U fokusu

Nova knjiga dr Gorana Sekulovića ’’Sto godina ukinuća Crnogorske pravoslavne crkve’’

Crnogorska pravoslavna crkva je bila autokefalna i nacionalna

Dec 04, 2020 0 Komentara

(15 riječi)

Iz štampe je izašla nova knjiga dr Gorana Sekulovića ’’Sto godina ukinuća Crnogorske pravoslavne crkve’’ u izdanju CKF-a sa Cetinja. U pitanju je značajan jubilej za crnogorsku kulturu śećanja. Ove godine se, naime, navršava deset decenija od donošenja odluke regenta-kralja države Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) Aleksandra Karađorđevića o ukidanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i osam decenija od objavljivanja rasprave Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji (Ekonomist,Zagreb,1940.) jednog od najpoznatijih evropskih pravnika svog doba i najslavnijih srpskih i jugoslovenskih pravnika svih vremena – sa, na prostorima Zapadnog Balkana, izuzetno rijetkim, visokim međunarodnim renomeom – srpskog akademika prof. dr Živojina Perića. Iako su naizgled ova dva događaja sasvim raznorodnog karaktera, ona su sa stanovišta analize i osvjetljavanja vitalnih interesa suverene crnogorske države, njenog međunarodnog položaja i ljudskih prava njenih građana, suštinski korespondentna i najdublje istorijski povezana. Perić kritički analizira zaključke tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’ koje su direktno poslužile regentu-kralju Aleksandru za odluku o ukidanju autokefalne Crnogorske  pravoslavne crkve (CPC) i njenom utapanju u Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC). Akademik prof. dr Branko Pavićević piše da je ‘’ovaj veliki učenjak dao sažet do maksimalne lapidarnosti socio-istorijski, socio-politički i pravno-sociološki sud o događaju što je ostavio teške ožiljke na duši jugoslovenskih naroda, crnogorskog posebno’’.

Aleksandar Karađorđević, tada srpski regent a kasnije kralj, nelegalnim i nelegitimnim aktom – na osnovu nelegalne i nelegitimne tzv. Podgoričke skupštine, ali i nelegalne i nelegitimne śednice Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve – ukinuo je autokefalnu Crnogorsku (pravoslavnu) crkvu. Svi ovi slučajevi poznati su u pravnoj nauci kao vrsta pravnog akta inexistant (akt koji ne postoji). Demokratskom i referendumskom obnovom crnogorske državnosti u maju 2006. godine faktički je ukinuta odluka tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’ od 13. novembra 1918. g. o ‘’ujedinjenju’’ sa kraljevinom Srbijom.  Ipak, radi legalnosti i legitimnosti, Skupština Crne Gore je 2018.g. posebnom Rezolucijom konstatovala poništenje nelegalne i nelegitimne podgoričke Skupštine i njenih ’’odluka’’ iz 1918. god., kako je to u svojoj raspravi naučno dokazao i apodiktički utvrdio akademik Perić. Ovo je bilo nužno uraditi iz više razloga, a posebno iz razloga što je to bila osnova, odnosno uzrok, faktor i sila čije su odluke i posljedice dovele do nelegalnog i nelegitimnog akta Svetog sinoda Crnogorske pravoslavne crkve o samoukinuću, a potom isto takvog akta regenta Aleksandra o ukidanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve.

Raniji saziv Skupštine Crne Gore nije na prijedlog dosadašnje Vlade Crne Gore poništila dekret regenta Aleksandra, a to je trebala i morala da učini! Taj i takav prijedlog ranijem sastavu  Skupštine Crne Gore nije bio ni upućen od strane dosadašnje Vlade Crne Gore, iako je ona to bila dužna da učini, jer je dekret potpisao suveren države SHS (tadašnje Jugoslavije), dakle, ne duhovno, već svjetovno lice, što znači da potpada pod njenu jurisdikciju, čime se ne dovodi u pitanje ili pak povređuje savremena ustavna odredba o odvojenosti crkve i države. Jasno je da o tome nema ni govora sada kada je većina u Parlamentu antisuverenistički opredijeljena i da čak ni građanska URA ne želi da se ’’osvrće’’ na 1918.g. Naprotiv, ona je u savezu i na vlasti sa snagama koje slave 1918.godinu i nestanak suverene Crne Gore, omogućujući im da sa stanovišta vlasti uređuju državu u skladu sa svojom anticrnogorskom i antisuverenističkom politikom na svim frontovima i u svim aspektima društva, što nas tek očekuje.

Akt o ukidanju autokefalne Crnogorske crkve nije bio baziran, kako je i sam kralj Nikola isticao u to vrijeme u intervjuima koje je davao stranim listovima, na  Ustavu Kraljevine Crne Gore, Ustavu Sv. Sinoda Crnogorske crkve i zakonitim, već na nelegalnim, odlukama tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’, te falsifikovanim i, kao takvim, bezvrijednim aktima Sv. Sinoda Crnogorske crkve i na golom nasilju srpske vojske. Njegovim poništenjem situacija se mogla dovesti u prethodno legalno i legitimno stanje. Da je to urađeno na vrijeme i na pravi argumentovani i pravno valjan način u skladu sa suverenošću države Crne Gore, a uz dosljednu primjenu koja bi slijedila u međuvremenu usvojenog Zakona o slobodi vjeroispovijesti i pravnom položaju vjerskih organizacija – rezultat bi bio da suštinski Crnogorska crkva povrati svoju autokefalnost a država imovinu, sa kojom je do 1918.g. raspolagala. Sada je sve to itekako dovedeno u pitanje, odnosno nema govora da će se tome u dogledno vrijeme pristupiti. Nova vlast je već najavila destruiranje Zakona o slobodi vjeroispovijesti i pravnom položaju vjerskih organizacija. Nema nikakvog razloga da joj se ne vjeruje da će to i učiniti!

 

Crnogorska pravoslavna crkva je bila nezavisna, samostalna, autokefalna, nacionalna pravoslavna crkva

Prije nego što je 17. juna 1920. godine regent Aleksandar donio riješenje i proglas o ujedinjenju ‘’svih pravoslavnih crkvenih oblasti’’ u Kraljevstvu SHS, što je praktično značilo i ukidanje Crnogorske pravoslavne crkve, dakako potpuno nelegalno i nelegitimno, tj. protivno pozitivnom pravu suverene i međunarodno priznate crnogorske države, održan je 13/26 maja 1919. godine ‘’zbor svih srpskih pravoslavnih arhijereja iz Kraljevstva SHS’’. Tom prilikom donijeta je odluka o jedinstvu ‘’svih Srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti’’. U svome dekretu regent Aleksandar se poziva, između ostalog, i na ovu ‘’Odluku Druge Konferencije Arhijereja Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve od 13/26. maja 1919. godine, u predmetu ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve: Izriče se duhovno, moralno, i administrativno jedinstvo svih Srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti, koje će se jedinstvo definisati i urediti svojim putem kada se ceo Arhijerejski Sabor Ujedinjene Srpske Crkve kao jedno nezavisno (autokefalno) telo sastane pod predsedništvom svoga patrijarha. Dotle se ovo ujedinjenje ima izraziti u jednom privremenom odboru episkopa, izabranom od ove episkopske konferencije…’’ Vidi se da ova odluka ujedinjuje ‘’sve Srpske pravoslavne crkvene oblasti’’, a Crnogorska pravoslavna crkva nije bila neka, tj. jedna od više pravoslavnih crkvenih oblasti u sastavu Srpske pravoslavne crkve, već je bila nezavisna, samostalna, autokefalna pravoslavna crkva, koja je imala na teritoriji suverene države Crne Gore svoje sopstvene dvije pravoslavne crkvene oblasti (Cetinjsku arhiepiskopiju i Zahumsko-Rasijsku eparhiju, a od 1913. godine i treću – Pećku eparhiju, jer je Metohiju od turske  okupacije 1913. oslobodila Vojska Kraljevine Crne Gore, pa je ta oblast Londonskim ugovom iz 1913. priznata kao integralni dio crnogorske Kraljevine!); imala je svoje organe na čelu sa Svetim Sinodom i odgovarajuća zakonska akta, među kojima i Ustav Sv. Sinoda i Ustav Pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori. Crnogorska crkva je 1909. godine donijela samostalno i  Zakon o parohijskom sveštenstvu u Knjaževini Crnoj Gori. Prema tome, ova odluka ’’zbora svih srpskih pravoslavnih arhijereja iz Kraljevstva SHS’’ je, takođe, bila nelegalna i  nelegitimna - što se tiče autokefalne Crnogorske crkve. Ona se naprosto ni po čemu nije mogla odnositi na Crnogorsku crkvu, tako da je sa pravnog (njenog) gledišta ova odluka nepostojeća, inexistent, pa kao takva ne može ni proizvoditi bilo kakve posljedice po Crnogorsku pravoslavnu crkvu.

 

Carigradska patrijaršija ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje autokefalnih Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke...’’

Isti je slučaj i sa aktom regenta Aleksandra kojim se praktično ‘’ukida’’ Crnogorska crkva.  U ‘’Glasniku’’, službenom listu Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve od 14. jula 1920. godine, objavljena je odluka Aleksandra Karađorđevića, donešena 17. juna 1920. godine, o ‘’Ujedinjenju svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevstvu SHS’’. Odluka glasi: ‘’U ime Njegovog Veličanstva Petra i po milosti Božjoj i volji Narodnoj Kralja Srba, Hrvata i Slovenaca Mi Aleksandar Naslednik Prestola – Na predlog Zastupnika Našeg Ministra Vera, Našeg Ministra Prosvete, a po saslušanju Ministarskog Saveta i saglasno sa odlukom zbora svih srpskih pravoslavnih arhireja iz Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca od 13/26. Maja 1919. godine, rešili smo i proglašujemo: Ujedinjenje svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, a naime: Arhiepiskopije beogradske i Mitropolije Srbije, Arhiepiksopije Karlovačke i Mitropolije srpske sa dalmatinskim episkopijama dalamtinsko-istrijskom i bokokotorskom, Arhiepiskopije Cetinjske i Mitropolije Crne Gore, Brda i Primorja, Mitropolija Skopske, Raško-prizrenske, Veleško-debarske, Pelagonijske, Prespansko-ohridske, Strumičke, jednoga dela Mitropolije Vodenske, Episkopije Poleanske, Mitropolija Bosne i Hercegovine-Dabro-bosanske,Hercegovačko-zahumske, Zvorničko-tuzlanske, Banjalučko-Bihaćske, – u jednu Avtokefalnu Ujedinjenu srpsku pravoslavnu crkvu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Zastupnik Našeg Ministra Vera, Naš Ministar Prosvete, neka izvrši ovaj Ukaz. Aleksandar, s. r.

Odlukom Svetog Arhijerejskog Sinoda Vaseljenske patrijaršije br. 2056 od 19. marta 1920. g. se ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija.’’ O tome se zvanično nalazi podatak u Glasniku Srpske pravoslavne crkve od 14. oktobra 1920. g., đe piše da Carigradska patrijaršija ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje autokefalnih Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija’’. (podv. G. S.) Srpska pravoslavna crkva je od Carigradske patrijaršije dva puta anatemisana, jer je njena ‘’autokefalnost nekanonski ustanovljena’’(Novak Kilibarda: 2010). Formalno je priznata 1879. g. (kao Mitropolija). Dakle, tek nakon proglašenja samostalne i nezavisne srpske države na Berlinskom kongresu 1978. g., što je još jedna potvrda pravoslavnog principa o poklapanju nezavisne države i samostalne, nacionalne autokefalne crkve u okviru njenih granica.

 

Srpska crkva dokumentovano potvrđuje da je postojala nacionalna Crnogorska crkva, jer je postojala nezavisna i međunarodno priznata crnogorska država

Povodom proglašenja tadašnjeg mitropolita Srbije Dimitrija Pavlovića patrijarhom Srpske patrijaršije, u ‘’Glasniku’’, Službenom listu Srpske pravoslavne patrijaršije br. 1., g. I, od 1/14. oktobra  1920. g. na strani 102 piše: ‘’Slično tome postupalo se i kod osnivanja nacionalnih autokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj autokefalne arhiepiskopije u prestonim  Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumuniju, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj patrijaršije.’’ Iz ovog zvaničnog istorijskog dokumenta Srpske crkve vidi se da nema nikakvu činjeničnu osnovu njeno sadašnje, dakle, aktuelno zalaganje i tvrdnja, izrečena povodom nedavne pośete ukrajinskog patrijarha Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, da ne postoje nacionalne pravoslavne crkve, već samo jedna jedina, apostolska pravoslavna crkva. U zvaničnom biltenu Srpske pravoslavne crkve, kao što smo vidjeli, apodiktički se ističu ‘’nacionalne autokefalne oblasti u svima pravoslavnim državama’’, pa se poimenice nabrajaju grčka, srpska, crnogorska, rumunska, bugarska i ruska pravoslavna nacionalna crkva. I ovo je još jedan insajderski dokaz i priznanje (autogol!) same Srpske crkve da je 1918., odnosno 1920. godine, od strane srpske države (Kraljevine Srbije-Kraljevine SHS) i tada novouspostavljene srpske patrijaršije, nasilno i nezakonito ukinuta autokefalna, legalna i legitimna, nacionalna Crnogorska pravoslavna crkva, u to vrijeme priznata od svih nacionalnih, autokefalnih, pomjesnih pravoslavnih crkava (pa čak i od strane same dotadašnje Srpske mitropolije u Beogradu). Srpska crkva ovim dokumentom zapravo kaže: jeste, postojala je nacionalna Crnogorska crkva, jer je postojala nezavisna i međunarodno priznata crnogorska država, kao što postoje i dalje sve nacionalne pravoslavne autokefalne crkve u svim i dalje postojećim nezavisnim državama, ali sada više Crnogorske crkve nema budući da više nema ni države Crne Gore! Vrlo jednostavno. Dokaz više, odnosno još jedan dokaz-prilog u moru-mozaiku dokaza, da nakon uspostavljenja i obnove suverene i međunarodno priznate crnogorske države, postoje svi legalni i legitimni istorijski, pravni, državni, crkveni i kanonski preduslovi da se uspostavi i obnovi pređašnje stanje i u pogledu statusa autokefalne nacionalne pravoslavne Crnogorske crkve u državi Crnoj Gori.  

‘’Raška i Zeta pregonili se. Za Rašku to je bio zetski knez, a ne srpski. Zbog toga Raška je gledala da svuda ponizi i sebi da potčini slavu Zete…’’

 

U knjizi ’’Sveti Jovan Vladimir’’ izdatoj u Beogradu 1925.g. povodom, kako se kaže, devetstogodišnjice proslave Sv. Jovana Vladimira (reprintovanoj od strane izdavača ’’CIP’’-a u Podgorici 2003.g.) njen autor dr Čedomir Marjanović, inače pisac ''Istorije Srpske crkve'' i upravitelj muške učiteljske škole u Beogradu, iznosi stav da je Sv. Vladimir prvi srpski svetac i da je bio za Srbe ono što je za njih poslije njega bio Sveti Sava. Dakle, Sveti Sava prije Svetog Save.  Ali, u objašnjenju zašto se sveti Vladimir ne spominje kod Srba, Marjanović zapravo dokazuje da sveti Vladimir nije prvi srpski, već prvi zetski, tj. dukljanski i crnogorski svetac. I ne samo to, Marjanović pokazuje suštinu trajno prisutnog, i u prošlosti i u sadašnjosti, svesrpskog ili velikosrpskog imperijalnog, nacionalističkog, šovinističkog i asimilatorskog apsolutnog negiranja Crne Gore i Crnogoraca. On dokazuje kao potpuno istinitu tezu da je Raška Zetu smatrala za tuđu i neprijateljsku zemlju (poznato je da su Raška i Zeta više puta ratovale s promjenljivom srećom – za vrijeme Vojislavljevića Zeta je bila nadmoćnija), koju je kao takvu Stefan Nemanja predao maču i ognju okupiravši je vojnički i kulturno. Uostalom, svi najpoznatiji srpski istoričari decidno pišu da je Raška na čelu sa Nemanjom pokorila i okupirala Zetu. Dakle, Marjanović piše: ’’Pitanje može biti sada u tome zašto se on ne spominje u knjigama pisanim u Raškoj? Ali i to je razumljivo. Raška i Zeta pregonili se. Za Rašku to je bio zetski knez, a ne srpski. Zbog toga Raška je gledala da svuda ponizi i sebi da potčini slavu Zete, pa tako i ovde učinila. Evo, samo tako, bar ja mislim da je slava Vladimirova išla po Albaniji do reke Semeni, po Maćedoniji do Ohrida i Vladimira, ali u raškim knjigama nigde  se i ne spominje ime Vladimirovo ni kod Domentijana, Teodosija, Danila i dr, a u Srbljaniku, gde su mnogo manji od njega dobili službu i sinaksar, o Vladimiru ni pomena nema.’’ (Podvukao G. S.)

I još samo tri detalja o kojima piše Marjanović. Prvi: u Zeti kraj Ribnice nije bilo pravoslavnog svještenika da bi krstio Nemanju koga je dakle najprije krstio katolički, a tek potom u Raškoj pravoslavni svještenik. Drugi: Marjanović piše da sveti Sava nije uspio da oformi pravoslavnu Mitropoliju u Bosni, ali da jeste u Zeti, sigurno zahvaljujući tome što je prije toga jedno dvije generacije ona bila temeljno vojnički razrušena i uništena, dakle, okupirana i pripremljena za pravoslavnu Mitropoliju s obzirom da se Nemanja bio strateški okrenuo istočnom hrišćanstvu. Treći:  mnogi okupatori koji su vojnički pobjeđivali potom su bili pobijeđeni trajnom kulturnom i duhovnom pobjedom od strane onih koje su prethodno bili pobijedili vojnički. To je slučaj i sa Dukljom, Zetom i Crnom Gorom, koja je znala da se odbrani ne samo vojnički, već  u rijetkim trenucima kada je vojnički bila pobijeđena i da se odbrani i zapravo pobijedi kulturno i duhovno sa svojom autentičnošću identiteta i samosvijesti koja proističe iz osobenog geopolitičkog, duhovnog, vjerskog, kulturnog, filozofsko-etičkog, jezičkog i svakog drugog etničkog, narodnog i nacionalnog bića.

 

Pitanje autokefalne Crnogorske  pravoslavne crkve (CPC-a), nije izolovano, već pitanje koje je sudbinski povezano sa budućnošću Crne Gore, te pravcem razvoja crnogorske države i crnogorskog društva, odnosno, ono je integralno sa ostalim nacionalnim osobenostima Crnogoraca

 

Marjanović  piše da je Zeta pod Vladimirom bila razvijena hrišćanska država i kultura, što se kasnije nastavilo i u doba Stefana Vojislava, Mihaila i Bodina, a poslije okupacije Nemanjića i u doba Balšića i Crnojevića sa krunom ''Oktoiha'', prve crnogorske štampane knjige, što je sve dokaz osobenog identitetskog i duhovnog razvoja jednog društva i jedne autentične  civilizacijske snage, političke volje i kulturne supstancije državotvornosti kao njene srži koja traje više od hiljadu godina baštineći vrijednosti i Istoka i Zapada, pri čemu je nesumnjivo da u svojoj bogatoj kulturnoj i vjerskoj raznolikosti nezaustavljivo i prirodno inklinira i pripada zapadnoevropskom političko-državnom, kulturno-vjerskom i civilizacijskom krugu.

Jasno je da pitanje CPC-a nije izolovano već pitanje koje je sudbinski povezano sa budućnošću Crne Gore i pravcem razvoja crnogorske države i crnogorskog društva, odnosno da je integralno sa ostalim nacionalnim osobenostima Crnogoraca, što se sve nužno u narednom periodu mora izraziti i konstituisati kroz nacionalni crnogorski korpus i unutar same matične crnogorske države,  tj. da je to ono pitanje koje se tiče svih suštinskih aspekata Crne Gore i crnogorskog naroda kao multikulturalne i interkulturalne matice crnogorske države, a samim tim koje se tiče i svih naroda i nacija koje žive u Crnoj Gori i konstituišu crnogorsku državu i  crnogorsku naciju u građanskom, domovinsko-otadžbinskom i državljanskom smislu.