Sjever Crne Gore- geografski i(li) politički pojam( 3)
Piše : Ilija Despotović
Ideja „redefinicije“ statusa Pljevalja
Dodirne tačke sa „pljevaljskim ustankom“, nema sumnje, imala je politička ideja o „redefiniciji“ odnosa opštine Pljevlja i Crne Gore, iznesena , prvi put, u ljeto 1999. godine. Njome je indirektno zaprijećeno Crnoj Gori da bi Pljevlja mogla i da preispitaju svoj status u državi Crnoj Gori. Ta ideja je tada promovisana u kontekstu iznesenih ocjena o ekonomskim prilikama u opštini Pljevlja, o njenoj navodnoj zapostavljenosti, pa i o „eksploataciji“ od strane Crne Gore. Prije objavljivanja ideje o „redefiniciji“, u Pljevljima je održan „naučni skup“, posvećen temi „ Pljevlja u prošlosti“. Skup je organizovala Srpska akademija nauka i umetnosti, bez učešća Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Učesnici su svim silama dokazivali da su Pljevlja pripadala „staroj raškoj državi“. Siptomatično je da se Pljevlja „omaškom“ nađu, recimo i na auto-kartama Srbije, a ima i drugih vidova „upada“ na ovaj dio crnogorske teritorije. Dakle, „pljevaljska redefinicija“ je nikla iz takvog ambijenta. Ona svoj korijen vuče iz istorojskog miljea, ali i iz političkih okolnosti u samoj Crnoj Gori.
Moglo bi se reći da između Pljevalja i Crne Gore kao države postoji neka vrsta obostrane „rezervisanosti“ , ili podozrenja, ili, možda je najtačnije, nerazumijevanja. Crna Gora, izgleda, nije uvijek Pljevlja doživljavala kao svoje područje , u punom smislu te riječi, ne , barem, kako je „tretirala“ druge krajeve.. Dugo se na ove krajeve gledalo kao na „turski Sandžak“.
Slavne bitke i borba Crnogoraca za slobodu prošle su bez učešća pljevaljskog područja u tom procesu, mada je bilo više slučajeva da su pojedinci iz tog kraja učestvovali u bitkama sa Turcima „preko Tare“. Međutim, u pljevaljskom kraju važi uvjerenje da su Crnogorci omalovažavali i te pojedince. Štaviše, opstaje priča da je kralj Nikola , nekom prilikom, rekao da „otuda (iz Pljevalja) nikad nije došlo čovjeka“, ili junaka. Istina, nije bilo vojvoda, serdara, senatora, harambaša koji bi dolazili na poklonjenje crnogorskim gospodarima. Zanimljivo je, pa I čudno, da kralj Nikola nije posjetio „novooslobođene“ krajeve, pa ni Pljevlja, iako je o njima pjevao, a,ipak, imao je vremena, bar do Prvog svjetskog rata.
Politički mentalitet stanovništva u pljevaljskom kraju, ako se to može uopštavati, formiran je na osnovu specifičnih istorijskih okolnosti, a u tome udjela imaju i određeni „pogledi“ na taj kraj iz „stare“ Crne Gore. Postojala je neka vrsta obostrane „distance“ između pljevaljskog kraja i crnogorske države. Ne tako davno, u pljevaljskom kraju se mogla sresti osoba, obično, starac, koja bi pitala –šta se radi u Crnoj Gori. Dakle, Crna Gora je preko Tare! Čak su i u susjednom Žabljaku odomaćeni termini „Zatarje“ I „Zatarac“, kao oznaka za pljevaljski kraj i ljude u njemu, u čemu ima i primjesa pežorativnog značenja.
Priča o rudama, šumama, Termoelektrani
Ipak, na „crnogorsko-pljevaljske odnose“ najviše utiče uvjerenje, ili uvriježena, stereotipna, politička priča u pljevaljskom kraju da to područje mnogo zaostaje u razvoju, da njegova šumska i rudna bogatstva „eksploatiše“ Crna Gora i da ona, zapravo, navodno to radi svjesno, sa političkim motivom. Kad je, u ranijim godinama, bila aktuelna politička debata o privatizaciji Termolektrane u Pljevljima, to pitanje je stiglo do emocija gotovo cijelog stanovništva u tom kraju. Čak i u 15 kilometara od Pljevalja udaljenim Obardima tada se moglo čuti- sad hoće da nam uzmu i Termoelektranu. Kod Pljevljaka je, takođe, živa priča da su gotovo sve garniture poslijeratnih lokalnih funkcionera bile „kupljene“ od republičke vlasti Crne Gore. Navodno, da bi dobili fotelju u Titogradu-Podgorici, dozvoljavali su da se krčmi prirodno blago Pljevalja. Kao „svijetao primjer“ pominjan je Đorđije Peruničić, jedan od poslijeratnih predsjednika opštine, za koga je važilo mišljenje da se „nije dao Crnogorcima“, kada je bio poslanik republičke skupštine. Dugi niz godina poslije Drugog svjetskog rata moglo se čuti, pa i danas, da bi „bilo bolje da su Pljevlja pripala Srbiji“.
Smatralo se, dugo, da je bezmalo „prirodno“ da se na školovanje ide u Beograd, a ne u Titograd-Podgoricu. Da li je, recimo, slučajno što na graničnom punktu Ranče, između Crne Gore i Srbije, tik uz granični objekat, stoji bilbord sa grbom opštine Pljevlja, bez oznaka države Crne Gore. Malo dalje, na graničnom punktu Srbije , na velikoj tabli piše : „ Dobro došli u Srbiju“, na srpskom i engleskom jeziku. Kad na tom prelazu iz Srbije ulazite u Crnu Goru, ne vidite da stupate na teritoriju države Crne Gore , nego ulazite u opštinu Pljevlja. Inače, Pljevljaci, ipak, nijesu lako podnijeli granicu sa Srbijom. Ne samo zato što teže trguju, već, jednostavno, smetala im je, nekima i danas. Uzgred rečeno, nije malo Pljevljaka koji svadbe prave na Jabuci, u pograničnom dijelu Srbije, gdje se zna zapjevati: „Tanak jelek i opanci, po tome se poznaju Pljevljaci“, umjesto „po tome se znaju Srbijanci“. Istina je, Pljevlja i Prijepolje u Srbiji su uvijek bili upućeni jedni na druge. Seljaci okolnih sela u obje opštine išli su ponedjeljkom na pljevaljski pazar, a subotom na prijepoljsku pijacu. Okupljali su se nekada, dok ih je bilo, na vašarima u jednom i drugom kraju. Kad bi, u nekim ranijim godinama, nestalo neke robe u jednom gradu, Pljevljaci su išli u Prijepolje, i obratno. Naravno, ljudi iz oba kraja su vezani frekventnim rodbinskim vezama. Dakle, između ova dva grada nije moguća, ni potrebna, bilo kakva „tvrda“ državna granica. Ali, stanovnici se moraju navikavati na režim koji važi na graničnom prelazu. I, naravno, mora da važi uobičajena procedura na takvim lokacijama. I crnogorska vlast ne bi trebalo da u tom pogledu bude popustljiva.
Ima još sasvim konkretnih primjera koji upućuju na zaključak da dobar dio Pljevljaka više „gravitira“ Srbiji nego Crnoj Gori. Samo koju godinu ranije, recimo, u Pljevljima je organizovano guslarsko veče, a najavljeno je plakatima sa slikama guslara u crnogorskom odijelu. Na guslarsko veče je, ipak, došlo relativno malo publike, iako je ta vrsta muzičko-zabavne estrade i ovdje veoma popularna. Ili drugi primjer- jedan poznati crnogorski publicista je koju godinu ranije držao u Pljevljima predavanje o Hamdiji Šahinpašiću, poznatom interpretatoru starih pjesama iz pljevaljskog kraja. Kaže da su mu predavanje slušali uglavnom Muslimani. Pravoslavaca je malo došlo. Objašnjenje može biti u tome da „pljevaljski pravoslavci“ (ili „pljevaljski Srbi“) pjesme u interpetaciji Muslimana, ipak, ne drže i kao svoju kulturnu baštinu. U pravoslavnom dijelu stanovništva, takođe,sa tog stanovišta se gleda i na intenzivniji razvoj Bijelog Polja posljednjih godina. Navodno, država Crna Gora više ulaže u Bijelo Polje zbog „muslimanskog faktora“.
Kako „osvajati“ sjever
Čitava ova elaboracija, možda i sa detaljima, “crnogorsko-pljevaljskih odnosa” ima smisao da samo što ilustrativnije, uvjerljivije, ukaže na životnu realnost u jednom pograničnom području Crne Gore, ali i na životnost sindroma “Sjever Crne Gore”. Političari na vlasti mogu u ovome naći elemente “senzacionalizma”, “naduvavanja” problema, “predimenzioniranja” situacije. Ipak, vlast mora da više obraća pažnju na ono što živi u narodu. Potrebno je da crnogorska vlast, upravo radi državnih interesa Crne Gore, potpunije, kritički, pošteno, sagledava ukupni kontekst “Sjevera”. Nije dovoljno , u tom smislu, samo donositi “podsticajne mjere” za ekonomski razvoj tog područja, osobito, recimo, pljevaljskog kraja. Poželjna je strategija svestranije, brže, kvalitetnije, integracije tih područja u državno tkivo Crne Gore, u njeno kulturno i duhovno biće.
Svakako, posljednjih godina , u tom smislu, mijenja se odnos. U Pljevlja se više ulaže. Bivši predsjednik Mirko Đačić je, u tom pogledu, pokazao odlučnost i, naravno, građani su to, što bi se reklo, prepoznali i “nagradili” apsolutnom podrškom Demokratskoj partiji socijalista. Država je dosta novca uložila i u rekonstrukciju pljevaljskog Doma culture, te, zahvaljujući tome, sada u njemu mogu da gostuju Crnogorsko narodno pozorište, Simfonijski orkestar Crne Gore… Ne treba zanemariti ni etnički kontekst na pograničnom području susjednih država, Bosne i Hercegovine i Srbije. Nikako se ne smije dozvoliti da Tara, a tako ponekad izgleda, bude “crnogorska Drina” za određene političke snage sa jedne i druge strane rijeke. Treba onemogućiti , mada je sada toga manje, manipulacije “Sjeverom”, ucjenjivanje Crne Gore njime. Došlo je, valjda, vrijeme da i Crna Gora prestane tretirati “Sjever” kao svoju sirovinsku bazu. Resursi “Sjevera” su, prema ocjenama i sa najvišeg političkog nivoa u državi, toliko respektabilni da se može očekivati pojačano investiranje u razvojne projekte u tom dijelu zemlje. Više puta su navedeni podaci da sjeverni dio Crne Gore raspolaže sa više od 70 odsto drvne mase u zemlji, da je gotovo svo rudno bogatstvo istraženo u tom području, da se tamo nalazi 60 odsto ukupnog crnogorskog poljoprivrednog zemljišta i najveći dio hidropotencijala. Pa i turistički resursi su ogromni.
S druge strane, crnogorski “Sjever” je sa znatno manjom zaoslenošću, a značajan procenat stanovništva živi ispod ili na samoj granici siromaštva. Razumije se, u tom kontekstu, treba postaviti i pitanje odgovornosti lokalnih samouprava, pitanje osposobljenosti i efikanosti lokalne administracije. Ne zaostaje “Sjever” u razvoju samo zbog, kako se najčešće tvrdi, zapostavljanja od strane države, već i zbog inertnosti, neinventivnosti, pa i ljenosti lokalnih samouprava.
Vlada Crne Gore ima dokument Strategija regionalnog razvoja , sa akcentom na ravnomjerniji razvoj opština. Neophodni su, pak, i sasvim konkretni, “sitni” potezi, posebno u nekim područjima na sjeveru Crne Gore. Pošto su Pljevlja svojevrsna metafora za “problem Sjevera”, najjednostavnje rečeno, potpunije prisustvo države Crne Gore u tom kraju je najurgentnije. Pljevlja su, posmatrano kroz ukupnu situaciju, područje koje je najmanje inkorpirano u svestrani državni kontekst Crne Gore. Zato ima razloga da se na Pljevlja “obrati” posebna pažnja države. Nije riječ o zalaganju za bilo kakvo “crnogorčenje” Pljevalja ( a bilo je i takvih opaski u samim Pljevljima), nego o realnoj potrebi da se to područje “pokrije” punom brigom za njegov razvoj, ali i punim suverenitetom države Crne Gore.
Prije svega, treba aktivirati realne razvojne projekte, zatim, poboljšati i modernizovati saobraćajnu infrastrukturu u tom kraju, bolje ga povezati sa drugim dijelovima zemlje, osobito frekvetnijim saobraćajem sa Podgoricom. Trebalo bi pristupiti izradi projekta željezničke veze sa Pljevljima, svakako, preko Bijelog Polja, a ne preko Prijepolja., što se u Pljevljima ponekad više zagovara; I na političkom , kulturnom i duhovnom planu trebalo bi da se Crna Gora bolje “vidi” u Pljevljima. Evo nekoliko “sitnih”, neko će reći, banalnh primjera. Kakva je , recimo, pokrivenost “Sjevera”, konkretno, Pljevalja signalom Javnog medijskog servisa, Radio-televizije Crne Gore?
Državni suverenitet se ne uspostavlja samo prisustvom administracije, policije, sudova, nego i medijima, nacionalnim pozorištem, sportom, kulturom. U Pljevljima, recimo, u nekim medijima, ili i u administraciji, u školama, manje se poštuje ijekavica, osobito u programima elektronskih medija. Da li je država Crna Gora onda suverena , u punom značenju , na tom području?
Ili, u najmanju ruku, čudno je da “Pobjeda”, kao jedini “državni”ili provladin list, u Pljevljima nema nikakvu prostoriju za dopisništvo. Svoju adresu nemaju ni mnoge druge državne institucije, ili su one iza nekih ćoškova. Ta pitanja nijesu beznačajna. Firma “Pobjede” treba da je na vidnom mjestu. Ne može Državni arhiv Crne Gore u Pljevljima biti u nekom sporednom prolazu, sa firmom koja se ne primjećuje sve dok sasvim ne priđeš tom mjestu. Dakle, i vizuelno, fizički, treba da je država prisutnija.
Sportska dvorana u Pljevljima nije samo važna za razvoj lokalnog sporta, nego je i dobar primjer afirmacije države Crne Gore. Zašto bi se sve sportske utakmice od nacionalnog značaja, posebno međunarodnog karaktera, igrale u Podgorici?
Simptomatičan je iskaz jednog Pljevljaka, učesnika u anketi jednog podgoričkog lista o projektu “Crna Gora-jedna kulturna adresa”. Taj ispitanik se uplašio zbog tog projekta. Hoće da nas pocrnogorče. Ne, nama ne treba Crnogorsko narodno pozorište, mi više volimo pozorišta iz Srbije- tako je odgovorio taj Pljevljak na pitanje iz pomenute ankete. Neka je i pojedinačan, taj odgovor je veoma karakterističan. I upozoravajući. Razumije se, i kultura i kulturna baština sa sjevera, iz Pljevalja, morala bi biti prisutnija na čitavom prostoru Crne Gore. Ansambl “Pljevaljski tamburaši” je, čini se, u tom smislu, odigrao svojevrsnu misiju u Crnoj Gori.
Zašto, recimo, Radio-televizija Crne Gore, ne bi imala više tema iz Pljevalja, sa sjevera. Uzmimo za ilustraciju emisiju “Kalendar”. Kad je uvedena u program RTV Crne Gore, bilo je, gotovo, ismijavanja-da “Kalendar”, tobože, glorifikuje događaje iz crnogorske istorije. Nekim političkim strankama je smetalo da slušaju podatke o Crnogorcima, njihovim bitkama, o događajima iz Crne Gore. Nije pretjerano reći da je “Kalendar” znatno doprinio političkoj edukaciji naših građana, od kojih su mnogi malo poznavali svoju zemlju, Crnu Goru. E, “Kalendar” nije trebalo ukidati, ali bi morao malo više, ravnomjernije, da se bavi događajima , ličnostima i temama iz svih krajeva Crne Gore.
Radi potpunije integracije “sjevera” i “juga” Crne Gore, neophodna je razvijenija, potpunija, frekventnija, međusobna komunikacija građana dva područja. Đaci sa “Sjevera” bi, na primjer, trebalo da mnogo češće idu na ekskurzije na jugu zemlje i, svakako, i obratno. Koliko je, na primjer, Pljevljaka koji nikada nijesu bili u bilo kom cetinjskom muzeju, a mnogo je više, recimo, Cetinjana koji nijesu ni zakoračili prema “Sjeveru”. Pljevlja su, vjerovatno za mnoge potpuno “tuđi” kraj. A dok je god tako, opstajaće međusobna nerazumijevanja, podozrenja, stereotipi, a sve na štetu države Crne Gore. Evo jednog karakterističnog primjera. Ekskurzija osnovaca iz Nikšića krenula po Crnoj Gori, jedna od destinacija su i Pljevlja, i naravno, šta će da posjete ako ne Husein Pašinu džamiju, veoma sošli Nikšićani u Pljevlja i kažu-samo je jedan đak ušao u džamiju! Ima I “suprotnih” primjera. Političari na vlasti vjerovatno se ne bi saglasili sa ovim zapažanjima i ocjenama. Njima su, prije svega, važni rezultati izbora. To, svakako,jeste određeni pokazatelj političkog raspoloženja, mjera javnog mnjenja, pa i znak odnosa prema državi. Ipak, treba sa velikom rezervom dovoditi u vezu rezultate izbora i opštu političku klimu, odnos prema državi. Broj glasova za suverenističke partije ne mora biti izraz i stvarne, suštinske, integrisanosti biračkog tijela u državni kontekst. Tim prije, što se građani na izborima, često ponašaju utilitaristilčki , ili slijede određena nagodbe i predizborne i očekivane postizbirne kombinacije političkih stranaka. Mnogo je posla koji bi država Crna Gora trebalo da obavi na njenom “Sjeveru”, mimo izbornih rezultata državotvornih političkih stranaka.
(kraj)
0 Komentara