Istorija

Ugledni Amerikanac italijanskog porijekla Luiđi Kriskuolo o velikosrpskoj okupaciji i aneksiji Crne Gore (1918-1928)

Jan 23, 2021 1 Komentara

(15 riječi)

Kraljevina Crna Gora postala je krajem 1918. godine žrtva nasilne okupacije i aneksije sprovedene od strane Kraljevine Srbije, a njen narod doživio je užasne pogrome i patnje i bio izložen teroru i zločinima svih vrsta okupacionih snaga i domaćih bjelaških regenata u službi režima i njegovog aparata prinude.

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka

O tome je često i puno pisao i ugledni Amerikanac italijanskog porijekla, državljanin SAD, filantrop, te veliki prijatelj Crne Gore i branilac njene nezavisnosti i prava na život - Luiđi Kriskuolo iz Njujorka. 

Luiđi Kriskuolo (rođen 1881- umro 1957.), uticajni i ugledni njujorški bankar, bio je, iz filatropskih pobuda, iskreni humanista, višedecenijski veliki i dosljedni borac za opstanak Crne Gore. On je bio utemeljivač i čelnik Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore, osnovanog 1922. godine u Njujorku. Kriskuolo je vodio intezivnu političko-propagandnu i diplomatsku akciju kako bi se ispravila nepravda učinjena Crnoj Gori 1918. godine i ona obnovila kao samostalna država.

Luiđi Kriskuolo obavljao je, nakon Vilijama Frederika Diksa dužnost nezvaničnog crnogorskog diplomatsko-političkog predstavnika u SAD, opunomoćenog od strane crnogorskog Dvora i Vlade u egzilu. Sa crnogorskom političkom emigracijom u Evropi i SAD intenzivno je Kriskuolo sarađivao od kraja 1918. do 1935. godine. Sarađivao je i sa Nikolom Petanovićem i njegovim časopisom „Crnogorsko ogledalo“, koje je izlazilo 1927-1931., u San Francisku

Naime, Luiđi Kriskuolo 1922. godine u članku „Kako su saveznici izdali Crnu Goru“ navodi i sljedeće: „Crnogorska želja za nezavisnošću je nagnala Srbe da primjene silu kako bi zaplašili ovaj hrabri narod, tako da su mnogi izbjegli u Italiju i ostali tamo o trošku italijanske vlade. Još niko nije porekao da su Srbi počinili zvjerstva u Crnoj Gori, zločine koje su počinili nad crnogorskim ženama i djecom kao i muškarcima“. 

U istom članku Kriskuolo tvrdi i ovo: „Primjer Crnogoraca nas navodi da se zapitamo da li uopšte postoji pravda za male narode. U novembru 1918. godine, Srbija je počinila prvi zločin nad Crnom Gorom, kada je proglasila nametnuto pripajanje ove države uz podršku Francuske i njenih generala (Franše Deperea i Venela) koji su komadovali savezničkim trupama na Balkanu“ . 

(Mjesečni časopis F. 77, Biblioteka koledža Drari, Springfild, Misuri, Forum, januar 1922. Naslov originala: “Montenegro beatyed by the allies”, by Luigi Criscuolo, The Forum, january 1922, Drury College library Springfield, Missory, p. 64-73. Kriskuolov rad u originalu na engleskom jeziku nalazi se pohranjen u: Biblioteci Istorijskog Instituta Crne Gore u Podgorici (BIICG), fascikla 455, Ostavština dr Pera Šoća (razni spisi, časopisi, isječci iz štampe o Grnoj Gori. Naš je prevod teksta sa engleskog jezika na crnogorski).

U ime Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore iz Njujorka, Luiđi Kriskuolo je 1. septembra 1924. godine, uputio predstavku, apel, počasnom predsjedniku i članovima Generalne skupštine Društva (Lige) naroda u Ženevi, sljedeće sadržine:

„KOMITET ZA CRNOGORSKU NEZAVISNOST

Njujork

Luiđi Kriskuolo, osnivač

Njujork, 1. septembar 1924.godine

Počasnom predsjedniku i članovima Skupštine Lige Naroda, Ženeva

“Gospodo:

Prošlo je skoro šest godina od kada je pitanje nezavisnosti Crne Gore prvi put pokrenuto pred Ligom naroda. Pa ipak velike sile nisu pronašle nikakvo rješenje i nikakav pokušaj nije učinjen kako bi se ono našlo.

Crnogorsko pitanje je izneseno pred Vašom počasnom Skupštinom mnogo puta, preko zvaničnika ,,de jure’’ Vlade Crne Gore, kao i fizičkih lica raznih zemalja svijeta koje je zanimalo rješenje ovog zločina počinjenog protiv međunarodnog prava.

U pogledu činjenice da je Vaša časna Skupština s vremena na vrijeme bila u potpunosti informisana o situaciji u Crnoj Gori, i tako raspolaže svim činjenicama koje su u vezi sa nametnutom aneksijom Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, ovo neće biti pokušaj navođenja raznih razloga u cilju sadašnjeg razmatranja slučaja.

Dovoljno je pomenuti da užasni uslovi koji postoje u Crnoj Gori od kad se desila nametnuta srpska okupacijau decembru 1918. sada su opšte poznati u svim predstavništvima Evrope, kao i vladinim krugovima u zemljama Sjeverne i Južne Amerike. O crnogorskom pitanju je diskutovano u Parlamentu Velike Britanije, Italije, Francuske, i drugim zemljama, zaokupila je pažnju komiteta pojedinaca u Engleskoj, Francuskoj, Belgiji, Italiji, Kanadi, Švajcarskoj, Holandiji, Švedskoj, Sjedinjenim Državama, kao i Republici San Marino.

Ovaj Komitet skreće pažnju na ova ubistva i mučenja Crnogoraca američkom Crvenom krstu u Vašingtonu i međunarodnom Crvenom krstu u Ženevi, pominjući određene slučajeve ugrožavanja prava od skorijeg datuma. Do sada ovome nije posvećena pažnja osim priznanja o prijemu pisma i predaje slučaja srpskom Crvenom krstu.

Hrabri cilj Lige Naroda je spriječavanje ratova. Godinama, oni koji podržavaju težnje crnogorskog naroda ukazivali su svijetu na nehumanu politiku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca prema manjinama samo vodi u novi sukob na Balkanu. Stav hrvatskih separatista pod g. Stjepanom Radićem, makedonske pobune/nemiri pod Aleksandrovim, crnogorske pobune koje je vodio pokojni Savo Raspopović, dokazuju da postoji iskra koja može pokrenuti novi rat, ako se ne budu ugušile.

Ligi naroda je ovdje upućena peticija da odredi komisiju koja bi ispitala uslove manjina na Balkanu, naročito u Crnoj Gori, kako bi dostigli istinitoost tvrdnji koje smo iznijeli, u cilju vođenja objektivnog plebiscita u Crnoj Gori što je prije moguće.

Ovaj komitet urgira da u cilju sprovođenja objektivne i kontinuirane istrage, Liga Naroda zahtijeva momentalnu evakuaciju vojnog oficira/vođu Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca iz Crne Gore, koji čekaju rezultat plebiscita, ovdje nametnutog.

Sigurni smo da će objektivni plebiscit rezultirati glasanjem u korist odvajanja Crne Gore od Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, i u iščekivanju tog događaja, urgiramo/apelujemo na Ligu Naroda da obezbjedi sastanke komesara koji bi vodili-upravljali fiskalnim, pravnim, vojnim, obrazovnim, itd. poslovima u Crnoj Gori.

Sigurni smo da ukoliko Liga Naroda preduzme hitne radnje po ovom pitanju, učiniće značajnu uslugu čovječanstvu, kao i očuvanju međunarodnog prava.

Nema pitanja koje bi podstaklo vjeru u Ligu Naroda i prikupilo više hiljada protivnika i pristalica kao što je to hitno rješavanje pitanja crnogorske nezavisnosti.

Naročito je tako u Sjedinjenim Državama gdje je ovo pitanje iznijeto američkoj javnosti i jako je podržano u štampi te zemlje, koja uvidjevši skoro uzaludnost borbe ipak je u više navrata tvrdila da je prisilno prisajedinjenje Crne Gore Srbiji zločin protiv čovječnosti kao i međunarodnog prava.

Ovaj komitet koga čine građani i subjekti Sjedinjenih Država, Britanije, Kanade, Belgije, Italije, San Marina, Švajcarske, Njemačke, Holandije i Švedske, s punim poštovanjem zahtijeva Vaše momentalno i ozbiljno razmatranje ovog pitanja”

Predato s poštovanjem,

Komitet za crnogorsku nezavisnost

Potpisan: Luiđi Kriskuolo”.

(Luigi Criscuolo, „Montenegro s Right to Live“, by Luigi Criscuolo, New York, 1928. Naš je prevod teksta, odnosno, ovog dokumenta, sa engleskog jezika na crnogorski. Navedeni akt je u cjelosti objavljen u navedenoj Kriskuolovoj knjizi).

Takođe, Luiđi Kriskuolo u knjizi „Montenegro s Right to Live“(“Pravo Crne Gore na život“), Nju Jork, 1928., između ostalog, piše:

„Princ Aleksandar, regent Srbije, proglasio je pripajanje Crne Gore Srbiji. Ovo je pratila prava vladavina terora u cijeloj Crnoj Gori jer svi koji nijesu obećali odanost srpskoj vladi završili bi u užasnim zatvorima gdje su ih mučili, kuće bi im palili, porodice razdvajali i, Srbi su u Crnoj Gori zapravo ponavljali svaki poznati vid mučenja iz srednjeg doba. Crnogorci su tako bježali gdjegod bi im se ukazalo utočište. Na hiljade su pošli u planine, drugi u Italiju, Albaniju i druge susjedne zemlje. U slučaju srpskih novina ,,Balkan” objavljenog u Beogradu, zaključeno je da su Srbi od novembra 1918. godine zapalili punih 5.000 kuća u Crnoj Gori”. 

(Luigi Criscuolo, „Montenegro s Right to Live“, New York, 1928, p. 19-20. Fotokpija originala koji se nalazi u Nacionalnoj kongresnoj biblioteci u Wašingtonu. Naš je prevod teksta sa engleskog originala).