Pišu: Božidar Proročić, stručni saradnik i Ana Uskoković, biolog

 Jame i pećine u sklopu Nacionalnog parka „Lovćen” predstavljaju dragocjeni prirodni resurs za istraživanje, ali i veoma važnu i značajnu kariku u turističkoj ponudi ovog područja. Speleologija je naučno istraživanje pećina, jama i drugih oblika kraškog reljefa. Neposrednim opažanjem, premjeravanjem, bilježenjem i analizom strukture saznaju se istorija nastanka podzemnog objekta, promjene kroz koje prolazi, kao i drugi relevantni procesi. Speleologija je multidisciplinarna nauka koja koristi elemente hemije, biologije, geologije, fizike, meteorologije i kartografije kako bi se našli i ispitali složeni kraški oblici reljefa, prevashodno jame i pećine. Jama je vertikalna  geomorfološka formacija (šupljina) u kraškom reljefu, nagiba 45 do 90 stepeni.

Kraški reljef je sastavljen isključivo od karbonantnih stijena, na koje voda ima ključni uticaj. Jame, kao jedan od oblika kraškog reljefa, najčešće su predisponirane nekom tektonskom aktivnošću (pukotina, racjep), koju voda kasnije produbljuje i oblikuje u skladu sa lokalnim morfološkim, pluviometrijskim i klimatskim karakteristikama. Pećina ili špilja predstavlja podzemnu prostoriju u zemljinoj kori nastalu prirodnim procesima. Nastale su u krasu su oblikovane hemijskim i mehaničkim djelovanjem vode. Osim u stijenama, pećine nastaju i u naslagama gipsa, soli, magmatskim stijenama, konglomeratima, brečama pa čak i ledu. Riječ pećina se takođe može odnositi na znatno manje otvore kao što su morske pećine, okapine i grotovi, iako je, strogo govoreći, pećina egzogena, što znači da je dublja od širine svog otvara, a okapine su endogene. Osnovni djelovi pećina su ulaz, kanal i dvorana. Kanal je izduženi otvor, a dvorana je prostranija šupljina najčešće nastala širenjem podzemnih kanala. Naša zapažanja i istraživanja prenijećemo hronološkim redom kako su bilježena i publikovana istraživanja.

Prva speološka istraživanja na području Crne Gore su započeta još 1884. godine. Od tada pa do danas u sklopu NP „Lovćen” bilo je više ekspedicija koje su boravile i istraživale jame ipećine. Već u XIX vijeku Englezi su istraživali Lipsku pećinu, kao i ruski geograf Pavle Rovinski. To je bilo interesantno i Njegošu, kasnije i Nikoli I Petroviću, ali i mnogim drugim umnim ljudima tog doba, kako gostima, tako i Cetinjanima. Druga jama u tom Podlovćenskom reonu je - Duboki do, koju je  oko 1916. godine istražio austrijski oficir Lehner (po njemu i nosi ime). Bila je istražena do dubine 340 metara 1916. i u to vrijeme je bila najdublja jama u Evropi. Na svjetskoj mapi, prema novijimm istraživanjima, najdublja jama u Crnoj Gori je Željezna jama koja se nalazi na Maganiku i duboka je 1173 m. To nas svrstava među 20 zemalja svijeta koje imaju jamu dublju od kilometra.

Naše istraživanje podijelili smo na dva dijela uz praćenje izvještaja i aktivnosti Mađarskog društva za istraživanje karsta i pećina,  u periodu  2003-2013 pa i nakon ovog perioda - do 2019. godine kao i istraživanja Međunarodne speleološke ekspedicije ,,Zverinjačke rupe” iz petslovenačkih speleoloških klubova, kao i iz klubova iz Švedske, Rusije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore koje su sprovodile speološka istraživanja na u sklopu NP „Lovćen”. 

Ispričaćemo vam nevjerovatne priče vezane za jame-sniježnice, svjedočanstva mještana o jednom teškom, ali nadasve časnom životu vezanom za jame-sniježnice. U sklopu ovog projekta razvili smo saradnju i sa civilnim sektorom i klubom ,,Slobodni penjači Cetinje-Alpinistički klub”, gospodinom Rajkom i Dejanom Popovićem kao i drugim bitnim činiocima za bolju prezentaciju kako samih lokaliteta jama i pećina tako i radi njihove turističke valorizacije. Veoma je važno istaći da svako istraživanje jama i pećina zahtijeva iskusne profesionalce sa puno opreme i bogatim iskustvom i da takva istraživanja spadaju u ekstremna zbog same opasnosti po istraživače.

Ovaj put odlučili smo da naš rad prate naši obilasci terena i prezentovanje samo dijela jama i pećina koja pripadaju NP „Lovćen” u sklopu predstavljanja kako stručnih izvora literature ali i istraživanja speologa. Jame su podzemni karstni oblici uglavnom vertikalnih kanala. Slojevi krečnjaka u kojima su nastali jako su ispucani. Pukotine su različitih dubina i pravaca pružanja što omogućava da voda (od kiša i otopljenog snijega) vrlo lako ponire na velike dubine krečnjačke mase. Na bogatstvo podzemnih oblika značajnu ulogu je imala i velika količina kiše i snijega i visinska razlika između visoravni i polja. To je pogodovalo pojavi velikog broja dubokih jama. U lovćenskom području (planinski masiv i neposredna podgorina) nalazi se veliki broj speleoloških objekata. Tu se nalaze i veoma duboke jame koje spadaju u red najdubljih u Crnoj Gori. Jama Duboki do na Kuku djelimično je ispitana i nalazi se na visini od 1380 mnv. Vodeni tok, koji sejavlja na dnu jame, otiče prema jami Duboki do u Petrovoj ljuti, koja se prema istraživanjima stepenasto spušta do 350 m. Iza velikog sifona na dnu jame nalazi se sistem podzemnih jezera. Istraživanja koja su kasnije izvedena pokazala su da je neophodno detaljnije speleoronilačko angažovanje. Utvrdjena je njena hidrološka veza sa vrelom Škurda u Kotoru.

Jama Golubišnica nalazi se između Ivanovih Korita i uvale Veliki Bostur. Duboka je 198 metara i ima ogromne dvorane od kojih je najveća prečnika 112, a visoka 60 metara. Jama Dvogrla u Majstorima svojim vertikalnim kanalom spušta se do 230 metara i spada u red najvećih vertikala u svijetu. Ukupne je dubine 458 metara i spada u najdublje jame Crne Gore. Pećina Jozova glavica, južno od Đevojačkog Dola, je biser lovćenskog krasa. Otkrili su je engleski speleolozi 1988. godine, na čelu sa Džonom Brukom. Tada  je istražena samo u dužini 2,5 kilometera jer je njihova pretpostavka da je pećina još znatno duža. Pećina se nalazi na drugom nivou ispod zemlje. U nju se ulazi kroz jedan maleni hodnik do otvora kroz koji je, pomoću užeta, potrebno saći u donji nivo. Pećina ima mnoštvo dvorana i hodnika, prostranih i visokih, ukrašenih stalaktitima i stalagmitima raznih oblika i veličina.

Ova istraživanja objavljena su u ljeto 1984. ubavljena su u saradnji speleoloških društava Proteus iz Beograda i DISKF  iz Zagreba; pokazala su da postoji realna mogućnost dostizanja velikih dubina. Najdublja ronjenja je obavio pok. Ljubiša Kalinić iz Pule – do dubine od 450 metara u Dubokom Dolu i oko 400 metara u vrelu Gurdić kod Kotora. Kasnije je ronjenje vršeno u više navrata.

Prema informacijama najveći uspeh je postigla ekima SOB iz Beograda pod rukovodstvom Aleksandra Milosavljevića.

Ova i druga vrijedna zapažanja publikovana su u knjigama i zbornicima i to: Petrović J,: Kraška polja Crne Gore – Fizičko - geografske odlike – Zbornik radova Prirodnomatematičkog fakulteta, sv. VI, geografski institut, Beograd. 1959. Petrović J, : Kraške vode Crne Gore, Zbornik radova Prirodno matematičkog fakulteta, Novi Sad, 1983. Vasović M, : Lovćen i njegova podgorina (regionalno-geografska ispitivanja, Cetinje, 1965. Radulović M.,:Hidrogeologija karsta Crne Gore, Republički zavod za geološka istraživanja, Podgorica, 2000.Radulivić M., Radulović V, : Hidrogeološka karta Crne Gore 1:200 000, Podgorica 2004.Pavićević Branko, Pećine i jame u Crnoj Gori i njihov značaj, Cetinje, 1964. Izvještaj o aktivnosti mađarske ekspedicije 2013. godine. Izvještaj međunarodne ekspedicije ,,Zverinjačke rupe 2010-2019.

 Jame i pećine predstavljaju posljednje neistražene dijelove planete. Tek posljednjih decenija, tehnika i nova znanja, omogućavaju speleolozima da istraže granice podzemlja i vlastitih sposobnosti. Jame i pećine su jedna vrsta vremenske kapsule u kojima speleolozi, i ostali stručnjaci, stiču dokaze o razvoju Zemlje, razvoju čovječanstva i razvoju jedinstvenog podzemnog života. U speološkim otkrićima slijede tok pitke vode, jednog od najvažnijih benefita naše planete, koja je u milionima godina izdubila put kroz ljuti kraški krš. ,,Mađarsko društvo za istraživanje karsta i pećina” u periodu  2003-2013 nastavilo je speološka istraživanja na predjelu NP „Lovćen”. Pronađeni su novi i istraživani su postojeći pećinski sistemi i jame i to:  ,,Dvorupa jama”, na jugozapadnoj padini Štirovnika, đe su 2013. godine ostvarena nova otkrića u sjevero-zapadnom dijelu sistema. Jama Lahner (nastavak istraživanja)  južno od ,,Miloševe pećine” došli su do novih i značajnih otkrića. Jama ,,Golubišnica” sjeverno od Ivanovih Korita, Jama Mđ-3 (Međuvršje) sa stepenastim nizom vertikala. Jama Đu-2, (obronci Đurđevca), Jama Đu-3 (Dolovi-Lokve); na područjima Čiste strane i Đurđevca otkrivene su 4 nove jame. Njegoševa pećina je druga najduža pečina u Crnoj Gori. Do sada je Mađarsko društva za istraživanje karsta i pećina, u periodu  2003-2013 i nakon ovog perioda obilježilo i istražilo više od šezdeset jama i pećina na području NP „Lovćen.”

 Međunarodna speleološka ekspedicija „Zverinjačke rupe‟  nastavlja istraživanja u NP „Lovćen“. Nova ekspedicija „Zverinjačke rupe“ realizovana je tokom tri nedjelje, u periodu između 26. jula i 10. avgusta 2019. godine. Od 2010. godine, od kako su započeli ekspedicije, pronašli su 59  novih jama od kojih je dokumentovano 35. U jami Sistem Pala skal, u prošloj ekspediciji istražili su kanale sve do dubine 667 metara. No ovdje je, zbog ograničenog prostora, veoma teško publikovati mnogobrojne speološke objekte pa smo pomeenuli samo neke od najznačajnih. Prilikom istraživanja na  dubinama između 350- i 600 m, speleolozi su uspjeli otkriti i rijetke oblike podzemnog života, kao što su bijele pijavice, bijele kozice i manje gliste, koje bi, kako smatraju, trebalo u budućnosti da istraže speleobiolozi. U periodi od 4. do 14. decembra 2020. godine obišli smo više lokaliteta jama i pećina koje ćemo fotografski prikazati.