Istorija

Pravda mora da se zasluži

Nov 12, 2024 1 Komentara

(15 riječi)

A strateški, da li bi bilo pravedno da i srpski jezik uđe u crnogorski ustav? Da, bilo bi pravedno. Ali kada? Možda tek onda kada je osigurana državna budućnost Crne Gore, onda kada Crna Gora bude ušla u Evropsku uniju, onda kada se vlada u Beogradu bude oslobodila od plana srbijanske najezde na Crnu Goru i onda kada Srpska pravoslavna crkva bude zamoljena da obustavi krvavo blagosiljanje isukanih mačeva na crnogorski narod. Prije toga bi popuštanje pred velikosrpskim nacionalistima bilo rizično

JEZIK CRNOGORACA

Crnogorci će se raspravljati o svom jeziku sve dok ne zamukne rasprava je li Crna Gora nezavisna država ili je srbijanska kolonija. Kada se o tome ne bi u Podgorici politički raspravljalo možda bi u Crnoj Gori bilo manje važno kojim jezikom govorimo. Mi tvrdimo da Crnogoroci govore jednim te istim jezikom bez obzira da li ga nazivaju crnogorskim ili srpskim. Kada mi, koji nismo iz Crne Gore, slušamo Crnogorce, mi ne znamo ko je etnički Crnogorac, a ko je Srbin. Ali to, ko je iz kog kraja možemo ponekad prepoznati. Jedino što sluhom osećamo su lokalizmi, a ne i nacionalizmi, jer je nacionalizam izgovoreni široki politički program, on je ideološki model, a ne vrsta jezika, iako može sadržavati politički stav o jeziku.

Siluje se oko jezika odavno na sve strane. Političari i, naravno, narodi odlučuju kojim se jezikom govori, a lingvisti sa zahvalnošću tu pomažu. Mada i oni daju povoda za polarne stavove, pogotovo kada se nacionalno svrstavaju. To u Crnoj Gori čine onda kada arhaizuju jezik i kada ubacuju u njega reči iz drugih slovenskih jezika i time ga falsifikuju. U njihov profesionalizam ponekad ipak sumnjamo. Pritom, mi ne sumnjamo u težnje mnogih političara da pronađu tačku međusobne saglasnosti na zadovoljstvo strana u sporu.

Većina nas će kazati da se svi mi sasvim lepo razumemo, od Cetinja do Beograda, od Novog Sada do Rijeke, od Splita do Novog Pazara i od Sarajeva do Pančeva. Mi, većina nas, govorimo jednim jezikom, ali mu još nismo našli zajedničko ime. Crna Gora je to pokušala 2004. godine kada ga je nazvala ,,maternjim“ - i to je bio lep pokušaj. Uopšte nije ni usamljen ako imate u vidu indonežanski ,,bahaša“ jezik - ,,naš jezik“, naziv za zajednički jezik za stotine različitih tamošnjih jezičkih narodnih grupa. Oni su vernost državi podigli iznad rasprava čiji je sve jezik obavezni državni jezik. Samo je jedan obavezan bilo gde da si, a ostali su lokalni, provincijalni.

CRNOGORSKI JEZIK JE STANDARD

No, borba oko državnog statusa Crne Gore je dovela 2007. godine do ustavne prevage imena ,,crnogorski jezik“ za zajednički jezik, koji je 2017. godine u Ženevi prihvaćen kao zaseban etnički crnogorski narodni govor: ISO-639-2 , cod cng. Time je samo naizgled rešen spor oko imena jezika Crnogoraca, er, preko 43 odsto naroda u Crnoj Gori govori srpskim jezikom koji je još pre crnogorskog potvrđen sa ISO 639-1 , cod.sr.

I šta ćemo sad? Ženeva priznaje oba jezika. Oni su realnost u Crnoj Gori konstatovana i popisom naroda iz 2023. godine. Pošto je ISO, kao ustanova, nevladina organizacija za standarde - ona nije međudržavna, onda njeni stavovi nisu obavezni, ali ih svet poštuje zbog nužnosti da se vladamo po pouzdanim informacijama. Može li Crna Gora da se ogluši o taj autoritet? Taktički, da, strateški - teško. Ona se od toga nije oglušila ni u svom ustavu kada je crnogorski jezik označila kao ,,službeni“ uz dodatak da su to i ,,srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik“.

U stvari, ustavna rasprava o jeziku je gotovo izlišna i ona je više pitanje deklarativne retoričke časti.

Ženeva nije kriva što priznaje i crnogorski i srpski jezik. Za gužvu u Crnoj Gori su odgovorni politički krugovi koji dvojezičnost Crnogoraca upotrebljavaju za međusobno nametanje navodno različitog narodnog govornog bića Crnogoraca kao identitetske srži bilo za pravo naroda na nezavisnost Crne Gore ili za težnje separatista da je pripoje Srbiji. Ali narod je otporniji od političara.

NAŠ OSJEĆAJ

Mi ističemo svoj politički osećaj da je narod manje podeljen oko budućnosti Crne Gore od tvrdnji političara da su za nezavisnu Crnu Goru jedino oni koji govore crnogorskim jezikom, a da oni koji govore srpskim jezikom to nisu. Greše. Bivši ,,frontovci“ uzaludno misle da su crnogorski Srbi protiv svoje državne zastave. Njihovi preci nisu ginuli za gopodstvo Srbijanaca na Lovćenu, već za svoju slobodu. To što u Crnoj Gori srpskim jezikom govori 43 odsto naroda nije dokaz da on želi da sruši Crnu Goru i preda je Beogradu na tacni. On bi verovatno bio zadovoljan kada bi srpski jezik ušao u Ustav Crne Gore, ali je i svestan da se to ne može očekivati ako bi to trebalo da bude doprinos jačanju uništenja zastave Crne Gore. I taj deo stanovništva je svakako svestan da na to neće pristati onaj deo naroda od preko 34 odsto koji govori crnogorski i kome se mogu pridružiti i narodne manjine u Crnoj Gori kojih nije manje od 25 odsto u stanovništvu. Taktički, zbog velikosrpske politike ,,frontovaca“ i Beograda, Ustav Crne Gore će teško odstraniti dominaciju imena crnogorskog jezika nad srpskim.

A strateški, da li bi bilo pravedno da i srpski jezik uđe u crnogorski ustav? Da, bilo bi pravedno. Ali kada? Možda tek onda kada je osigurana državna budućnost Crne Gore, onda kada Crna Gora bude ušla u Evropsku uniju, onda kada se vlada u Beogradu bude oslobodila od plana srbijanske najezde na Crnu Goru i onda kada Srpska pravoslavna crkva bude zamoljena da obustavi krvavo blagosiljanje isukanih mačeva na crnogorski narod. Pre toga bi popuštanje pred velikosrpskim nacionalistima bilo rizično. Pravda mora da se zasluži.

ZABLUDE OKO IDENTITETA - JEZIK

Jezik ne mora biti uslov nacionalnog identiteta. To nije onda, kada se pod nacionalnim identitetom razume zajednički stav raznih naroda u istoj državi da joj je ona uslov njihovog opšteg života. Mnoge nacije su zbir raznih naroda u istoj državi. To je stvoreno tek sa starim buržoaskim prevratom u Evropi gde se država ravnopravnih građana stvarala oko narodnog jezika, a ne izolovanog i tuđeg jezika aristokratije i Crkve. I potom se stvorila jezička ravnopravnost svih građana nezavisno od etničkog porekla. To nije lako išlo.

To je tako kod nas bilo i u Vojvodini u 19. veku kada je deo buržoazije oko novosadske Matice srpske zajedno sa pravoslavnom crkvom pod Karlovačkom mitropolijom izgubio jezički boj sa srpskim govorom Vuka Karadžića i ostalim narodnim prosvetiteljima. Odavno su u Vojvodini potom svi jezici postali ,,vojvođanski“ na celoj teritoriji pokrajine - srpski, mađarski, rumunski, slovački i hrvatski, dok su ostali jezici, kao rusinski, crnogorski, makedonski i drugi, postali zaštićeni jezici u njihovim govornim sredinama. Kada bi Vojvodina bila država, u njoj ne bi bilo nijednog obaveznog državnog jezika za Vojvođane. Vojvodina nema vojvođanski jezik.

Ali oprez! Velikosrpska beogradska politika to ne želi! Ona danas svuda nameće srpski jezik ekavskog izgovora, a po svim selima ispred mesnih kancelarija, bez obzira na njihov narodni sastav, ispisuje na zelenim površinama imena tih mesta mlevenim kamenjem u žičanoj mreži samo na srpskom jeziku i samo ćirilicom. Ona napada srpskim govorom pravo, recimo, Rumuna i Hrvata, da u svom selu njegovo ime napišu na svojoj azbuci i na svom jeziku. Osim toga, ona i grafički menja slova na imenima mnogih državnih ustanova odbacujući savremenu Vukovu standardnu ćirilicu u korist arhaiziranih slova navodnog srednjovekovnog srpskog duha. 

Otuda ide naša poruka Crnogorcima - oprez narode! Sutra vam može biti zabranjeno da govorite crnogorskim jezikom i pišete po volji latinicom, a imena mesta ispred opštinskih kuća mogu biti ispisana jedino ćirilicom. Biće vam možda osporen i demokratski ćef da birate hoće li vaša deca pisati latinicom ili ćirilicoma. A to vam je sada vašim ustavom zajemčeno.

ZABLUDA OKO VJERE

Srpska pravoslavna crkva nikada neće shvatiti širinu hrišćanstva i kosmogonije Svetog Franje Asiškog iz 13. veka, iz doba Svetog Save. Asiški nije vezivao identitet naroda za religiju jer je njegovo hrišćanstvo kompedijum divljenja Bogu i njegovom delu kada je dao život svemu što postoji - a sve što postoji je živo i sposobno je i za ljubav. Svoju ,,Himnu svemu postojećem“, svemu stvorenom i živom, Laudes Creaturarum iz 1244. godine, koju je poluslep diktirao svom sledbeniku i muzički je zavio u gospel posvećen Bratu Suncu, posvetio je svim ljudima sveta ujedinjenim ne jedino sa Bratom Suncem, već i sa Braćom Vetrom i Vatrom i sa sestrama Mesecom, Zvezdama, Vodom i Majkom Zemljom. I zahvalio se Sestri Telesnoj Smrti koja će svakom ko je izdržao u miru doneti Božji mir bez bola.

Neki misle da je Franja bio lud. Možda. A koji je kaluđer normalan sa stanovišta punoće ljudskog života? Asiški je putovao po kosmosu i upoznao Božju teofaniju. Ali, ako je bio lud, zašto ovu njegovu pesmu upravo sada, 800 godina od kada ju je ispevao, slavi Rimska crkva izlažući njen najstariji fizički primerak u Museo di Roma? Ne slavi ga samo zbog Franjine pesme koja je bila i prva na italijanskom jeziku - umbrijskom, a ni stoga što je razvio brigu za nemoćne, bolesne, siromašne i nesrećne, već i zato što je ,,denacionalizovao“ hrišćanstvo i odrekao ijednom narodu pravo na monopol na Boga i govor u njegovo ime, jer su hrišćani i Sunce, Vetar, Voda , Mesec, Zvezde, Zemlja - a oni govore na milione puta jače od ijednog ljudskog roda. Ludo, a pametno od Asiškog. A franjevci su stolećima naknadno razvijali matematiku, mineralogiju, medicinu, geografiju i druge discipline. Toga na srpsko-crnogorskim bogoslovijama nema ni danas.

Otuda je nemerljiva beda beogradske patrijaršijske politike ,,svetosavlja“ kojom je Srbin samo onaj čovek koji sledi neistiniti kult Svetog Save i osvajačke velikosrpske popove Srpske pravoslavne crkve i koji odbija ekumenizam i sestrinstvo svih religija sveta. I koji ne mari za nauke. Bivši patrijarh Irinej je rekao da nas ,,vera čini narodom“. Ne, narodom nas čini cela istorija naroda.

Šta su šizmatički srbijanski ,,teologastri“ svetosavlja poput Dimitrija Najdanovića, Nikolaja Velimirovića i Justina Popovića prema Asiškom? Njih trojica čak nisu ni dobri interpretatori patrističkog hrišćanstva - što je Sava bio. Sava nije propovedao nikakvo pravoslavno hrišćanstvo srpskog ukusa kako je to govorio Velimirović, već rano grčko-rimsko hrišćanstvo. Proganjao jeste verske protivnike, ali ne kao nesrbe ili Srbe neverskih uverenja, već sve one koji su bili protiv vlasti njegove porodice. Bio je manji krvavi pop od pomenute trojice. Bio je više ,,civilan“ od njih. Nije bio nacionalista. Ali je bio verski šizmatik i politički despot.

Srpska pravoslavna crkva iz Beograda zasniva svoje shvatanje srpske nacije kao verskog pravoslavnog monolita. Ona je stotinama godina iza stvarne političke konstrukcije nacije u kojoj vera više nije etički i razvojni temelj društva. I isto toliko godina je ispod Save.

DA LI JE PROBLEM RIJEŠEN

Da li se put rešenja stidljivo nazire kroz reči samog predsednika Republike Crne Gore Jakova Milatovića kada je u septembru 2024. godine kazao da ,,cela Crna Gora zna da je on nacionalno Crnogorac koji priča srpskim jezikom“? Takav stav verovatno vodi ubeđenju da je pitanje crnogorsko-srpskog jezika u kabinetu predsednika Republike postalo sporedno. I otvaranje Spajićeve vlade ka Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi na proslavi njene godišnjice rada na 1. novembar 2024. godine verovatno ukazuje na želju da se crkveni odnosi u zemlji smire. Ti odnosi se ne tiču samo rasprave čija je crnogorska crkvena imovina, već se tiču i statusa oba jezika i prava obe crkve na rad. Ta pitanja Srpska pravoslavna crkva ne želi da otvori jer ih drži za zatvorene. Njen politički stav je jasan - Crnogorci su Srbi, Crnogorci govore srpskim jezikom i jedina crnogorska crkva je organizacija pod beogradskom patrijaršijom.

Ako je utišavanje konfliktne napetosti između Republike i njene vlade sa Srpskom pravoslavnom crkvom i srpskom iredentom u Crnoj Gori nužnost opstanka Crne Gore, onda se može očekivati da će ona insistirati na otvaranju drugih pitanja. To su stvarni interesi Crnogoraca - ekonomski razvoj, dizanje životnog standarda, dizanje stope zaposlenosti, umerena poreska politika, dalje dizanje plata i penzija, oporavak sistema zdravstvene zaštite i, naravno, učlanjivanje u Evropsku uniju. Tada će i odnosi sa Srbijom biti lakši, jer će njena iredentistička vojska i crkva u Crnoj Gori imati sve manji prostor za viku i nerede.

JEZIK JE LAŽNO PITANJE CRNE GORE

Španci su dali svoj jezik Latinskoj Americi, a tamo ni u jednoj državi i narodu niko ne traži da se zovu Španci. Englezi su dali svoj jezik Americi, Kanadi, Australiji, Novom Zelandu, Škotskoj, Irskoj, Velsu, Južnoj Africi, Indiji, Pakistanu i desetinama država i naroda u svetu. Niko tamo ne tvrdi da su Englezi. Francuzi su dali svoj jezik Belgiji, Švajcarskoj, Kvebeku, Alzasu, Loreni, Normandiji, Gijani, Karibima i desetinama naroda iz bivših kolonija. Niko tamo ne tvrdi da su Francuzi. To je slučaj i sa holandskim jezikom na Karibima, Indijskom okeanu i Pacifiku - niko tamo ne kaže da je Nizozemac. Portugalija je dala svoj jezik Brazilu, Angoli, Mozambiku, Gvineji Bisao i drugim narodima iz vremena svoje stare vladavine. Niko tamo ne zahteva da se zove Portugalac. I ruski se jezik rasprostro po kolonijama koje su stvorili carevi i boljševici, ali niko u Tatarstanu neće reći da je Rus - osim doseljenih Rusa.

Jezik Crnogoraca nije jezik Srbijanaca i Vojvođana, nije ni bosanskih Srba, ni Ličana, niti Slavonaca. Nijedna majka nije odande došla u Crnu Goru da tamošnja bratstva uči da govore. Crnogorski Srbi su autohtoni narod i svoj jezik duguju jedino svojoj majci iz svojih gora. Iz toga što su Srbi - a to mnogi jesu i imaju pravo da to brane, ne proističe da moraju biti plen beogradske pohlepe i vladavine Srbijanaca. I njihove karađorđevićevske crkve. I imaju pravo na svoju državu. A ako im je do bogova, imaju pravo i na bilo koju religiju i Crkvu, osim kolonijalne Srpske pravoslavne crkve i njene političke služinčadi u parlamentu i Vladi.

Dragan Veselinov    izvor: pobjeda/ foto: Iva Mandić