Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista 

Crna Gora i Azerbejdžan slave svoj dan nezavisnosti obje države u maju mjesecu. U čast tog velikog jubileja ovaj put vam predstavljam neke manje poznate činjenice o državi svete vatre slobode i pjesnika.  28. maja 1918. godine usvajanjem Deklaracije o nezavisnosti osnovana je Azerbejdžanska Demokratska Republika kao prva parlamentarna demokratija u muslimanskom svijetu. Površina suverene teritorije Azerbejdžanske Demokratske Republike iznosila je 114.000 kvadratnih kilometara. Uprkos ozbiljnim unutrašnjim i spoljnim izazovima, koji su proizašli nakon raspada carstva, Azerbejdžanska Demokratska Republika je uspjela uspostaviti djelotvorne državne institucije, podržavajući prava svojih građana i stičući povjerenje međunarodne zajednice. Bilo je zagarantovano opšte pravo glasa, uključujući pravo glasa žena. 

Vlada je formirana na osnovu odgovornosti i podjele vlasti, a azerbejdžanski parlament bio je demokratski izabrano, višestranačko i zaista predstavničko zakonodavno tijelo, prvo takve vrste na cijelom muslimanskom Istoku. U dvogodišnjem mandatu, Republikom je upravljalo pet izvršnih kabineta, a Parlament je održao 155 sastanaka i raspravljao o više od 240 nacrta zakona. Još jedan vitalni stub u procesu izgradnje države uspostavljen je osnivanjem Žalbenog vijeća, čime je stvoren istinski moderan pravosudni sistem koji je mogao provjeravati ovlašćenja Parlamenta i Kabineta ministara. 

Novoformirana Republika posebno je bila zainteresovana za razvoj obrazovanja, zbog čega je i osnovan  Državni univerzitet Baku. Uprkos ekonomskim i političkim poteškoćama s kojima se Republika suočavala, težilo se dugoročnim ulaganjima u ljudske resurse obezbjeđivanjem stipendija stotinama mladih studenata na vodećim evropskim univerzitetima. Azerbejdžanski je proglašen službenim jezikom, usvojena je nacionalna trobojna zastava i himna, uspostavljeno je moderno pozorište i opera, štampane su azerbejdžanske poštanske marke i izdata je nacionalna azerbejdžanska valuta manat.  Kao što je navedeno u Deklaraciji o nezavisnosti, uspostavljanje prijateljskih odnosa sa svim narodima, posebno susjednim narodima i državama, određeno je kao jedan od spoljnopolitičkih prioriteta Azerbejdžanske Demokratske Republike. 

Prvi veliki proboj u diplomatskim odnosima nastupio je kada je parlamentarna delegacija Azerbejdžana, koju je predvodio Alimardan Topchubashov, otputovala u Pariz s glavnim ciljem da stekne međunarodno priznanje za Azerbejdžansku Demokratsku Republiku. Članovi delegacije na Pariškoj mirovnoj konferenciji impresionirali su strane zvaničnike svojim idejama o slobodi, pravima i pravdi. Postignuto je jednoglasno de facto priznanje nezavisnosti Azerbejdžana, a azerbejdžanska misija dobila je poziv u Vrhovno vijeće Pariške mirovne konferencije. Nakon što je priznanje postignuto, fokus vlade se prebacio na izgradnju kompetentnog diplomatskog korpusa.  Godine 1919, kada je azerbejdžanska diplomatija preuzela prve korake, u Bakuu su djelovale diplomatske misije 16 država, uključujući SAD, Veliku Britaniju, Francusku, Italiju, Švedsku, Švajcarsku, Belgiju, Iran, Poljsku i Ukrajinu. Diplomatske misije i generalni konzulati Azerbejdžanske Demokratske Republike osnovani su u Turskoj, Iranu, Gruziji, Ukrajini, Jermeniji i drugim zemljama. 

Invazija boljševika u aprilu 1920. okončala je nezavisnost ADR-a. Kao nasljednica Azerbejdžanske Demokratske Republike, Republika Azerbejdžan obnovila je nezavisnost 1991. Teškoće s kojima se suočila Azerbejdžanska Demokratska Republika, uključujući teritorijalne pretenzije Jermenije i rat protiv Azerbejdžana, geopolitičke spletke, socijalno-ekonomske probleme, opterećivale su i Republiku Azerbejdžan u periodu nakon povratka nezavisnosti 1991. godine. 

Politika koju je vodio opštenacionalni lider azerbejdžanskog naroda Hejdar Alijev razvila je osjećaj nacionalnog identiteta oživljavanjem dubokog istorijskog i kulturnog pamćenja, kao i ulivanjem čvrstog uvjerenja u nužnost  očuvanja i jačanja azerbejdžanske nezavisnosti i državnosti. Azerbejdžanski narod koji njeguje politiku državnosti nacionalnog lidera Hejdara Alijeva proslavlja ove godine 103. godišnjicu svoje nezavisnosti u prazničnom duhu i s povišenim osjećajem ponosa jer se Azerbejdžan priprema za veliki povratak u Karabah. Pod vođstvom predsjednika Ilhama Alijeva, koji je ostao vjeran političkom kursu nacionalnog lidera Hejdara Alijeva, Azerbejdžan postaje država s dinamičnim razvojem. Zahvaljujući političkim i ekonomskim reformama, koje je šef države uspješno nastavio, kao i aktivnoj vanjskoj politici, Republika Azerbejdžan se razvija u vodeću državu u regiji. Prijateljstvo koje veže Crnu Goru sa Azerbejdžanom predstavlja jednu od najdragocjenih i nasjvijetlih tačaka u diplomatskim odnosima između dvije stare države. Zato ovaj mali podsjetnik o razvoju Azerbejdžana kroz istoriju nek bude samo mali korak u doprinosu prijateljskim odnosima između naša dva naroda. Da su vječni Crna Gora i Azerbejdžan. Ove godine su povodom dana nezavisnosti izašle i dvije knjige autora Seyrana Mirzazade i moje malenkosti kao doprinos našim državama ,,Istaknute ličnosti Azerbejdžana” kao i ,,Savremena književnost Azerbejdžana” dok su istaknuti crnogorski pisci prevedeni na Azerbejdžanski jezik.