošlošću u regionu, posebno u Srbiji. Smatralo se da će ICTY biti značajan podsticaj kao mehanizam za kažnjivost zločina. Medjutim, to se nije desilio jer je umesto toga usledilo podsticanje osećaja kolektivne viktimizacije što je u Srbiji   preraslo u grupni identitet, po prirodi protivan individualizmu I liberalnim vrednostima. Otuda se svaka presuda tumači kao presuda srpskom narodu. Elite kolektivizuju krivicu bez obzira što se sve presude odnose na pojedince. Uprkos činjenici da su ratovi devedesetih verovatno najdokomentovaniji ratovi, Beograd je takoreći cementirao narativ o srpskoj nedužnosti I ugroženosti. Teško je predvideti kada će Srbija biti spremna za dijalog o nedavnoj prošlosti unutar sebe, pa tek onda I u regionu.

Antena M: Čuli smo i poruku predsjednika Skupstine CG Alekse Bečića, a u Potočarima je bio potpredsjednik Vlade Dritan Abazović. Izdvajamo njih dvojicu jer su lideri stranaka koje su u koaliciji sa politickim savezom koji slavi Ratka Mladića i negira genocid u Srebrenici i čiji poslanici, podsjetimo, nijesu glasale za Rezoluciju o osudi genocida. Kako Vi gledate na to?

Biserko: Crnogorska rezolucija o genocidu u Srebrenici u Beogradu je doživljena kao najveća izdaja. To je važna odluka Crne Gore jer potvrđuje njenu antifašističku orijentaciju uprkos pokušajima Beograda I prosrpskih struja u  Crnoj Gori da je obesmisle I ponište.

Bečićeva izjava povodom komemoracije u Srebrenici čini se da je bio i pokušaj da se “odobrovolji” Beograd koji preti da će onemogućiti ulazak u Srbiju svima onima koji su glasali za Rezoluciju. Zločin genocida u čitavoj skali zločina zauzima posebno mesto i više je od tragedije. Kontekst tog zločina  pojedinačno najvećeg i najmonstruoznijeg zločina počinjenog tokom jugoslovesnkih ratova 1991-1999. godine je opomena čovečanstvu o neophodnosti stalne spremnosti za prepoznavanje politike koja planira takve zločine. Do njih nikada ne dolazi preko noči.