Kultura

ETIMOLOGIJA IMENA LOVĆEN

Maj 12, 2021 0 Komentara

(15 riječi)

Pišu: Božidar Proročić, stručni saradnik i Ana Uskoković, biolog

 

            Toponim vezan za sam naziv Lovćen i njegovu primjenu u istoriografiji je nedvosmisleno povezan naučnim činjenicama koje su prisutne u savremenoj lingvistici ali koje uvijek ostaju otvorene za diskusije i naučne rasprave. Etimologija naziva Lovćen ni do danas nije u potpunosti rasvijetljena iako su se tim pitanjem bavili i slavni lingvisti poput čuvenoga onomastičara i etimologa Petra Skoka. Za ovu priliku navedimo kako etimologiju naziva Lovćen tumači poznati crnogorski lingvista Mitar Pešikan koji je i proučavao govore podlovćenske regije. Akademik Mitar Pešikan je rođen u Trešnjevu (Cuci kod Cetinja, 8. novembar 1927 — 8. jul 1996, Beograd), i pripada onim kolonistima koji su sa područja Lovćena  raseljeni najvećim dijelom u Vojvodini. Onomastika (grč. ónoma, onoma — „ime“) je posebna grana lingvistike koja se bavi proučavanjem ličnih imena (imena i prezimena) i nadimaka, odnosno proučava značenje i istoriju imena ljudi (antroponimi) i imena mjesta (toponimi). Pri ovom proučavanju, onomastika se koristi etimologijom, dijalektologijom, istorijom, etnologijom, mitologijom. Mitar Pešikan je kao onomastičar bio okrenut temeljnom istraživanju istorijskih izvora. Oronimi (grč. ὄρος (óros) — planina, grč. ὄνομα (ónoma) — ime) jesu geografski nazivi uzvišenja u reljefu Zemljine površine. Opisuju sve fizičke oblike nastale radom unutrašnjih i spoljašnjih sila Zemlje. Tu su i istraživanja Petra Skoka (1881-1956) jednog od najuglednijih svjetskih lingvista stručnjaka za onomastiku, kao i zapažanja akademika Aleksandra Loma, lingviste.

 

            Ime slavom ovjenčanog Lovćena u dva maha je privuklo pažnju tadašnjeg vodećeg stručnjaka srpskohrvatske toponomastike Petra Skoka. Oba puta on polazi od sazvučnosti početnog sloga lov- sa starodalmatskom riječju Mai kamen (neizvjesnog porijekla) koju pominju dva srednjevjekovna pisca: Konstantin Porfirogenit (sredina X vijeka) i Pop Dukljanin (XII v.) tumačeći staro ime Dubrovnika Ra(g)usium. U prvom navratu Skok je na to — samo po sebi vjerovatno — zapažanje nadovezao jednu sasvim nategnutu etimološku konstrukciju, svodeći Lovćen na protoalbansku složenicu “Lafken, gde bi prvi elemenat bilo pomenuto lai u značenju “litica, a drugi alb. gen “pas (< lat. canis); prvi član ovog složenog imena bio bi samostalno potvrđen kod Porfirogenita imenom dukljanskog kastela to Loutoboklo u kojem Skok vidi prepisivačkom pogreškom nastao spoj dva zasebna zapisa to Lou i to Abklo, od kojih bi drugi bio ime grada Duklje, a prvi bi valjalo popraviti u Lou = Lovćen) (Skok 1928, 327 d., up. i 213 d.). Na stranu sve ostale proizvoljnosti ovog tumačenja, predložena popravka nemoguća je već zbog toga što iza grčkog pisanja Lou nikako ne bi moglo stajati sl. Lov-, već samo Lu- (za drugačije interpretacije Porfirogenitovog to Loutoboklo up. Mayer 1957, 292 i Loma 1992/93, 122 (sa štamp, greškama), 1993 a, 109). Da je sam Skok kasnije uvidio svu krhkost ove etimologije, svjedoči činjenica da je u Lovćenu posvećenoj odrednici svoga etimološkog rečnika i ne pominje, a od nje zadržava samo izvođenje osnove našeg oronima od dalmatoromanske riječi lai kamen, litica, očuvane u toponimima Lavi m. pl., kako se zovu strme hridi na kojima je sagrađen Dubrovnik, Lave f. pl. u Rijeci Dubrovačkoj. Obrazovanje Lovtien < Lovkien (sic!) on ovdje poredi sa deminutivom Laucellae potvrđenim 1171. kao zemljišni naziv u Splitu (Skok P, 321). Zista, splitski toponim pruža dobru polaznu osnovu za rekonstrukciju antičkog predloška ovog oronima, jer pokazuje proširenje osnove lau- jednim K. iz kojeg se da izvesti ć u Lovćen, i jedino treba ovdje pretpostaviti umjesto deminutivnog obrazovanja na -ella, jedan p-sufiks: Lovćen « Lovcéni, < Láisepi. Prelaz diftonškog ai u slov. ov može se smatrati regularnim, up. npr. Lovrenac & Laurentius (podrobno o toj supstituciji Putanec 1970).

 

                                                    Pogled sa Štirovnika prema Njegušima

            Promjena je bila sprovedena već u doba prvog pomena Lovćena, u povelji Ivana Crnojevića Cetinjskom manastiru iz 1485. (Novaković 1912, 779): planinou našou baštinvskou Lovbtljeno. Inače u ovom spomeniku za ć stoji po pravilu k: kouka, Ostoiki i sl., ali ima i pri gr za pisanje sa t, koi te rabotati crvkvć, a slično se i đ pred e jednom piše sa d u vranjinskoj povelji Ivana Crnojevića: Младњеново Гувно т tj. Mlađenovo (Jovićević 1911, 400). O punom zamahu koji je tada imalo najnovije jotovanje u crnogorskim govorima svjedoče Okamenjena imena. Prilog poznavanju predslovenskih ostataka u oronimiji crnogorskog jezika oblici поčедоче - посвbдоче, Блелегњ, блеше - Белšг, u pismu Đurđa Crnojevića. Kotoranin Marin Bolica početkom XII vijeka piše nedvosmisleno Lovckien. U svojim radovima Mitar Pešikan navodi: 1. Imena Lovćen i Orjen jasno sugerišu isti sistem imenovanja onomastičku opoziciju; 2. Geografski posmatrano nigdje se te planine tako jasno ne sučeljavaju i ne nude kao naporedni pojmovi kao kada se posmatraju s mora iz Boke; 3. Veoma bi logično bilo da ih primorski stanovnici  na primjer grčki kolonisti i prsto moreplovci imenuju prema pripadnosti ilirskim plemenskim oblastima; 4. U antičkim izvorima pominju se zapadno od Risanskog zaliva Andrijeji, a od Boke prema istoku oko Skadarskog jezera Labeati; 5. Može se pokazati etimološka mogućnost razvitka osnove imena Ardjeji u osnovu toponima Orjen, isto tako razvitka osnove imena Labeati u osnovi toponima Lovćen. Prema tome imena Orjen i Lovćen potiču od imenovanja tih planina kao ardijejske i labeatske.

 

            Nije isključeno da je oblik Laucinum, u koji popravljamo Le usin(i)it i na koji u krajnjoj liniji svodimo Lovćen, djelimično potvrđen na jednom rimskom natpisu iz okoline Epidaura, koji sadrži posvetu Dianae Lauci (CIL III 8405). Spomenik se nalazio u selu Okladama kod Cavtata, uzidan u temelj crkve Blažene Marije Magdalene kraj ulaza, tu ga je vidio i pročitao humanista Kirijak (Suri acus) iz Ankone. Kako za Lauci Hema paralela, Momzen bez pravog osnova predlaže popravku u Dianae Aug(ustae), Majer rekonstruiše nominativ Laih, ali i sam prosuđuje Kirijakovo čitanje kao nesigurno. Vrijeđelo bi odvagnuti mogućnost da ova — sa druge strane nepoznata — Dijanina epikleza predstavlja lokalni nadimak izveden iz imena (obično obližnjeg) kultnog mjesta, kakve božanstva često nose na rimskim natpisima. Takvi nadimci su srazmjerno dugi, te se na kamenim spomenicima radi uštede prostora skraćuju. U našem slučaju, dopuna bi mogla glasiti Dianae Lauci(nae) ili Lauci(nensi). U oba slučaja radilo bi se o mjestu Ceusin(i)um = Laicinum, a dilema se svodi na to da li je posredi latinski pridjev na -inus, -a, -it (koji se u srednjem rodu mogao odnositi na naselje, a u muškom ,,La icinus (mons) na planinu),“ ili imamo posla s imenskom osnovom “Laukino-, od koje je posesiv bio izveden latinskim sufiksom -ensis ekvivalentnim našem -ski, Leusin(i)it.

 

            Stvar se međutim mijenja kada priznamo da lingvistika nigdje nije tako blizu opasnosti da zapadne u naučnu fantastiku kao u oblasti etimologije drevnih imena; bojimo se da i danas u XXI vijeku istorijske nauke su postale u nekoj mjeri žrtva etimoloških domišljanja. Tako da smatramo da prevashodno lingvisti imaju svoju profesionalnu (naučnu) obavezu da se vode istorijskim a ne proizvoljnim činjenicama u stvaranju mitova. Jer ime Lovćena je previše sveto da bi se na bilo koji način pretvaralo u ,,drevne legende.“ U svojim radovima crnogorski lingvista Mitar Pešikan ističe: ,,Prema tome sudbina pretpostavki takve vrste kao što su naši eksperimentalni  Ardijeji i Labeati na Lovćenu i Orjenu zavisi od razvoja istorijskih nauka: u onoj mjeri u kojoj te nauke približe razne Ardijeje i Labete raznim Lovćenima i Orjenima- u toj mjeri se odgovarajuće etimološke pretpostavke spuštaju na zemlju, da bi na određenom stepenu vjerovatnoće i dokazanosti pojmovnog identiteta i same sticale karakter argumenata. Pošto se ne može očekivati otkriće novih Strabona i Livija buduće naučne činjenice zavise najviše od arheologije. “