SRĐAN PEJOVIĆ ČUVAR CRNOGORSKE ISTORIOGRAFSKE I ARHIVSKE BAŠTINE
Piše: Božidar PROROČIĆ, književnik i publicista
Postoje ljudi čije se prisustvo ne mjeri snagom dvevno-plitičkih vijesti, već posebnim, postojanim radom koji ostavlja tragove dublje od bilo kakvog javnog eksponiranja. Među njima su, kako često volim reći, „moji dragi skromni Cetinjani“, oni čiji rad, život i djelo zaslužuju puno poštovanje i uvažavanje, iako oni i dalje koračaju cetinjskim ulicama nenametljivo, gotovo neprimjetno. Njihova skromnost, plemenitost i ponosno, gotovo aristokratsko držanje, nisu lice iza kog se krije već prirodno stanje duha. Jedan od takvih ljudi je i Srđan Pejović, istaknuti crnogorski intelektualac čije ogromno znanje i doprinos crnogorskoj istoriji, kulturi i arhivistici prevazilaze okvire jednog eseja. Ako nešto ne pomenem, to je samo znak slabosti pisca, jer i najposvećeniji zapisivač teško može faktografski ispratiti sve što je Srđan Pejović ostvario.
Rođen u Podgorici 1964. godine, Srđan Pejović veoma rano pokazuje karakteristike koje će kasnije obilježiti njegov dosadašnji profesionalni put disciplinu, temeljnost, odgovornost i istinsku želju za znanjem. Njegov rani intelektualni razvoj krunisan je nagradom „13. novembar“, koju je primio kao đak generacije Cetinjske gimnazije, jedne od najuglednijih obrazovnih institucija u Crnoj Gori. Ta činjenica ne govori samo o njegovom školskom uspjehu, već i o formiranju jedne ličnosti koja će kasnije biti stub naučne i kulturne zajednice Crne Gore. Studije nastavlja na Kulturološkom fakultetu na Cetinju, đe dodatno produbljuje intelektualne horizonte i razvija metodološki aparat koji će ga pratiti u arhivističkom i istorijskom radu. Ovaj fakultet, smješten u ambijentalno i kulturno najbogatijem gradu Crne Gore, bio je prirodno tlo za formiranje istraživača koji u kulturi i istoriji ne vidi samo naučne discipline, već i prostore identiteta jednog naroda.
Profesionalni uspon u Državnom arhivu Crne Gore
Više od dvije i po decenije Srđan Pejović je zaposlen u Državnom arhivu Crne Gore, instituciji koja čuva najznačajnije dokumentarno nasljeđe države. Njegov rad unutar ove institucije obilježen je stalnim uspinjanjem i preuzimanjem najodgovornijih dužnosti. Bio je: Načelnik Arhivskog odjeljenja u Budvi, načelnik Odjeljenja za kulturnu, naučnu i informativnu djelatnost na Cetinju, arhivski savjetnik, najviše stručno zvanje u arhivističkoj profesiji, a danas je pomoćnik direktora Državnog arhiva Crne Gore, što predstavlja priznanje i obavezu utemeljenu na dugogodišnjem povjerenju. Učestvovao je na brojnim stručnim i naučnim konferencijama u zemlji i regionu, đe je prepoznat kao jedan od vodećih crnogorskih stručnjaka u oblasti arhivske nauke. Ono što ga izdvaja nije samo profesionalno znanje, već promišljen i temeljit pristup arhivistici kao naučnoj disciplini, ali i kao čuvaru identiteta i istorijskog sižea Crne Gore.
Arhivistika počiva na načelu prirodnog toka dokumentacije sve što nastaje u registraturama institucija, nakon određenog perioda prelazi u arhive i postaje arhivska građa. Upravo na toj liniji prelaza od administrativnog dokumenta do istorijskog izvora Pejović je decenijama djelovao. Njegov rad podrazumijevao je identifikovanje, selektovanje i stručno vrednovanje građe koja postaje osnova naučnim istraživanjima. On je bio posrednik između operativne stvarnosti institucija i naučne stvarnosti istraživača, čime iam važnu ulogu u stvaranju i očuvanju istorijske građe.
Izdavačka djelatnost i naučni doprinos
Posebno poglavlje u radu Srđana Pejovića zauzima njegova impresivna izdavačka djelatnost. Nije prećerano reći da je Pejović među najplodnijim savremenim crnogorskim arhivistima. Njegove publikacije predstavljaju suštinski važne i značajne tačke oslonca za brojna buduća istraživanja. Među njegovim najznačajnijim djelima izdvaja se monografija:
„Državni arhiv Crne Gore – 65 godina postojanja“, dragocjeno śedočanstvo o razvoju institucije koja je čuvar nacionalne istorije.
Zatim niz zbornika, od kojih su posebno važni: „Obnova crnogorskog kraljevstva i jubilarne svečanosti 1910. godine“, „Popis stanovništva Knjaževine Crne Gore 1879. godine“ (tom I i II), „Poimenični protokoli izdatih pasoša za Knjaževinu Crnu Goru“ u čak pet tomova, monografija „Akcije crnogorskih banaka, štedionica i akcionarskih društava 1863–1946“, „Cetinjski vodovod“, jedno od najznačajnijih djela za razumijevanje urbanog, ekonomskog i infrastrukturalnog razvoja Cetinja.
Ovaj niz publikacija śedoči o Pejovićevoj posvećenosti i o njegovoj sposobnosti da kroz dokumente rekonstruiše bilo razvoj državnih institucija, bilo ekonomske tokove, bilo transformacije društva u cjelini. Njegov istraživački rad nije ograničen isključivo na arhivska dokumenta. Pejović je priredio i knjigu Frana Milobara o Duklji i dukljanskoj državi, čime je pokazao širinu interesovanja i interdisciplinarni pristup. Arhivistika se zasniva na nekoliko ključnih postulata: autentičnosti građe, principu provenijencije, sistematičnosti i kritičkoj obradi izvora. Pejovićev naučni rad može se sagledati upravo kroz prizmu tih metodoloških načela. Njegove monografije i zbornici dokumenata nijesu samo kompilacije arhivske građe, već primjeri vrhunskog metodološkog rada u kojima su dokumenti pažljivo odabrani, kontekstualizovani i predstavljeni tako da omoguće nova istraživanja i doprinose razvoju istoriografije. Time Pejović potvrđuje da arhivska nauka nije pomoćna u smislu podređenosti, već suštinska u smislu fundamenta na kojem se gradi svaka ozbiljna istorijska istina.
Arhivska građa obuhvata izvorne ili reprodukovane dokumente od povelja i rukopisa, preko mapa, fotografija, protokola i projektne dokumentacije, pa sve do porodičnih arhiva, dnevnika, memoara, filmova i tonskih zapisa. Upravo zato se kaže da je arhivska građa najširi izvor istorijskog znanja. Srđan Pejović se tokom svoje dosadašnje karijere bavio gotovo svim ovim vrstama gradiva. Njegove publikacije, zbornici dokumenata i izložbe pokrivaju širok spektar arhivalija od povelja Knjaževine Crne Gore, preko kartografskih izvora, do ekonomskih i demografskih dokumenata. To ga svrstava među rijetke arhiviste koji su u stanju da tumače različite vrste istorijske građe sa jednakom stručnošću.
Izložbe dokumenata – arhivistika kao živa kultura
Jedan od značajnih aspekata Pejovićevog rada jeste njegova posvećenost popularizaciji arhiva. On arhiv ne vidi kao zatvoreni prostor stručnjaka, već kao živu kulturnu instituciju. Zbog toga je autor brojnih zapaženih izložbi dokumenata, među kojima se izdvajaju: „Crna Gora i Bugarska na kartama Evrope“, „Dokumenta o Njegošu u crnogorskim i ruskim arhivima“, „Iseljavanje Crnogoraca u Ukrajinu u XVIII vijeku“, „Zvanične čestitke knjazu Nikoli na proglašenju Kraljevine 1910. godine“, „Crna Gora u Prvom balkanskom ratu 1912–1913.“
Svaka od ovih izložbi bila je pažljivo koncipirana, stručno utemeljena i kulturno dragocjena. One predstavljaju model kako se arhivska građa može približiti javnosti na način koji istovremeno čuva autentičnost i širi svijest o istorijskom nasljeđu.
Članci, naučni radovi i urednički opus
Pored monografija i zbornika, Srđan Pejović je autor brojnih članaka iz oblasti: Arhivistike, istorije, društvenih nauka, ekonomske istorije.
Njegovi tekstovi objavljivani su u stručnim časopisima u Crnoj Gori i regionu, ali najviše u časopisu „Arhivski zapisi“, jedinoj publikaciji posvećenoj arhivistici u Crnoj Gori. Pejović je dugi niz godina bio i urednik tog časopisa, podižući njegov stručno-metodološki kvalitet i stvarajući prostor za afirmaciju mladih istraživača. Uloga urednika nije samo administrativna ona je i intelektualna. Pejović je svoju uredničku funkciju obavljao odgovorno, sa jasnom vizijom da arhivska nauka mora biti i nauka o budućnosti, o čuvanju sjećanja i identiteta. Sastavni dio arhivističke djelatnosti su naučno-obavještajna sredstva pregledi fondova, inventari i sistemski registri, bez kojih nijedan istraživač ne može pristupiti građu. Srđan Pejović je, kao dugogodišnji urednik časopisa „Arhivski zapisi“, ali i kao autor i priređivač mnogih stručnih publikacija, izdvojio ogroman dio svog rada upravo ovom segmentu arhivistike. Njegov doprinos u izradi vodiča, popisnih zbornika i naučnih instrumenata učinio je crnogorsku arhivsku građu dostupnijom nego ikada ranije. Time je Pejović ne samo čuvao prošlost nego i otvarao puteve budućim istraživanjima.
Srđan Pejović intelektualac, arhivista, čovjek skromnosti
Uprkos ogromnom doprinosu, Srđan Pejović ostaje ličnost koja zrači skromnošću i smirenošću. Njegovo „aristokratsko držanje“, kako sam jednom zapisao, ne pripada površnostima spoljašnjeg sjaja, već dubokoj unutrašnjoj kulturi, obrazovanju i lijepom vaspitanju. Njegov rad je predan službi i nauci a to je pripritetna posvećenost službe državi, identitetu i istoriji Crne Gore. Zahvaljujući njegovoj posvećenosti, mnogi ključni dokumenti iz prošlosti postali su dostupni istraživačima i javnosti. Mnoge naučne istine razjašnjene su upravo zahvaljujući njegovom temeljnom i neumornom arhivističkom radu.
Kada se sagleda cjelina njegovog rada, jasno je da on pripada najznačajnijim savremenim arhivistima Crne Gore. Njegova stručna postojanost, dosljednost i iskrena skromnost ostavljaju snažan utisak čak i na one koji ga površno poznaju. A oni koji su imali privilegiju da sarađuju sa njim znaju da iza svakog njegovog uspjeha stoje nebrojeni sati složenog, zahtjevnog i odgovornog rada. Zahvalnost koju dugujemo Srđanu Pejoviću nije samo profesionalna, nego i kulturna i moralna. Njegov primjer pokazuje da ličnost može biti velika i da se istinski doprinos mjeri snagom intelekta. Upravo zato, njegovo ime ostaje utkano u korpus crnogorske nauke kao ime čovjeka koji znao da služi, da istražuje i da čuva. Njegov životopis nije samo priča o jednoj karijeri to je priča o posvećenosti, poniznosti pred istinom i odgovornosti prema državi i istoriji. A mi, čitajući njegove radove i oslanjajući se na njegov trud, zapravo čitamo o sebi. Zato njegovo djelo traje jer je pisano istinom, oblikovano znanjem i nošeno dubokom ljubavlju prema Crnoj Gori. Život i djelo Srđana Pejovića predstavljaju primjer posvećenosti, naučne čestitosti i dubokog śećaja za odgovornost prema nacionalnom nasljeđu. Njegovi radovi su temelji na kojima će nove generacije istraživača graditi svoja istraživanja. Njegova karijera śedoči o tome da arhivistika čuvanje života jedne zajednice, kontinuiteta i identiteta. Pejovićev rad pośeća da istorija nije samo prošlost ona je stalni izvor odgovora, pouka i savjesti. Zato njegovo djelo ostaje neizostavni dio crnogorske kulture i nauke, a on sam jedna od značajnijih ličnosti savremene arhivistike u Crnoj Gori. Njegova skromnost, profesionalna postojanost i impresivan opus zaslužuju ne samo poštovanje, već i duboku zahvalnost.
0 Komentara