Piše: Željko Perović, ambasador

Kada se govori o odnosima Crne Gore i Srbije, važno je uvijek isticati dvije nepobitne činjenice. Prva je bliski odnos dva naroda, crnogorskog i srpskog. Negirati bliskost tih odnosa, sličnost, uzajamne veze, slobodarska stremljenja kroz istoriju, težnju za boljom budućnošću, na kraju i bliskost jezika, koji svako naziva po imenu svoje države, mogu samo neprijatelji i jednog i drugog naroda. Druga činjenica jeste da je od nastanka ,,moderne srpske države“ do danas evidentna asimilatorska pretenzija većine srpskih intelektualnih i političkih elita prema državi Crnoj Gori, kao i negiranje crnogorskog naroda, njegove crkve i jezika.

NAČERTANIJE

Srpski ministar unutrašnjih poslova Ilija Garašanin napisao je Načertanije prije više od 150 godina (1844) za potrebe vladalačke dinastije Karađorđević. Bio je to nacionalistički tajni program stvaranja velike srpske države, prvi put javno objavljen 1906, kojim Srbija prisvaja teritorije Crne Gore, Bosne i Hercegovine, djelove Kosova (danas bi to bila mala ,,velika Srbija“). Srpska vojska ga je u značajnoj mjeri sprovela u djelo kroz stvaranje Kraljevine SHS 1918. godine, takozvane prve Jugoslavije. Zapravo proširene Srbije, imajući u vidu moć sa kojom je srpska buržoazija raspolagala i vladala. Početkom Drugog svjetskog rata (1941) ideolog četničkog pokreta Stevan Moljević napisao je novo sočinjenije - Homogenu Srbiju, program stvaranja Velike Srbije, koja bi obuhvatala više današnjih država: Crnu Goru, BiH, Kosovo, Sjevernu Makedoniju, kao i djelove Hrvatske, Albanije, Bugarske,

Rumunije i Mađarske (prava velika Srbija). Pobjedom antifašista (1945) program se izjalovio. Za nekoliko decenija ,,bratstva i jedinstva“ i čvrste maršalove ruke, tokom postojanja socijalističke Jugoslavije, program je tihovao. Ne zadugo. Sredinom devedesetih godina akademici SANU napisali su nezavršeni memorandum. Nikad objavljen kao zvaničan dokument, poslužio je za otpočinjanje razaranja zajedničke države. Uz, do tada, neviđene žrtve i destrukciju razbijena je jugoslovenska država. Jedina zajednica u kojoj su svi Srbi živjeli u jednoj državi. I za sva vremena se od strane srpskih elita presudilo ,,istorijskoj zabludi stvaranja Jugoslavije“. Ali se program opet izjalovio.

ZLA RADIKALSKA KOB

Kontinuitet se, međutim, ne prekida. Samo narativ mijenja nazive. Ljeta 2024. usvaja se Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda. Kao zvaničan dokument vladâ Republike Srbije i Republike Srpske. (odličnu analizu Deklaracije dao je univerzitetski profesor dr Dragutin Papović, Analitika, 5. avgust 2024) ,,Zla radikalska kob“, koja se više od vijek i po nadvija nad Srbijom i potencijalnim ,,srpskim zemljama“ i vlada, sa kratkim prekidom, skoro četiri zadnje decenije, pomenutom deklaracijom ozvaničila je politiku Beograda prema svom susjedstvu. Agresivnu nacionalističku politiku ,,srpskog sveta“ koja, zadirući u suverenitet država u okruženju, prijeti i ugrožava dostignuti nivo dobrosusjedskih odnosa uspostavljen nakon četiti rata koje je zvanični Beograd vodio, tvrdeći da u njima nije učestvovao. Ali je zato razaranje Dubrovnika od strane srpske JNA, zajedno sa Vukovarom, najvećoj sramoti tokom agresije na Hrvatsku, vrlo jasno pripisao Crnoj Gori. I na tome se, pored drugih neistina, do danas insistira. Deklaracija je praktično plebiscitarno, kao nekada memorandum, prihvaćena od strane cjelokupnog srpskog društva, SPC, kao i skoro cjelokupne opozicije u Srbiji i Republici Srpskoj. Deklaracija se, važno je napomenuti, osim Srbije, odnosi i na pomenute ,,srpske zemlje“ - Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, Kosovo i djelove Hrvatske. Time se sasvim jasno najdirektnije prijeti pomenutim susjednim državama, poništava njihova istorija i ugrožava teritorijalni integritet i suverenitet. Crna Gora je zasigurno jedan od glavnih ciljeva Deklaracije. Po svemu što se dešava posljednje četiri godine, uz svesrdnu saradnju kompletne crnogorske vlasti, nakon avgusta 2020, Srbija vrši otvorenu agresiju na Crnu Goru. Posebno ukazujemo na dva pravca djelovanja nacionalističko/integralističkog pokreta prema Crnoj Gori. Prvi je pokušaj narušavanja dobrih odnosa Crne Gore sa svim susjednim državama. Skoro pa svakodnevno svjedočimo aktima smišljenim da pokvare odnose sa zvaničnim, nama prijateljskim, Zagrebom i Sarajevom. Cilj je da Crna Gora postane zavađena sa svima, usamljena i okrenuta samo prema ,,srpskom svetu“. Zamišljeni cilj, očigledno je, ne ide po planu. Zahvaljujući prije svega ,,čitanju“ zlog nauma i razumijevanju prijateljskih susjednih zemalja. Drugi je razbijanje Ustavom utvrđenog građanskog karaktera države i pokušaj etnofederalizacije Crne Gore. Planski i smišljeno zvanični Beograd, uz svesrdnu pomoć instalirane marionetske vlasti, perfidno i sistematski u kontinuitetu djeluje prema određenim djelovima Crne Gore. To je najvidljivije u oblastima Vasojevića na sjeveru i Boke na jugu.

DVA KRILA

Ni ovaj cilj se ne ostvaruje zamišljenim planom. I kao ni prvi, neće i ne može se ostvariti. Jer Vasojevići i Boka su dva prirodna krila Crne Gore, srasla uz njeno biće i njen istorijski hod. Dva oslonca, dva stuba koja je čine kompaktnijom i sigurnom, svojom na svome. Boka je Crnoj Gori bila vrata u svijet, naslonjena na nju, kao što je i Crna Gora prirodno naslonjena na taj jedinstveni fjord. Svi crnogorski vladari smatrali su je neodvojivom i sljubljenom sa liticama Lovćena, a Lovćen bratski vezan za Orjen. To pobratimstvo je neraskidivo bilo vezano kroz istoriju, bez obzira kome je Boka pripadala: Veneciji, Austriji…Vladari iz dinastija Crnojevića i Petrovića ostavili su u Kotoru i Boki upečatljive tragove i istorijske pečate. Crnogorski vladari i ratnici bdili su nad Bokom kroz čitavu istoriju, kao i nad sobom. A Crna Gora Boku doživljavala kao dio sebe, neraskidivo vezanu za njene prirodne masive. Pa je odgovor na pitanje, uz koga i sa kim Boka jeste danas i zauvijek, osim sa Crnom Gorom, vrlo jasan! Slično je i sa Vasojevićima, koji su kroz istoriju težili Cetinju i tamošnjim vladarskim dinastijama. Ta težnja nije skrivana ni u toku turske okupacije. Svi odreda vasojevićki prvaci utirali su taj put i mišlju i djelom bili i ostali uz Cetinje i Crnu Goru.

Od Mojsija Zečevića, te najznačajnije istorijske figure, pa preko vojvode Miljana Vukova i njegovih sinova Gavra i Todora, te đenerala Vešovića, ratnika i komandanta svih važnijih crnogorsko-vasojevićkih ratnih pohoda i mirovnih misija, do heroja Drugog svjetskog rata braće Danila i Nikole Lekića. Kada Njegoš šalje Mojsija Zečevića na pregovore sa Huseinbegom Gradaščevićem u Bosnu, on u pismu kaže: Šaljem Vam oca Mojseja, što sa njim uglavite sa nama ste uglavili! Kako visoko povjerenje. Kroz to povjerenje stvarala su se sva druga povjerenja! Među ovim velikanima nemoguće je zaobići ime i djelo Mihaila Lalića i Radovana Zogovića, koji su bili jasni i svojim životom i djelom da su Crnogorci i da njihovo književno djelo pripada korpusu nacionalne crnogorske kulture i literature. Ovi svjetionici, koji su i te kako svijetlili kroz crnogorske velike istorijske tmuše i borbe koje su vođene za opstanak, danas bi trebalo da su Vasojevićima ideja vodilja i putokaz i da za njima idu. Oni i te kako svijetle. To su crnogorske svjetiljke koje nijedno vrijeme ne može zatamniti.

Ako tmuše budu veće – oni će jače svijetliti! Oba krila, i Boka i Vasojevići, za Crnu Goru su jednako značajna i bez njih ona ne bi mogla letjeti, a sa njima su njeni letovi visoki, sa njima je Crna Gora pokazala svu nadmoć ljudskosti i visina do kojih se uzdigla. Sa tih visina je niko ne može spustiti, kao što ne može ni odvojiti njena, prirodno izrasla i za njeno biće i tijelo srasla krila, između kojih ne postoji granica.