Ako srpski klerikalni nacionalizam pobijedi, odnosno Putin i Vučić, kakve će posljedice imati po Albance i region?

Piše: Veton Suroi

Bivši ministar spoljnih poslova Crne Gore Milan Roćen, jedan od ljudi najbližih Milu Đukanoviću u projektu državne nezavisnosti, često je završavao svoje duge govore na konferencijama na kojima sam ja bio sa: ,,Sigurno ćete reći - ni manje zemlje, ni duže priče“.

Crnogorci su rođeni sa govorništvom i po tome su poznati u regionu. I Roćenove reči, i u govoru i u zaključku, to su potvrdile. Sada, nekoliko dana nakon izbora, Crna Gora drži jedan od najvažnijih govora u svojoj istoriji, a ovo je dramatičan govor koji ima implikacije u mnogo širem prostoru od ove zemlje.

Evo istaknutih reči iz ove nove crnogorske priče:

1. Stabilokratije imaju datum isteka

Milo Đukanović je transformisao Crnu Goru iz države sa štakom u srpskom nacionalizmu u zemlju članicu NATO i vodećeg kandidata za članstvo u EU. Ova transformacija se dogodila u potpuno nepovoljnim okolnostima, tokom ratova za raspad bivše Jugoslavije i Srbije koja ima velike poteškoće u pronalaženju politike koja nije srpska.

Tokom ove transformacije postojala je ravnoteža između Crne Gore i država Zapada: dok u Crnoj Gori raste stabilnost, pitanja poput korupcije, vladavine prava i organizovanog kriminala gurnuta su u drugi plan. Na ovim izborima jedinu podršku stranci Đukanovića iz inostranstva je pružio premijer Albanije, sa potencijalno negativnim efektom. Opozicija u Crnoj Gori je to lako protumačila kao deo projekta „Velika Albanija“, nepostojećeg projekta i neobjašnjivog čak ni od teoretičara zavere, ali dovoljnog za dalju nacionalističku mobilizaciju.

Đukanović, koji se kandidovao sa pozicije moći i daljeg garanta evroatlantske stabilnosti, ipak nije dobio dovoljnu podršku - ni kod kuće ni u inostranstvu.

2. Izbori (nisu) bili plebiscitna antidiktatura i antikorupcija

Izjave lidera trenutne opozicije da je ovim izborima srušena poslednja evropska diktatura potpuno su netačne. Đukanovićeva vlada uživala je široki demokratski legitimitet; čak i na ovim izborima mogao bi da pobedi ako bi se obratio ili dogovorio sa pokretom Ura D. Abazovića…

Kad bi se dogodio takav razvoj događaja, da li bi on bio diktator ili pobednik na nespornim izborima?

Teme korupcije i organizovanog kriminala nužno su bile prisutne u predizbornoj kampanji i podrazumeva se da nije mali broj ljudi koji vide kako tridesetogodišnja vladavina stranke obogaćuje neke nalobrojne ljude, a izostavlja iz tog kruga mogućnosti za većinu.

Ali, ovo nije glavni mobilizacioni faktor za najveću opozicionu koaliciju. Glavni faktor bio je identitet Srpske pravoslavne crkve koja je pokrenula javni i politički diskurs prema pravoslavnim i srpskim korenima ,,nacionalne zrelosti“ stanovništva u Crnoj Gori. Jedan od lidera opozicije izjavio je posle izbora da je Mila pobedio Sveti Vasilije Ostroški… 

Maske tako padaju: kada su objavljeni rezultati, na najvećem mitingu opozicije nije bilo parola protiv korupcije, organizovanog kriminala ili političke diktature, ali bilo je četničkih pesama, navijanja za veliku Srbiju i odgovarajućih zastava.

Dakle, opozicija te noći uz većinske crnogorske simbole nije proslavila oslobođenje Crne Gore, već se ispostavilo da nova vlada treba da bude deo velike Srbije.

3. Vladajući dnevni red biće identitet

Ako novu vladu formira aktuelna opozicija u normalnoj proceduri gde mandat za to daje predsednik Đukanović, tada će biti potvrđen identitet demokratske države koja bez traume prolazi izbornu rotaciju vlasti.

To bi i potvrdilo da sukob u državi nije bio između demokratskih i nedemokratskih snaga. Sukob je zapravo između političkih snaga koje su dogradile crnogorski identitet - zasnovan na iskonskoj državnosti i evroatlantskih težnji i njima suprotstavljenih političkih snaga koje Crnu Goru vide kao srpsku planinsku državu, sa dugom tradicijom u srpskom epskom folkloru.

Shodno tome, nova vlada sastavljena od trenutne opozicije preuzima na sebe zadatak stvaranja novog državnog identiteta. Kako je najavljeno u upravljačkim principima tri politička bloka koji su najavili formiranje nove vlade, neposredni zadatak biće Zakon o verskim uverenjima, odnosno njegovo ukidanje tako da Srpska pravoslavna crkva ima ulogu duhovnog i nacionalnog lidera u Crnoj Gori, što ima u Srbiji i Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini.

4. Pobjednik broj jedan - kleronacionalizam 

Pokretačka snaga rasta opozicije u Crnoj Gori bila je Srpska pravoslavna crkva na čelu sa mitropolitom Amfilohijem. Mitropolit je dugo bio deo glasnih i ekstremnih ljudi Crkve i najpoznatiji je po svojim izjavama koje se tiču dnevne politike, a ne teološke dubine.

Njegova poruka je bila jasna: branio je vodeću ulogu Crkve i srpski identitet proistekao iz nje, i to je činio u Crnoj Gori, povezujući političku kampanju sa crkvenim povorkama vernika na ulicama.

U izbornoj noći, lider opozicije Krivokapić otišao je da se sastane sa mitropolitom u svetinji, poljubivši mu ruku, simbolizujući podređenost njegovog političkog pokreta poglavaru Crkve.

5. Pobjednik broj dva - Putin 

Vladimir Putin, lider Rusije, pobednik je ovih izbora u Crnoj Gori. Posle neuspelih pokušaja ruskih vojnih tajnih službi - GRU - da izvrše puč protiv Đukanovića pre četiri godine, srpska stvar i Srpska pravoslavna crkva pokazale su se kao najefikasniji operateri u destabilizaciji tek pridružene države NATO.

Na Putinovoj mapi su zemlje bivšeg sovjetskog bloka, kao i delovi bivše Jugoslavije, mete u konfrontaciji sa konceptom evroatlantskih integracija. Kako je uprkos destabilizaciji bilo nemoguće osujetiti članstvo u NATO, Putin sada ima svoju drugu preferiranu opciju, stavljajući zemlju članicu Alijanse pod „prijateljski nadzor“. Takve ,,liberalne demokratije“ - a takva bi mogla biti Crna Gora da je vodi srpski klerikalni nacionalizam - već su omiljena Putinova grupa, kao deo invazije na „tvrđavu iznutra“: NATO-a i EU.

6. Treći pobjednik – velika Srbija

Ako vladu formira aktuelna opozicija, predsednik Srbije Aleksandar Vučić osetiće da je njegova pozicija u regionu ojačana. Sličan ideološki model biće prisutan u tri države - Srbiji, Crnoj Gori i Srpskoj Republici Bosni i Hercegovini.

Stoga ne čudi što su se rezultati crnogorske opozicije široko slavili u Severnoj Mitrovici, kao pokazatelj da bi takav politički koktel sa mešavinom srpstva, političkog hrišćanstva u pravoslavnoj verziji i Rusije mogao da proizvede isti rezultat za kosovske Srbe, ili bar za njihov sever.

Asocijacija srpskih opština, koncept koji su zvanično prihvatila dva kosovska premijera u pregovorima u Briselu, mogla bi da bude sledeća bitka ovog „koktela“. Tako linija trenja između Rusije i Zapada ponovo simbolično ostaje / ponovo se aktivira na mitrovačkom mostu.

7. Ponovo otkrivena ,,antibirokratska“ revolucija

Ovaj talas klerikalnog nacionalizma može proizvesti vladu, ali ne i stabilnost. Pokušaj promjene identiteta nezavisne države Crne Gore vjerovatno će stvoriti velika trvenja.

Jedan od razloga za to je model dolaska Mila Đukanovića na vlast. I on je na vlast došao krajem 1980-ih, u svetlu srpskih nacionalističkih protesta koje je predvodio Milošević. Tada je nazvana „antibirokratska revolucija“ i rečeno je da uklanja prepreke efikasnom sistemu u Crnoj Gori, ostavljajući birokratske partizane da ustupe mesto reformistima.

„Antibirokratska“ revolucija potčinila je Crnu Goru srpskoj politici i ubrzo je ratovala.

8. Talas nacionalizma nije zaustavljen džentlmenskim sporazumom

Lider građanske koalicije Ura Dritan Abazović, kao treći partner eventualne vladajuće opozicione koalicije, izjavio je da će uloga ove koalicije biti da se u Crnoj Gori održe demokratske promjene, kako bi se imale brže evropske integracije. Koliko razumem, on sebe vidi kao garanta da drugi partneri, poznati po nacionalističkim, klero-nacionalističkim ili proruskim orijentacijama, ne nameću agende koje bi ugrozile evropsku Crnu Goru.

Abazović veruje da će svrgavanje Đukanovića otvoriti nove puteve za demokratiju. Ali, to je gotovo nemoguće ako se javni prostor više ne deli na antiautokratske demokratije, već na identitetska pitanja, za suverenu Crnu Goru i Crnu Goru kao nastavak velike srpske politike.

Pojedinac, ili mala grupa poput Ure, kao u ovom slučaju, ne može nametati nešto javnom prostoru kada je to opterećeno sukobom identiteta. Niti može sprečiti da se ovaj sukob potroši.

9. Albanac na vlasti

To što se D. Abazović izjašnjava kao Albanac ne znači mnogo. Iako daleko od poređenja u pogledu intelektualnog nivoa i istorijskog konteksta, S. Milošević je izabrao Sejdu Bajramovića za člana jugoslovenskog predsedništva. Činjenica da je bio samoprozvani Albanac nije ništa promenila u službi koju je predsedništvo Jugoslavije pružalo velikoj srpskoj politici.

Kakvu god poziciju Abazović može da osvoji, to će biti za njegove lične zasluge i koaliciju koju vodi. Ne nužno za Albance.

Albanci bi trebali biti prilično zabrinuti zbog ovog razvoja događaja. Iz Albanije i sa Kosova dopirali su glasovi koji su tražili da se glasa za Mila, za ovu ili onu koaliciju Albanaca. Sada su Albanci i ceo region u situaciji kada deo Zapadnog Balkana verovatno više neće biti ono što je bio ranije.

Šta će to biti, još nije poznato.

(Autor je pisac, nekadašnji političar, osnivač dnevnog lista Koha Ditore)