Piše: Tijana Lopičić

Danas se obilježava Njegošev dan, odnosno praznik crnogorske kulture, kao sjećanje na dan Njegoševog rođenja.

Upravo je veliki crnogorski pjesnik, filozof, vladika i državnik Petar II Petrović Njegoš i njegovo djelo, predmet mnogih kontradiktornih tumačenja, zbog prisutnog dualizma koji je djelimično baziran i na falsifikatima, te ga propagandisti koriste da bi preko njega negirali crnogorsku naciju i narod, i glorifikovali srpstvo.

Nekako uvijek izgubimo iz vida da su vladari imali svoje pozitivne i negativne strane, te da nekada njihov koncept spoljašnje i unutrašnje politike nije jasan, posebno ako postoje evidentni strani uticaji. Dodatno otežavajuće, da je kroz velikosrpski projekat nad Crnogorcima sprovođen kulturni genocid, što bi danas odgovaralo pojmu hibridnog rata. Sticajem prethodno navedenih okolnosti došli smo u situaciju da dva autohtona naroda, Crnogorci i Srbi, prisvajaju Njegoša kao svog.

Naime, suviše je kompleksno pitanje da bismo detaljnije zalazili u analizu Njegoševe spoljašnje i unutrašnje politike. Treba istaći da je Njegoš, koji je sa samo 17 godina postao vladika, pisao ruskom konzulu u Dubrovniku Jeremiji Gagiću tražeći mu uputstva šta da radi, te u pismu priznaje “Čini mi se da sam se već naplaka.” Nekoliko narednih godina Njegoš će bespogovorno prihvatati savjete ruskog konzula Jeremije Gagića, kao i ruskih izaslanika koji su upravljali Senatom. Takođe, veliki uticaj na Njegoša i njegovu politiku su imali srpski agenti poslati po programu spoljne i nacionalne politike Srbije iz plana "Načertanije", koji su se infiltrirali na značajne crnogorske državne funkcije, poput sekretara pri dvoru Petrovića, učitelja, urednika crnogorskih novina, novinara i drugih.

Ilija Garašanin

Srpski akademik Vasa Čubrilović (Istorija političke misli u Srbiji XIX, 1958. godine,Beograd, 1958, str. 178) ukazuje da je Njegoš bio uključen u rad tajne Garašaninove organizacije, a kako je poznato da je projekat za spoljašnju i nacionalnu politiku “Načertanije” 1844. godine bio projekat stvaranja “Velike Srbije”, te da je po istom Njegoš primao godišnje 1000 ćesarskih dukata, nekako se logično nameće pitanje da li je bio dio velike zavjere protiv Crne Gore ili je „držan u tami“ nesvjesan kobnog plana?

Nespornost crnogroske nacije

Činjenica je da je Njegoš kao državnik postavio temelje moderne crnogorske države, ustanovio izvršnu vlast i Senat, organizovao sudove, uveo poreze. Za vrijeme njegove vladavine osnovana je prva štamparija na Cetinju 1834. godine i podignuta prva škola.

Ako pogledamo pasoše iz perioda Petra II Petrovića Njegoša – „Crnogorsko provodno pismo“ ili kasnije “Crnogorski pasport”, u oba ova dokumenta upisivala se narodnost Crnogorac. Pasoše je potpisivao lično Petar II Petrović Njegoš, ili predsjednik Senata, jer je “Crnogorski pasport” izdavao i Crnogorski Senat. Treba istaći da se Njegoš potpisivao kao Vladika Crnogorski, što obesmišljava pokušaje da ga se proglasi za srpskoga.

Crnogorski pasoš

Njegoš je upotrebljavao i pojam nacija Crnogorska u ugovorima pri prodaji manastira Maine, a kasnije i manastira Stanjevići. S obzirom na to da je Njegošev učitelj francuskog jezika bio Antid Žom ne postoji sumnja da nije bio adekvatno upoznat sa francuskim političkim idejama i političkom terminologijom, te nacija crnogorska ne može imati bilo koje drugo značenje, a još manje se može smatrati za geografski pojam.

Njegoš je, kao dijete, pune četiri godine indoktriniran velikosrpskom mitomanijom pod uticajem njegovog srpskog učitelja Sime Sarajlije, zbog kojeg je evidentna djelimično konfuzija dualizma, a djelimično je nastala usljed brojnih falsifikata.  Nije rijetkost da su prilikom štampe Njegoševih djela mijenjali odnosno posrbljavali nazive, pa je, na primjer, djelo "Ogledalo srpsko" u originalnom rukopisu zapravo nosilo naziv "Ogledalo crnogorsko". Takođe, ubacivali su svoje vlastite djelove koji su imali netipične crnogorske riječi, pa čak i ekavicu, ili su radili manje korekcije, poput onih Garašaninovih, koji je u "načertanije" sve slovensko zamijenio sa srpskim. 

Kakav god stav zastupali, nesporno je da je  Njegoš u zvaničnim državnim dokumentima priznavao narodnost i naciju crnogorsku, potpisivao se kao Vladika Crnogorski i bio je vladika Crnogorske pravoslavne crkve, te na taj način potvrđuje već postojeće temelje crnogorske nacije i naroda.

Svijest o crnogorskoj naciji se formila mnogo prije Njegoša, o čemu i svjedoči jedini ratni artefakt iz XVIII vijeka – jatagan guvernadura Jovana Radonjića, kojeg je izabrao Opštecrnogorski zbor, a na kome je urezano „Sienož ot Jovana Radonjića guvernatora nad svom crnogorskom nacijom, 1777.“ 

Dakle, smatrati da je Njegoš etnički Crnogorac ili ne, i koliko god crnogorskog vladiku velikosrpska propaganda prisvajala kao ”najvećeg Srbina”, to niti dokazuje niti negira postojanje Crnogoraca, crnogorske nacije i tradicionalne Crnogorske pravoslavne crkve koju je Aleksandar Karođerđević ukinuo.