Istorija

GLADOMOR 1932-1933 GENOCID NAD UKRAJINOM

Sep 19, 2020 1 Komentara

(15 riječi)

Piše: Božidar Proročić književnik, prevodilac, ukrajinista

Povodom dana državnosti Ukrajine 24 avgusta u izdanju CKF-sa Cetinja i podršku ambasade Ukrajine u Crnoj Gori pojavila se knjiga ,,Gladomor genocid nad Ukrajinom 1932-1933.” u mom autorstvu. Koja predstavlja prvu knjigu ovakve vrste a drugu na Južnoslovenskim prostorima posle zbornika radova dr: Evgena Pašenka iz Hrvatske. Knjiga predsstavlja izuzetan doprinos bilateralnim odnosima Crne Gore i Ukrajine. Knjiga podjeduje i veliku kako foto tako i istorijsku dokumentaciju. Uz sami autorski uvod dajemo i odlomak iz knjige koja osvjetljava ovu tešku i bolnu stranicu istorije Ukrajine.

          Borba Ukrajinaca za uspostavljanje nezavisne države pred kraj Prvog svjetskog rata, i odmah nakon toga, pokazala se bespoštednom i nemilosrdnom borbom za očuvanje vlastitih teritorija, kulture, crkve, jezik i identiteta ali nažalost i uzaludnom. Produkt tako jake političke vrhuške oslikane prvo u Lenjinu potom u Staljinu koji je nastavio politiku crvenog terora nad Ukrajinom i Ukrajincima .Većina ukrajinskih teritorija bila je uključena u Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika kao dio Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike. Ukrajinci su bili  izloženi brutalnom teroru izazvanom borbom sa komunistima i režimom vojnoga komunizma, izloženi kolektivizaciji poljoprivrede i sovjetizaciji kao i rusifikaciji  ukrajinskog društva.

          Sa završetkom građanskog rata i porazom nacionalno-oslobodilačke borbe, razorenim teritorijama Ukrajini su bile uskraćene šanse za ekonomski i socijalni preporod. 1920-e su dovele do drastičnog osiromašenja cjelokupnog  društva, posebno na selu, kao ključnom nosiocu proizvodnje  žita i žitarica jednog od najvećih  plodnih regiona u Evropi koji će u tri navrata doživjeti Gladomor - genocid bez presedana koji je mogao ljudski um da konstruiše. Gladomori su tri puta bili izazvani u Ukrajini i to u periodima 1921-1922, 1932-1933 i 1946-1947 od čega je Gladomor iz 1932. godine bio najveći i najbrutalnji koji će odnijeti živote do 10 miliona Ukrajinaca. Vrhunac tih tragičnih događaja dešava se početkom 1930-ih kada je namjerna, destruktivna i nemilosrdna politika sovjetske vladsti donijela raspad poljoprivrede, haos i široko rasprostranjeno siromaštvo, što je rezultiralo velikom tragedijom za Ukrajince i predstavljalo skrivanu stranu istorije kako od javnosti SSSR-a tako i od svjetske javnosti. Glad koja je tada vladala kod građana Sovjetske Ukrajine, njen obim i ozbiljnost postali su poznati kao jedno od najvećih uništenja savremene Ukrajine.Velika glad 1932-1933 godine računa se kao jedna od  najtežih katastrofa u istoriji ukrajinske nacije. To je u isto vrijeme i jedna od najvećih tragedija u modernoj istoriji Evrope. Ni druge riječi ne djeluju humano niti pokajnički u pogledu miliona žrtava gladi stradalih od spore i bolne smrti. Tragedija umirućih ukrajinskih porodica i čitavih sela bila je mnogo strašna, o čemu svjedoče tada prisutni konzuli u Sovjetskoj Ukrajini koji su o svemu tome sačinjavali službene bilješke i slali svojim ministarstvima koja su ,,prećutala” ovaj genocid bez presedana.

          Ovakva knjiga se po prvi put pojavljuje na prostorima Crne Gore kao moj svojevrsni autorski omaž svim stradalim Ukrajincima umrlim od gladi kao i onima koji su svoje živote položili za odbranu Ukrajine. Takođe, ova knjiga će doprinijeti boljem upoznavanju crnogorske javnosti sa istorijskom slikom Ukrajine koja je, nažalost, nama dugo godina bila nepoznanica. Ovo je bolna priča o milionima onih koji nijesu i nikada neće biti rođeni zbog vješto osmišljenog genocida koji vuče korijene u dubokoj prošlosti. Ukrajina se uvijek poput Feniksa iznova rađala. Za sam kraj reći ću čuvene riječi komandanta Zaporoškog gvozdenog (kozačkog) puka koji je pronio slavno ime, slobodu i državni ingtegritet Ukrajine sa riječima

                                            SLAVA UKRAJINI

                    Božidar Proročić ukrajinista, pisac i prevodilac, Cetinje 2020

           Gladomor  (prema ukr: Голодомор, голод (holod) – glad i морити (moryty) - umoriti; Holodomor (Gladomor) - pomor glađu) – planski pripremana i vještački stvorena glad u Ukrajini u periodu 1932-1933 godine, podstaknuta nehumanim militarističkim boljševičkim režimom SSSR-a koji je na ovaj način želio da uništi Ukrajini njen jezički, kulturni, a iznad svega i etnički idetitet i za račun totalne pljačke seljaka da napravi tešku industriju. U ovom pomoru od gladi stradalo je prema procjenama antropologa, istoričara, publicista od 4 do 10 miliona Ukrajinaca tako da se ovo smatra jednim od najvećih genocida na planeti. Analogno sličnim zločinima u svjetskoj istoriji po obimu, veličini, brutalnosti, cinizmu i surovosti ovakav primjer je teško pronaći. Mnogo decenija tokom postojana Sovjetskog Saveza (SSSR) priča o Gladomoru je bila najstrožije čuvana tajna, koja je bila strogo zabranjena. Čak i oni koji su preživjeli ovaj strašni pomor od gladi (Gladomor) i tragediju nijesu smjeli javno da pričaju o tome. Nakon što je Ukrajina stekla svoju nezavisnost 24. avgusta 1991. godine otvoreni su brojni arhivi, dokumentacija tajnih službi i sve što je bilo vezano za ovu strašnu tragediju pod okriljem tada već srušenog ,,bratskog i jedinstvenog SSSR-a.” Gladomor će ovoj i svim narednim generacijama služiti kao primjer bezdušnog uništenja ljudi, postaće bol i rekvijem uništenja Ukrajine.

          Nakon Oktobarske revolucije 1917. godine, komunisti su uspjeli da preuzmu vlast u većini krajeva bivšeg Ruskog carstva. Naročito su okupirali novu  nezavisnu Ukrajinsku Narodnu Republiku poslije brutalne borbe koja je trajala nekoliko godina.

          Komunisti su osigurali kontrolu nad Ukrajinom čineći neke ustupke ukrajinskim nacionalnim kretanjima u oblasti kulture, kao i postavljajući komunistički marionetski režim -  tako je 1919 godine nastala Ukrajinska Sovjetska Socijalistička Republika. Ukrajinci su iskoristili prednost ove kulturne autonomije. 1920-ih Ukrajina je stvarno doživjela brzi razvoj moderne kulture usmjerene ka Evropi; Ukrajinci su stvorili nacionalni obrazovni sistem zasnovan na ideji Ukrajine kao nezavisnog ekonomskog faktora. U isto vrijeme, od 1922. do 1928. godine, vlast  SSSR-a vodila je takozvanu „novu ekonomsku politiku“ sa namjerom obnove teško pogođene privrede građanskim ratom.  Bila je dozvoljena sitna privreda i trgovina. Tako da se u taj period desio se značajni ekonomski preporod ukrajinskog sela.

          Ali komunističke vlasti na čelu sa Josipom Staljinom su od kasnih 1920-ih učvrstile svoju moć i pokrenule ofanzivu protiv ukrajinskog kulturnog ustanka. Staljin je krenuo u program brze industrijalizacije. Prevashodni cilj bio je stvaranje snažnog vojno-industrijskog kompleksa i tehnički opremljene armije da bi komunistička država mogla da dominira međunarodnom scenom. Staljin je eliminisao bilo koju vrstu suprotstavljanja njegovom autoritetu kroz moćni represivni aparat. Iako je Ukrajina uživala samo kratak period nezavisnosti 1917-1921, pružila je žestok otpor protiv komunizma. Mada, i tokom prve decenije sovjetske vladavine u Ukrajini  je postojala obrazovana elita i jaka inteligencija orijentisana na Ukrajinu, kao i ekonomski nezavisno seljaštvo sa relativno razvijenom nacionalnom sviješću (to je bilo u zavisnosti od regije). Staljinistički režim je shvatio Ukrajinsko pitanje kao egzistencijalnu prijetnju za Sovjetski Savez, odlučivši se za zastrašujuću taktiku – smrt od gladi kao način totalnog sloma otpora ukrajinskih nepokornih seljaka. Jer uglavnom seljaci su pružali neprekidan otpor komunizmu - ponekada veći, ponekada manji.

          Skoro uvijek boljševici nijesu mogli osigurati svoju pobjedu i zadržati vlast nad ogromnim Ruskim carstvom bez kontrole Ukrajine koja je kroz vjekove bila baza prirodnih resursa i bogastava  za cio region. Prvo, kao što je već bilo spomenuto, komunisti su konsolidovali nadmoćne snage i iskoristili lokalne pristalice (uglavnom gradske proletere neukrajinskog porijekla) da unište nezavisnu Ukrajinsku Narodnu Republiku koja je nastala 1918. god. Ukrajina je izgubila ovu bitku, u neravnopravnoj borbi, ali borba za slobodu se nastavila kako u Ukrajini tako i u emigraciji koja je na najbolji način čuvala istoriju, kulturu, književnost ove stare slovenske države      . Samo jedna činjenica da ukrajinske teritorije nijesu pripojene i ugrađene u temelje Rusije, bila je ,,nastavak” njenog ,,života” kao USSR-Ukrajinska Sovjetska Socijalistička Republika. Ukrajina je odigrala ključnu ulogu u formiranju Sovjetskog Saveza. Ona je imala više stanovništva od ostalih neruskih republika. Ukrajinci su bili najveći narod poslije Rusa u okviru SSSR-a. Već spomenuto  iskustvo teške borbe za Ukrajinsku Narodnu Republiku stvorilo je pritisak na boljševike da idu u pravcu stvaranja Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike, i ranih 1920-ih javlja se želja da se povede politika ukrajinizacije (u okviru tadašnje opšte politike „ukrajinizacije“ i „borbe protiv velikoruskog šovinizma“, koja je imala svrhu da podiže kultunu razliku svih manjinskih naroda SSSR-a i da stvori lokalni nacionalani komunistički kadar).

          Međutim. tokom 1920-ih godina vodiće se žestoke borbe za vlast Sovjetske komunističke partije što će dovesti dalje do akutnih problema između Rusije i Ukrajine. Ovi problemi prevazišli su potrebu ukrajinizacije, oni su se ticali ekonomije, a ne regulisanja ukrajinsko-ruske granice, forme vojnih snaga, raspodjele političke moći između Moskve i Harkiva koji je tada bio glavni grad Ukrajine. Već stvoreni SSSR vješto je koristio svoje političke moći u daljem potčinjavanju i pritisak na USSR. Simptomatično je bilo povlačenje Hristijana Rakovskog (ukr: Рако́вський Христия́н Гео́ргійович 1873-1941 sovjetski političar bugarskog porijekla), juna 1923. godine koji istupa protiv ukidanja prava saveznih republika sa mjesta predsjednika Savjeta narodnih komisija (vlade) USSR-a. Već krajem jula 1923. Zinoviev se obratio Staljinu kao Generalni sekretar Centralnog komiteta RKP dajući predlog: ,,Po mom mišljenju, Ukrajinu treba ozbiljno ojačati novim velikim ljudima.” Tako je otvoren put u Ukrajinu Lazar Kaganoviču (ukr: Ла́зар Кагано́вич 1893-1991 rođen u selu Kabani, u blizini Kijiva. Sovjetska partijska i državna ličnost ukrajinsko- jevrejskog porekla, ideolog, koji je djelimično odgovoran za (Gladomor) genocid nad ukrajinskim narodom, bio je generalni sekretar Centralnog komiteta KP (b) U. Pavel Postišev ukr: Павло́ По́стишев  rođen u Ivanovo Rusija 1887- 1939 Moskva Rusija. Sovjetska partijska i državna ličnost, jedan od glavnih organizatora Gladomora 1932–1933 u Ukrajini, porazio je ukrajinski nacionalni preporod i politiku ukrainizacije. Inspirator rušenja spomenika crkvene arhitekture u Ukrajini posebno manastira svetog Mihaila u Kijivu. Vsevold   Balicki ukr: Все́волод Аполло́нович Ба́лицький rođen 1892 u Verhnjodiprovsk Ukrajina pogubljen 1937 u Moskvi. Sovjetski lik, jedan od načelnika organa državne bezbjednosti Čeke-ODPU-NKVD, komesar državne bezbjednosti 1. ranga 26. novembra 1935., jedan od organizatora Gladomora.)

Krajem 1920-ih, Josif Staljin je postao vrhovni autoritet vlasti u Kremlju i krenuo je u ambiciozan program za izgradnju totalitarne države. Ljudi širom Sovjetskog Saveza su bili ogorčeni, protestujući  protiv nove Staljinove politike. Revolucionarno obećanje „Zemlja zemljoradnicima i fabrike radnicima” postalo je farsa kao i država, zabranjena su čak i mala privatna preduzeća. Svojevrsno ropstvo je vraćeno u Ukrajinu, pokazujući svu mračnu stranu totalitarnog režima, otkrivajući se kroz oduzimanje imovine, inventara, eksploataciju zemlje, nasilnom oduzimanju žita i hrane, ograničenja slobode kretanja.

          Gotovo polovina ovih protesta održana je u Ukrajini.  Komunistički diktator osmislio je nemilosrdan odgovor, stvarajući glad koju je stvorio on sam svojim planovima. U periodu  1932-1933 godine, živote je izgubilo nekoliko miliona Ukrajinaca nakon što su ih opkolile sovjetske trupe koje su oduzele, ne samo hleb, već i svu hranu od ukrajinskih  domaćina i seljaka. U junu 1933. godine, prema statistici, svakog minuta su umirala 24 Ukrajinca.

          Od nastanka totalitarnog režima Josifa Visarionoviča Staljina 1928-1929 godine, ukrajinsko pitanje za njega je postalo fundamentalno. Slomiti i uništiti nepokornu Ukrajinu i Ukrajince za Staljina je bilo pitanje demonstracije moći i sile, kao i kod ostalih saveznih republika da može demonstrirati svoju diktaturu i moć. Uništavanje Ukrajine kao nacije za njega je bilo od višestrukog značaja.

          Udarci su bili zadati na nekoliko polja. Prvenstveno je želio da uništi ukrajinsku inteligenciju koja se jako razvila tokom 1920-ih i ona  mu se prva usprotivila. Polako su krenule represije. Naprimjer, radi se o postupku koji je poznat kao proces „Saveza za osobođenje Ukrajine“ – ovo je bio montirani slučaj koji je osmislila Objedinjena državno-politička uprava Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike krajem 1920-ih, a koji je razotkrio izmišljenu antisovjetsku organizaciju među ukrajinskom naučnom i crkvenom inteligencijom. Svrha je bila diskreditacija vodećih ličnosti ukrajinske kulture i javnog života u okviru centralizovane politike genocida nad ukrajinskom nacijom, a zatim i bogati dio seljaštva. Ovi planovi su se temeljili na boljševičkim idejama o neibježnom brisanju nacije, klasnih i ideoloških razlika  u svijetlu ,,bolje budućnosti” komunističkog poretka. Budućnost je okarakterisana kao borba protiv ,,buržoaskog nacionalizma” sa ostacima ,,klasne eksploatacije.” Ovo poslednje je pripisano bogatim seljacima. Prema staljinističkoj formi razumijevanja  društvenog razvoja, prosperitetno seljaštvo je trebalo nestati prinudnom likvidacijom, koja je dostavljena u formi masovne kolektivizacije zasnovane na slabljenu bogatog seljaštva. Skoro svi seljaci koji nijesu glasali za ulazak u „kolhoze“ ubrajaju se u kulake koji su  se nasilnim metodama morali  pridružiti ovim novim kolektivnim gazdinstvima. Riječ ,,kulak”, je u godinama revolucije, korišćena je kao politički bauk u borbi protiv seljaštva. Likvidacija dobrostojećeg seljaštva sa istovjetnim zahtjevom bila je predviđena namjera ostalih kolektivnih gazdinstava, staviti ukrajinsko selo pod potpunu kontrolu Vlade SSSR-a. Kad su boljševici naišli na otpor seljaka prema kolektivizaciji i oduzimanju svih prava bogatom seljaku, boljševici su započeli brutalnu odmazdu plijeneći sve količine žita, hrane i svih drugih namirnica kao i potpunom zabranom kretanja svih gladnih.

Na takav način, vještačka glad je postala oružje masovnog biološkog uništavanja Ukrajinaca-seljaka i razbijanja  njihove, vjekovima stare, prirodne genetike, što je dovelo ne samo do demografskih gubitaka već i do nestanka moralno-psihološke svijesti nacije. Posljedice Gladomora se osjećaju i dan danas u mnogobrojnim aspektima savremenog ukrajinskog društva. Teškom borbom, otporom i brojnim diskusijama, bio je  jedini put prema Vrhovnoj Radi Ukrajine (tako se zove ukrajinska skupština) za donošenje zakonske odluke o priznavanju Gladomora 1932-1933 kao genocida koji se dogodio Ukrajini i Ukrajincima od strane totalitarnog režima SSSR-a. Tada se cijelo ukrajinsko društvo suočilo sa dubokim izazovom preispitivanja uzroka, prirode, obima tragedije, dostojnog poštovanja i sjećanja na milione stradalih Ukrajinaca u Gladomoru. Samo ovakav postupak - sjećanje i počast žrtvama genocida - garantuje da se takve tragedije ne mogu ponoviti u budućnosti. To je naglasio predsjednik Ukrajine Viktor Juščenko u svom obraćanju građanima  Ukrajine 24. novembra 2007. godine: ,,Ne samo da je glad donijela patnju i mučeničku smrt, Gladomor je donio strah koji i dalje živi među nama. Samo istina o genocidu nad ukrajinskim narodom i sjećanje na svakog nedužno ubijenog mogu naciju osloboditiovog teškog nasljedstva.” Dakle, radi se o teškoj psihološkoj traumi za Ukrajinski narod uopšte.