INTERVJU: Nina Blažić, vršiteljka dužnosti generalnog direktora Direktorata za lokalnu samoupravu u Ministarstvu javne uprave

Dogovorom svih biće određen datum za lokalne izbore u jednom danu

Prijedlog koji je sadržan u konceptu zakona o lokalnim izborima podrazumijeva da sve skupštine donese odluku o skraćenju mandata svojih saziva, te da se na osnovu toga utvrdi jedinstveni datum održavanja lokalnih izbora u svim opštinama – kaže  Nina Blažić

Autor: Kristina Jerkov

Očekuje se da se propisi koji se odnose na izbornu reformu budu usvojeni do kraja 2025. godine. Ukoliko bude volje, na bazi koncepta zakona o lokalnim izborima, reforma izbornog sistema na lokalnom nivou može biti pretočena u zakonski tekst i sprovedena javna rasprava u naredna dva mjeseca. To je u intervjuu za Pobjedu kazala Nina Blažić, vršiteljka dužnosti generalnog direktora Direktorata za lokalnu samoupravu pri Ministarstvu javne uprave.

Kako je ukazala, pomenuti zakonski akt u predloženoj formi ima sve evropske standarde „koji donose niz suštinskih i organizaciono-tehničkih prednosti: od veće pravičnosti i preciznosti do jačanja demokratskog legitimiteta i efikasnosti izbornog procesa“.

– Dostavljanjem koncepta zakona Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu Skupštine Crne Gore stvoren je temelj za otvaranje širokog i inkluzivnog dijaloga o lokalnoj izbornoj reformi. Ovo je prvi put da Odbor ima u rukama konkretna i sveobuhvatna rješenja na osnovu kojih može konstruktivno djelovati, koja uživa podršku na svim nivoima – od lokalnog do međunarodnog – rekla je ona.

Kako je istakla, najveće otvoreno pitanje u procesu uspostavljanja dogovora o održavanju lokalnih izbora u jednom danu odnosi se na način određivanja datuma izbora. Smatra se da koncept zakona „nudi najlogičnije i najprihvatljivije rješenje“.

– Predloženo je da se definiše politički sporazum koji bi potpisao sve relevantne političke aktere, a koji bi precizirao datum održavanja jedinstvenih lokalnih izbora, obavezu svih lokalnih skupština da skrate sopstveni mandat, te garanciju da se lokalni i parlamentarni izbori neće održati u istoj godini, čime bi se očuvala politička stabilnost i efikasnost izbornog procesa – navela je  Blažić , te je Blažić učinila da se odluči da se odluči o spremnosti ključnih političkih koraka, da se odluči o spremnosti ključnih političkih koraka. evropskom putu Crne Gore“.

Ona je pojasnila i da će izborna reforma biti kompletna samo ako uključuje donošenje zakona, uvođenje otvorenih izbornih lista, neposredan izbor predsjednika opštine i njegovog zamjenika, neposredan izbor savjeta mjesnih zajednica, te depolitizaciju opštinskih izbornih komisija.

– Jedna od ključnih reformskih novina jeste uvođenje neposrednog izbora predsjednika opštine i njegovog zamjenika od strane građana. Ovo rješenje uklanja političke kalkulacije i dogovore koji do sada nisu bili zasnovani na izbornoj volji građana, jača odgovornost predsjednika opštine prema građanima, a ne prema partijama, onemogućava se sporna praksa „rotirajućih predsjednika“, koja je do sada često bila uzrok institucionalne nestabilnosti i blokade – zaključuje  Blažić .

POBJEDA: Koji su prvi koraci koje je potrebno učiniti da bi došlo do konsenzusa ili bar većinske podrške za organizovanje lokalnih izbora u jednom danu?

BLAŽIĆ:  Prvi i najvažniji korak već je učinjen – pripremljen je i dostavljen koncept zakona o lokalnim izborima Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu. Ovim dokumentom, koji je rezultat rada Ministarstva javne uprave i ekspertskog tima, jasno je definisana sva ključna normativna i tehnička pitanja u vezi s modelom održavanja lokalnih izbora u jednom danu.

Riječ je o evropskom standardu koji donosi niz suštinskih i organizaciono-tehničkih prednosti: veće pravičnosti i preciznosti do jačanja demokratskog legitimiteta i efikasnosti izbornog procesa. Takav model predstavlja jasan iskorak ka usklađivanju izbornog sistema Crne Gore sa praksama razvijenih demokratskih zemalja.

Dostavljanjem koncepta zakona stvoren je temelj za otvaranje širokog i inkluzivnog dijaloga o lokalnoj izbornoj reformi. Ovo je prvi put da Odbor ima u rukama konkretna i sveobuhvatna rješenja na osnovu kojih može konstruktivno djelovati, koja uživa podršku na svim nivoima – od lokalnog do međunarodnog.

To je, bez sumnje, istorijski trenutak za Crnu Goru. Reforma lokalnih izbora nije samo tehničko pitanje – to je demokratski i evropski iskorak, reforma koja pripada svim građanima. I državni organi, i lokalne samouprave imaju odlučujuću ulogu u njenom uspešnom sprovođenju. Vjerujem da nijedan akter neće željeti da bude prepreka promjeni koja Crnoj Gori otvara vrata članstva u Evropskoj uniji.

POBJEDA: Šta je trenutno najveći problem u postizanju ovog dogovora?

BLAŽIĆ : Najveće otvoreno pitanje u procesu uspostavljanja dogovora o održavanju lokalnih izbora u jednom danu odnosi se na način određivanja datuma izbora – budući da su mandati lokalnih skupština započeti u različitim vremenskim periodima, što znači da ne ističe istovremeno. Iz tog razloga, nije moguće jednostavno odabrati datum na osnovu isteka četvorogodišnjeg mandata svih skupština.

Koncept zakona o lokalnim izborima već nudi najlogičnije i najprihvatljivije rješenje, uzimajući u obzir jasno izraženu političku volju iskazanu kroz odluku o formiranju Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, kao i nedvosmislenu podršku Evropske unije.

Predloženo je da se definiše politički sporazum koji bi potpisao sve relevantne političke aktere, a koji bi precizirao datum održavanja jedinstvenih lokalnih izbora, obavezu svih lokalnih skupština da skrate sopstveni mandat, te garanciju da se lokalni i parlamentarni izbori neće održati u toj godini, čime bi se očuvala politička stabilnost i efikasnost izbornog procesa.

To je pitanje političke volje, odgovornosti i spremnosti da se učini odlučan korak ka jednoj od ključnih reformi na evropskom putu Crne Gore.

Sada je pred svima nama test zrelosti i odgovornosti: da se kroz jasan sporazum omogući sprovođenje ovog evropskog, demokratske i nužne reforme lokalnog izbornog sistema.

POBJEDA: Da li je izvjesno da će se izborna reforma istovremeno odnositi na organizovanje lokalnih izbora u jednom danu i vođenje otvorenih lista? Da li će se, eventualno, ova dva preduslova uvoditi u različitim izbornim ciklusima?

BLAŽIĆ : Ekspertski tim Ministarstva javne uprave jasno je predložio sveobuhvatnu reformu lokalnog izbornog sistema, koja uključuje donošenje zakona o lokalnim izborima, uvođenje otvorenih izbornih lista, neposredan izbor predsjednika opštine i njegovog zamjenika, neposredan izbor savjeta mjesnih zajednica, kao i depolitizaciju opštinskih izbornih komisija.

Izborna reforma će biti kompletna ako sadrži sve navedene elemente. Svako etapno uvođenje reformskih elemenata sa sobom nosi ozbiljan rizik da se ne ostvari efekat procesa demokratizacije.

POBJEDA: Pojedine zemlje EU, koje na izborima imaju otvorenu listu, svojim glasačkim mjesecima unaprijed upoznaju sa sadržajem samih lista – učesnicima u izbornoj trci, kao i sa načinom glasanja. Kako bi to moglo biti riješeno u Crnoj Gori, te da li bi bio pomjeren rok za predaju izborne liste?

BLAŽIĆ : Upravo ovakva poređenja sa praksama država članica EU pokazuju važnost transparentnosti izbornog procesa i savremenog informisanja birača kao temelj za slobodne i informisane izbore.

Ovo nije samo tehničko pitanje; to je uslov za povjerenje građana u izborni proces. Građani imaju pravo da znaju ko su kandidati, što predstavljaju i kako njihov glas utiče na konačni ishod. To je suština demokratskog izbora i temelj evropskog izbornog standarda, kojem Crna Gora teži.

POBJEDA: Koji je krajnji rok za izmjenu izbornog zakonodavstva, odnosno kada bi trebalo da budu organizovani prvi lokalni izbori u jednom danu?

BLAŽIĆ:  Očekujem da se propisi koji se odnose na izbornu reformu budu usvojeni do kraja 2025. godine. Ukoliko bude volje, na bazi Koncepta Zakona o lokalnim izborima, reforma izbornog sistema na lokalnom nivou može biti pretočena u zakonski tekst i sprovedena javna rasprava u naredna dva mjeseca.

POBJEDA: Na koji način će se riješiti problem sa opštinama čiji su odbornici u tom trenutku, recimo, na polovini mandata?

BLAŽIĆ : Kao što sam i navela, rješavanje ovog pitanja podrazumijeva politički konsenzus i jasno izraženu političku volju, jer održavanje lokalnih izbora u jednom danu nije samo tehničko, već i političko pitanje od strateške važnosti za demokratski razvoj Crne Gore. Ukoliko želimo da Crna Gora ispuni evropsku agendu, demokratizuje izborne procese i obezbedi građanima ravnopravan i istinski uticaj na lokalni politički život, onda je nužno da svi politički akteri — kako na lokalnom, tako i na centralnom nivou — pokazuju odgovornost i spremnost za kompromis.

Prijedlog koji je sadržan u konceptu zakona o lokalnim izborima podrazumijeva da sve skupštine opštine donesu odluku o skraćenju mandata svojih saziva, te da se na osnovu toga utvrdi jedinstveni datum održavanja lokalnih izbora u svim opštinama.

Ova odluka trebalo bi da bude rezultat širokog političkog dogovora, kojim bi se uvažili interesi svih relevantnih subjekata, ali, prije svega, interesi građana i demokratske stabilnosti sistema.

POBJEDA: Kako će u istom kontekstu biti tretirani problemi koji postoje na nezavršenim izborima u Šavniku i Kotoru, uključujući izbor čelnih ljudi tih opština koje su birali ranije konstituisani parlament?

BLAŽIĆ : Koncept zakona o lokalnim izborima predstavlja direktan odgovor na sve do sada uočene krize i izazove u sprovođenju lokalnih izbornih procesa i funkcionisanju lokalne samouprave, uključujući slučajeve poput Šavnika i Kotora. Uvođenje modela održavanja lokalnih izbora u jednom danu rješava više strukturnih problema: eliminiše praksu tzv. izbornog turizma, odnosno prelaska birača iz jedne opštine u drugu tokom različitih izbornih ciklusa. Fokus se vraća na lokalnu politiku i razvoj, smanjuje političke manipulacije i povećava efikasnost konstituisanja lokalnih vlasti. Na ovaj način to omogućava poslednju primenu ustavnog koncepta lokalne samouprave, koji je zasnovan na evropskim načelima i standardima, saglasnom na potrebama građana, kvalitetnoj javnoj usluzi i stabilnom poslovnom ambijentu.

Jedna od ključnih reformskih novina jeste uvođenje neposrednog izbora predsjednika opštine i njegovog zamjenika od strane građana. Ovo rješenje uklanja političke kalkulacije i dogovore koji do sada nisu bili zasnovani na izbornoj volji građana, jačajući odgovornost predsjednika opštine prema građanima, a ne prema partijama, onemogućava se sporna praksa „rotirajućih predsjednika“, koja je do sada često bila uzrok institucionalne nestabilnosti i blokade.

Koncept zakona eksplicitno tretira i situacije u kojima dolazi do nemogućnosti završetka izbornih procesa ili kada predsjednika opštine bira skupština kojoj je istekao mandat, što je u direktnom sukobu s demokratskim principima. Ova reforma postavlja pravni okvir koji takve situacije sistemski sprečava, uspostavljajući jasna pravila o trajanju mandata, rokovima, odgovornostima i načinu izbora predsjednika opštine i njegovog zamjenika.

Problemi u Šavniku, Kotoru i sličnim slučajevima predstavljaju simptome nedorečenog i političkog ranjivog sistema. Koncept zakona o lokalnim izborima daje sveobuhvatan i funkcionalan odgovor – kroz objedinjavanje izbora, depolitizaciju izbornog organa i jačanje direktne odgovornosti lokalnih lidera.

Ova reforma ne samo da donosi rješenja za aktuelne probleme, već sistemski prevenira njihove ponovne pojave, usmjeravajući lokalnu samoupravu ka stabilnosti, efikasnost i stvarne potrebe građana.

POBJEDA: U nacrtu rezolucije Evropskog parlamenta o Crnoj Gori, koja bi trebalo da bude usvojena 17. juna, izričito se navodi da je organizacija lokalnih izbora u jednom danu preduslov za dalje isplate sredstava predviđenih Planom rasta. O kojim iznosima je riječ i za što su ta sredstva namijenjena?

BLAŽIĆ:  Plan rasta ima za cilj ubrzanje ekonomskog rasta, jačanje institucija i približavanje standarda Crne Gore EU, posebno kroz unapređenje poslovnog okruženja, digitalnu i zelenu tranziciju, razvoj ljudskog kapitala i vladavinu prava.

Plan rasta predstavlja najveći pojedinačni finansijski paket koji je EU do sada ponudila Crnoj Gori u procesu evropskih integracija. Osim finansijske podrške, ovaj plan pruža okvir za sprovođenje reformi koje će unaprijediti kvalitet života građana i ubrzati pristup EU.

Evropska unija je za Crnu Goru predvidjela ukupno 383,5 miliona eura u okviru Plana rasta i to – 110,1 miliona eura bespovratnih sredstava, te 273,4 miliona eura povoljnih kredita sa rokom otplate do 40 godina i grejs period do deset godina.

Sredstva su uslovljena konkretnim rezultatima, što znači da će Crna Gora morati da pokaže napredak u implementaciji reformi da bi nastavila da koristi dostupna sredstva.

Izbori u rukama stručnjaka iz oblasti izbornog prava

POBJEDA: Na koji način će se prebroditi problemi poput različitih termina formiranja vlasti i, posebno, ponavljanja izbora na pojedinim biračkim mjestima?

BLAŽIĆ : Koncept zakona o lokalnim izborima nudi sveobuhvatan pravni okvir koji se bavi ključnim izazovima sprovođenja lokalnih izbora u jednom danu, uključujući i pitanja poput različitih termina formiranja vlasti i eventualnog ponavljanja izbora na pojedinim biračkim mjestima.

Jedan od osnovnih preduslova za efikasno i zakonito sprovođenje lokalnih izbora jeste usvajanje posebnog zakona o lokalnim izborima, koji na jedinstven način uređuje sva pravila i specifičnosti ovog procesa. Pored toga, depolitizacija opštinskih izbornih komisija predstavlja ključni korak ka pravednom i objektivnom izbornom procesu. Sprovođenje izbora bilo bi u rukama stručnjaka iz oblasti izbornog prava, što garantuje posljednju primjenu zakona i veću pravnu sigurnost.

Problematika različitih termina formiranja lokalne vlasti rješava se propisivanjem preciznih rokova za konstituisanje lokalnih skupština, koji neće biti duži od sadašnjih 60 dana. Na taj način se osigurava da proces formiranja vlasti bude pravovremen i predvidiv.

Jedan od međunarodnih demokratskih standarda je efikasno rješavanje izbornih razgovora i pravnih ljekova. U okviru koncepta zakona ponuđen je pregled potrebnih izmjena drugih relevantnih propisa – prvenstveno Zakona o Ustavnom sudu – kako bi se ubrzali postupci odlučivanja po izbornim žalbama i smanjile pravne praznine koje usporavaju izborni proces.

Koncept zakona detaljno definiše trajanje mandata lokalnih skupština, kao i uslove i ograničenja za raspisivanje prijevremenih izbora. Ove mjere doprinose stabilnosti lokalne vlasti, smanjuju prostor za političke manipulacije i dodatno jačaju legitimitet cijelog sistema.

Uz ovako postavljen zakonski okvir, izazovi, različite termine formiranja vlasti i potrebe za ponavljanjem izbora na pojedinim biračkim mjestima, ne bi poput značajnog utjecaja na cjelokupni proces. Rješenja su već predložena i osmišljena u skladu sa evropskim praksama, a njihova implementacija garantuje efikasan, transparentan i demokratski izborni sistem.