Goran Sekulović
Od DPS-a do Srpske crkve
U prošloj kolumni sam se osvrnuo na nepotpun odgovor DPS-ovske Vlade i vlasti od prije petnaestak godina u dijelu odjeljka ljudskih prava – koji se odnosio na vjerske zajednice – Upitnika Evropske komisije u procesu pristupanja naše zemlje EU. Taj dio odgovora se odnosio na imovinska pitanja odnosa između Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC). S obzirom na vrlo aktuelna dešavanja spram imperijalnog, okupatorskog i asimilatorskog odnosa Srpske pravoslavne crkve prema vjekovnim crnogorskim sakralnim, kulturnim i duhovnim identitetskim svetinjana, odlučio sam da i u ovoj kolumni posvetim pažnju istoj problematici. Ovog puta nepotpunim – zapravo katastrofalnim i skandaloznim! – odgovorima DPS-ovske Vlade i vlasti na isti Upitnik EU, sada u dijelu nacionalnih i državnih aspekata odnosa između Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC). Kada se vidi karakter i sadržaj tadašnjih odgovora DPS-ovske Vlade i vlasti, onda nije nikakvo čudo što nam se dešava danas i otkuda takav agresivni i posesivni, rušilački i diskvalifikatorski odnos SPC prema svemu što čini izvorno crnogorstvo, naravno sada sa nivoa apsolutne vlasti u zemlji. Kritiku odgovora DPS-ovske Vlade dao sam u knjizi ''Crnogorski identitet'' 2011.g.
Na pitanje ‘’Koje vjerske zajednice država finansijski podržava?’’, Vlada u odgovoru, između ostalog, ističe da se državna pomoć realizuje ‘’u najvećem obimu u ulaganja u sakralne objekte, naročito u zaštitu onih objekata koji imaju karakter spomenika kulture.’’ Vlada ne kaže koliko svakoj vjerskoj zajednici ponaosob daje novca. To je ključni nedostatak u ovom odgovoru što pojačava utisak u javnosti (bez obzira kojoj se i da li se uopšte pripada nekoj vjerskoj zajednici), da se materijalno najmanje pomaže Crnogorska crkva. Nije poznato da je Vlada uložila novac u izgradnju nekog sakralnog objekta za potrebe Crnogorske crkve, već je nekoliko njih podignuto dobrovoljnim prilozima i akcijama pojedinaca-donatora, vjernika i poštovalaca Crnogorske crkve. Za razliku od takve prakse, Vlada i druge državne institucije i lokalne samouprave, obilato pomažu Srpsku crkvu, naročito u prvoj deceniji ovog vijeka (kada je Crnogorska crkva bila posebno diskriminisana), ali i kasnije, i to najviše izgradnju njenih novih vjerskih objekata, što je Srpskoj crkvi i glavni cilj, budući da želi dominantno zagospodariti crnogorskom državnom teritorijom sa svrhom negiranja crnogorske nacije, države, kulture, jezika i crkve.
Političke stranke, institucije, mediji, Savjet srpske manjine, NGO iz kulture i druge organizacije i pojedinci koji su bliski i u saradnji sa Srpskom crkvom, negiraju crnogorsku državu, naciju, Crkvu, kulturu, a za crnogorski jezik tvrde, takođe, da ne postoji, da nema naučnog i lingvističkog uporišta i da je čista politička izmišljotina, vrlo često dodajući – neka slobodno govore crnogorskim jezikom oni koji misle da govore tim jezikom i da je to taj jezik i da postoji!? Zagovornici takvih u elementarnom smislu nekulturnih i anticivilizacijskih shvatanja dobijaju ne mali prostor čak i u državnim medijima! Ali, najveći paradoks je svakako da već pomenuti Savjet srpske manjine dobija od strane države (redovnim putem preko Fonda za manjine, Ministarstva za ljudska i manjinska prava…) blizu million eura i da tim novcem preko medija, izdavačke djelatnosti i drugih aktivnosti negira državu Crnu Goru, crnogorsku naciju, kulturu, Crkvu i jezik!? Iz ovog odgovora Vlade, ne vide se brojne i izuzetno velike i sa ne malim negativnim posljedicama, teškoće koje država Crna Gora ima zbog nepoštovanja Srpske crkve, crnogorske kulturno-vjersko-pravoslavne, kao i najstarije hrišćanske baštine i njene nespremnosti da zajedno sa državnim odgovarajućim kulturnim i naučnim institucijama zaštiti istu koja je trenutno u njenom vlasništvu, naročito one vjerske objekte koji imaju karakter spomenika kulture.
Slijedi pitanje EU o ‘’odnosima između srpske i crnogorske pravoslavne crkve’’. Vlada svoj odgovor daje u tri segmenta, odnosno napominje da ‘’odnosi između SPC i CPC određuju i na karakter odnosa utiču, prije svega, kroz tri pitanja: nacionalno, državno i imovinsko’’. I ovaj Vladin odgovor pokazuje da je odnos Srpske i Crnogorske crkve, pitanje obnove autokefalnosti Crnogorske crkve i odnos Srpske crkve i države Crne Gore, zapravo u biti državno, političko i pravno-vlasničko pitanje, a ne nikako tzv. ‘’vjersko pitanje’’, kako to tvrdi Srpska crkva, jer joj odgovara status kvo i da je tobože ona, kao ‘’kanonska’’ crkva, arbitar za autokefalnost Crnogorske crkve, a da pritom i dalje ostane ‘’država u državi’’ i vlasnik ogromnih materijalnih dobara koja nemaju nikakve veze sa vjerskom aktivnošću i duhovnom ulogom crkve u društvu, zloupotrebljavajući svoju poziciju, čak trgujući darovima i poklonima vjernika u iznosima od stotina hiljada i miliona eura. Vlada to, vidimo, veoma dobro uočava i konstatuje, ali ne izvlači iz toga pravi zaključak o političko-pravnoj neophodnosti da adekvatno državno, zakonski i politički reaguje i povrati odnose u sve tri oblasti: nacionalnoj, državnoj i imovinskoj u pređašnje stanje, a to znači i u savremeno stanje u skladu sa obnovljenom nezavisnom i međunarodno-priznatom državom Crnom Gorom.
Vlada u dijelu odgovora na prethodno pitanje koje se odnosi na nacionalnu sferu, ističe sljedeće: ‘’SPC u svom imenu (prije nekoliko dana javno objavljena formalna izmjena imena Pravoslavna crkva u Crnoj Gori) ima na svom čelu u Crnoj Gori Crnogorsku primorsku mitropoliju sa sjedištem na Cetinju. Prema dosadašnjim istraživanjima ona ima većinski pozitivan stav javnog mnijenja u odnosu na njene tradicionalno vjerske aktivnosti’’. U analizi ovog Vladinog stava počećemo od (ne)upitnosti tvrđenja u drugoj rečenici. Savjet Evrope ističe 2003. g. – kada se interkulturalizam pretpostavlja ograničenom multikulturalizmu , za koga se, iako je stvoren iz dobre namjere, danas smatra da stvara segregaciju i nerazumijevanje – da se kulturna (vjerska, jezička…) raznolikost ne može primjenjivati samo na termine ’’većina’’ i ’’manjina’’, jer se time uposebljavaju različite zajednice u statičnoj poziciji do te mjere da socijalno ponašanje i vjerski, etnički i kulturni stereotipi čine pretpostavke za njihov status i položaj. (‘’Deklaracija iz Opatije о interkulturalnom dijalogu i sprječavanju sukoba’’, 2003.) A tri godine kasnije naglašava se da je ’’kulturni diverzitet definišući faktor u Evropi. Naša posvećenost jačanju interkulturalnog i i interreligijskog dijaloga, na koju smo se obavezali na Međunarodnom samitu u Tirani, 2004. (’’Deklaracija o među-religijskom i među-etničkom dijalogu u jugoistočnoj Evropi’’, prim. G. S.), je izraz naše volje da u tom smislu održimo evropske standarde.’’ (’’Deklaracija iz Opatije’’, 2006.)
Vlada ne bi smjela – ako želi da na jednak i ravnopravan način tretira sve vjerske zajednice i kreira interkulturalnu, demokratsku, tolerantnu, civilizacijsku i ekumensku međuvjersku atmosferu (na što je obavezuju i usvojeni međunarodni standardi) – podleći agresivnom pritisku dijela javnosti po kome treba da postoji samo neka određena, dakle, jedna jedina vjerska zajednica. U citiranoj Vladinoj formulaciji nedostaje podroban osvrt na suštinu ‘’formalne izmjene’’ imena Srpske crkve u Crnoj Gori, za što bi bilo dovoljno samo citirati odgovarajuću odluku Srpske crkve. Iz nje se vidi da tu ‘’novu’’ crkvu čine doslovno četiri eparhije Srpske pravoslavne crkve, od kojih je jedna i Crnogorsko-primorska mitropolija, što samo po sebi insajderski dezavuiše, demaskira i demitologizuje lažni i manipulantski stav Srpske crkve da je ova ‘’Mitropolija’’ nekadašnja cetinjska Arhiepiskopija i Mitropolija Brda i Primorja, tj. autokefalna Crnogorska crkva, koju Srpska crkva ne priznaje.
Sama odluka Srpske crkve o formiranju tzv. Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, u kojoj je, dakle, sadašnja cetinjska ‘’Mitropolija’’ okarakterisana na pravi način kao, jedna među drugima, obična eparhija Srpske crkve, negira i ostavlja bez argumenata stav Vlade da je na čelu Srpske crkve u Crnoj Gori tzv. ‘’Crnogorska primorska mitropolija sa sjedištem na Cetinju’’. Ovo je ključni dokaz da ta ‘’Mitropolija’’ nije neka ‘’crnogorska’’, ‘’posebna’’, ‘’samostalna’’, ‘’autentična’’, ‘’samosvojna’’, ‘’specifična’’, pravoslavna vjerska zajednica, kako je okarakterisa i Predśednik Crne Gore Filip Vujanović u nedavnom razgovoru sa čelnikom Srpske pravoslavne crkve, patrijarhom Irinejom, već, dakle, jedna, od velikog broja drugih, ničim u biti posebno izdvojena, obična eparhija i vjerska administrativna jedinica Srpske crkve koja, kako njeni čelnici kažu, pokriva prostor (negirajući njegovu nacionalnu crnogorsku bit, već afirmišući svesrpsko nacionalističko i asimilatorsko jedinstvo ‘’jednog naroda’’) i teritoriju Crne Gore (ne, dakako, države Crne Gore, koju oni u kontinuitetu takođe negiraju). Vlada ovđe pravi još jedan propust time što ne naznačuje da sadašnja ‘’Mitropolija’’ Srpske crkve na Cetinju vjerski ne pokriva cjelokupan prostor crnogorske države, već da na trećini državne teritorije vjersku pravoslavnu jurisdikciju nema cetinjska ‘’Mitropolija’’, već druge vjersko-administrativne jedinice Srpske crkve i to čak iz drugih suverenih i međunarodno-pravnih država, Srbije i BiH.
Vlada nije iskoristila priliku ni da ukaže Evropskoj uniji na vjekovnu pravoslavno-vjersku praksu i državno-pravne i crkveno-pravne principe poistovjećivanja granica suverenih država i pravoslavnih crkvi u okviru njihovih teritorija, što sada nije slučaj – zahvaljujući politikantskom, nekanonskom i sa stanovišta crnogorske države štetnom radu Srpske crkve – u Crnoj Gori. Ovo je bila prilika da sa stanovišta svog državnog, nacionalnog, pa i međunarodnog, digniteta i dostojanstva, Vlada Crne Gore ukaže EU na ovaj i državni i religiozni apsurd koji ima veoma negativne reperkusije na stabilnost i crnogorske države i ukupnu regionalnu bezbjednost veoma ośetljivog područja Zapadnog Balkana, tim prije što religija ovdje uz onu standardnu liberalnu proevropsku, ima još i veću, dodatnu, civilizacijsku i nacionalnu vrijednost. To sve ne urađa drastičnim negativnim posljedicama prije svega zbog vjekovne nacionalne, vjerske i kulturne tolerancije Crnogoraca, ali i svih drugih građana Crne Gore. Nasuprot tome, maltene ispada da se Vlada gotovo i odriče jednog dijela teritorija države Crne Gore, ili je, pak, u pitanju krajnje snishodljivi, podanički i podređeni odnos prema Srpskoj crkvi u stilu ‘’ne diraj diva dok spava’’. U prilog ovom mogućem zaključku idu i mnogi drugi, gotovo svi događaji i odnosi države Crne Gore prema Srpskoj crkvi, a posebno neuklanjanje i nepostupanje po pravosnažnoj sudskoj presudi, tj. ostavljanje da i dalje nesmetano postoji, divlje sagrađenog ‘’vjerskog’’ objekta na Rumiji, koji je destabilizovao i unio nemir u vjekovnu vjersku koegzistenciju i toleranciju u tom kraju. Prof. dr Novak Kilibarda u knjizi ’’Željezna crkva i kosovski mit’’ naglašava da je postavljanjem gvozdene crkve na Rumiji zabijen ’’krvavi nož’’ u multietničko biće Crne Gore (N. Kilibarda: 2006). Prije objavljivanja knjige, prof. Kilibarda je dao ostavku na članstvo u Savjetu za prava pripadnika nacionalnih manjina i etničkih grupa i u protestnom pismu upozorio Predśednika Crne Gore Filipa Vujanovića koji je po funkciji ujedno i predśednik Savjeta na moguće negativne posljedice.
U izvještaju Američkog Stejt dipartmenta za 2010. g. o religijskim slobodama u svijetu, u dijelu o Crnoj Gori, navodi se da ‘’Ministarstvo za ekonomski razvoj, uprkos najavama, nije sprovelo odluku o uklanjanju crkve sa vrha Rumije’’. Na ovaj način, diskriminišu se druge vjerske zajednice u Crnoj Gori, tj. stavljaju u nejednak i neravnopravan položaj u odnosu na Srpsku pravoslavnu crkvu, koja tako dobija paravjerski, parapolitički i paradržavni oblik egzistencije, djelovanja i uticaja. Jasno je da Srpska pravoslavna crkva, koristi neodlučnost, strah od eventualno negativnih političko-izbornih posljedica i podijeljenost sadašnjeg crnogorskog državnog vrha oko ‘’crkvenog pitanja’’ da i dalje drži državu Crnu Goru i njene građane u šah-mat poziciji.
Vlada u svojim odgovorima, pa i u dijelu odgovora koji se odnosi na razlike između Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve, u pogledu imovinskog pitanja, nigđe ne spominje pitanje povraćaja pravoslavno-crkvene imovine u vlasništvo države Crne Gore. Danas kada je pitanje restitucije nezaobilazno kao jedan od preduslova za ulazak u EU, mora se riješiti i problem uzurpacije i državno-vjerske ‘’nacionalizacije’’, tj. krađe i otimačine pravoslavno-crkvene imovine crnogorske države (međunarodno priznate Kraljevine Crne Gore) – koja je bila predata na korišćenje Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi – od strane bivše države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca-Jugoslavije i Srpske pravoslavne crkve, (tj. od Srpske pravoslavne crkve, kao, u to vrijeme, državne vjere). Američki Stejt dipartment, u svom izvještaju za 2010. g., apostrofira i ovo pitanje: ‘’Restitucija imovine vjerskih zajednica i dalje predstavlja problem. Zakon o restituciji predviđa da se povraćaj imovine vjerskih zajednica riješi posebnim zakonom, ali takav zakon nije usvojen’’. U ovom izvještaju Crnogorska crkva se tretira kao jedna od četiri glavne vjerske zajednice.
Vlada Crne Gore analizirajući ‘’nacionalno’’ kod Srpske pravoslavne crkve, primjećuje i da ‘’prisustvo nacionalne atribucije u zvaničnom imenu crkve implicira kod dijela javnosti da je njena funkcija osim vjerske, u drugim segmentima javnog djelovanja potencijalno određena nacionalnim obilježjem u imenu’’. Vlada je, očito, isuviše popustljiva prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Nije problem nacionalno obilježje u ‘’zvaničnom imenu’’ Srpske pravoslavne crkve, već nacionalističko i šovinističko, fašističko, djelovanje ove crkve u praksi. Njeni čelnici negiraju crnogorsku naciju, državu, crkvu, jezik i kulturu. Samim tim, neadekvatni su i kvalifikativi kao što su ‘’implicira’’ i ‘’potencijalno’’, jer je u pitanju stvarnost, eksplicitnost i javnost stavova Srpske pravoslavne crkve.
Vlada konstatuje da ’’istovremeno CPC nastoji, osim vjerske uloge, da svoju javnu angažovanost pokaže kao aktivnost za odbranu nacionalnog i kulturnog identiteta Crnogoraca, za razliku od SPC-a, koja po njima afirmiše isključivo srpski nacionalni interes’’. I ovdje se Vlada bavi eufemizmima i izbjegava da direktno istakne činjenice o negativnom javnom djelovanju Srpske pravoslavne crkve, u odnosu na Crnu Goru, već kaže da je to ‘’po njima’’, tj. po Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi! Ovo je simulacija neutralnosti i loše shvaćena arbitrarnost i ‘’odvojenost crkve od države’’ prije svega po samu Vladu i državu Crnu Goru.
U Vladinoj konstataciji – datoj na početku odgovora u dijelu ‘’državnih razlika’’ između Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve, – da je ‘’SPC tj. Crnogorsko-primorska mitropolija organizaciono povezana sa Sinodom SPC u Beogradu, čiji je član, i u čijem radu učestvuje Mitropolit crnogorsko primorski, koji je bio i jedan od kandidata za Patrijarha SPC’’, nedovoljno jasno i precizno se definiše status ‘’Cetinjske Mitropolije’’, budući da je ona, i po aktima same Srpske pravoslavne crkve, samo jedna od više njenih eparhija. Formulacija ‘’organizaciono povezana’’ ostavlja mogućnost da se govori o ‘’autonomiji’’ i ‘’samostalnosti’’ tzv. ‘’Crnogorsko primorske mitropoije’’. A iznad svega, na ovaj način se podupire i ‘’potvrđuje’’ neistinita teza Srpske pravoslavne crkve, da je ova tobožnja ‘’cetinjska Mitropolija’’ već više od osam vijekova prisutna u Crnoj Gori. Precizno i u skladu sa činjenicama – sadašnja Crnogorsko-primorska mitropolija Srpske pravoslavne crkve, sa śedištem na Cetinju osnovana je tek 1929. godine. U Ustavu Srpske pravoslavne crkve iz 1931. godine, u članu 12., pod brojem 20, navedena je kao sastavni dio Srpske pravoslavne crkve i ‘’Crnogorsko-primorska eparhija sa sedištem na Cetinju’’.
Vladin snishodljiv i podanički stav prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, nespremnost da međunarodnoj javnosti integralno predoči sve negativne i nipodaštavajuće, u kontinuitetu dugog vremenskog perioda izricane, izjave Srpske pravoslavne crkve (Beogradske patrijaršije) i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori kao njenog satsavnog dijela spram suverene i međunarodno priznate države Crne Gore, crnogorske nacije i njene državotvornosti, istorije i kulture, kao i neodlučnost da, na temelju prava i pravde, zajedno sa Skupštinom, pripremi i donese zakone i državne akte koji će trajno riješiti i stabilizovati ovu ośetljivu društvenu oblast, vidljiv je i u dijelu objašnjenja položaja, pogleda i aspiracija Crnogorske pravoslavne crkve. ‘’CPC na čelu sa crnogorskim mitropolitom dominantno djeluje na području Crne Gore naglašavajući svoju lojalnost matičnoj državi. Istovremeno ukazuju na suzdržanost SPC prema odluci o nezavisnosti CG, ili javno negativan stav njenih predstavnika povodom nekih državnih odluka CG kao samostalne države, što je bilo i u slučaju priznanja Kosova’’. Sve u svemu, može se reći od DPS-a do SPC-a, odnosno, od ovakvih odgovora i poruka DPS-ovskih Vlada Evropskoj Uniji i domaćoj i međunarodnoj javnosti do današnjeg stanja oličenog tzv. Temeljnim ugovorom države Crne Gore sa SPC-om.
0 Komentara