Izvorište Crnojevića rijeke – Obod

                               Foto: Sajt Jasnina putovanja – jasninaputovanja.me                           

Na pojedinim mjestima, posebno u prvom dijelu hodnika, nalaze se, od tavanice, obrušeni ogromni kameni blokovi, koji, usljed svjetlosnih efekata zapaljenih baklji i baterijskih lampi, te prenesenog odsjaja na druge manje blokove, dobijaju oblik raznih apstraktnih tvorbi, nalik pjedinim geometrijskim figurama nepravilne forme, dok tavanice, na mjestima sa kojih su se obrušavale stijene liče na neke vulkanske kratere ili manje piramide, što, donekle, zamjenjuje „vajarska čudesa“  stalaktita i stalagmita (kojih u ovoj pećini nema), pružajući, i pored tog nedostatka, jedan nesvakidašnji prizor i doživljaj. Poslije nekih pola sata hoda i razgledanja plafona i hodnika (čija visina i širina varira, ali je cijelom svojom dužinom širi i visočiji od pećinskog ulaza), stiže se do samog kraja hodnika i najblistavijeg pećinskog dragulja – jezera ovalnog oblika uljano-mirne površine i izuzetne modro-plave bistrine, tako da se svaki kamen,  na njenom dnu, u priobalnom pojasu, može jasno viđeti, dok je jezerska dubina prema stijenama mnogo veća i njegovo dno se sa obale ne može viđeti. Pećinski zidovi koji okružuju pećinu niži su  od visine pojedinih djelova hodnika, dok u podnožju zida, koji je u pravcu hodnika na drugoj strani jezera, postoje dva otvora koji povezuje ovo sa drugim jezerom iza njih (do kojeg su dolazili neki riječki momci, a i naučnici pišu o njemu), kroz koje se voda preliva u prvo jezero. Pretpostavlja se da iza drugog postoji još jedno, treće jezero, povezano sa njim, mada to nije potvrđeno istraživanjem, jer se, najvjerovatnije, nije moglo doprijeti do njega. Kako laička javnost smatra a nauka dokaza, jezera se pune podzemnim vodenim tokovima povezanim sa rijekom ponornicom Cetinom.

Dolaskom do jezera, već pomenute „ekspedicije“, najveći njen dio je śedio i odmarao na obali, posmatrajući njegovu mirnu površinu i stjenovite zidove koji ga okružuju, dok su se dvojica starijih momaka sa šlaufom  otisnuli i otplovili do zida na drugoj strani jezera, ispod kojeg su bila dva  otvora, sa namjerom da kroz jedan prođu i uđu u drugo jezero, ali „operacija“ nije uspjela iz razloga što je vodostaj bio dosta visok, ispunjavajući najveći dio ovih otvora – ostavljajući malo prostora između vode i plafona otvora,  tako da se kroz njega nijesu mogli provući, vraćajući se dosta razočarani zbog neobavljenog posla.

Ovo je zaista bilo nevjerovatno iskustvo čije su se slike cijelog života u memoriju urezale i tamo tihovale i ponekad me „proganjale“, koje sam u određenim prilikama  sa riječkim drugovima  oživljavao, memorijski album iz đetinjstva i mladosti u pojedinim intimnim, „praznim“ i  nostalgičnim trenucima „prelistavao“, tom svjetlošću iz „prizvane mladosti“ dušu obasjavao i tako njegove stranice do sazrijevanja sačuvao, a  dostizanjem svog zenita, da se ne bi kao  plod na grani sasušio i padom na zemlji istrulio, iz  svoje duše iznio i ospoljio – pisanom riječju na publicističku „pozornicu“ prenio i u nasljedstvo zainteresovanom čitaocu ostavio. I kada sam  posljednje slike u pisane riječi i rečenice pretvarao i sa njima esej završavao, u ruke  mi je dospjela fotokopija dijela knjige dr Jovana Petrovića Cetinjske pećine, poglavlje  o Obodskoj pećini, koju su mu šćer Nina i zet Vukan Pejović, znajući da pišem o ovoj pećini, pribavili iz Nacionalne biblioteke Crne Gore „Đurđe Crnojević“. Knjiga sa istraživačko naučnog aspekta obrađuje i Obodsku pećinu, tako da sam odlučio da prenesem najinteresantnije djelove štiva u posebnom podnaslovu, kako bi sa radom i „nalazima“ iz nje, koji, najvjerovatnije nijesu dostupni široj čitalačkoj publici, ovim putem, osvijetlio djelove ovog spisa, namjerno razdvajajući publicističko i naučno-istraživačko, kako bi zainteresovani čitalac za ovu tematiku, imao bolji pregled, mogao jednostavnije sa esejom u cjelini komunicirati, te lakše komparacije pojedinih njegovih djelova praviti.

Obodska pećina

Foto: Sajt Jasnina putovanja – jasninaputovanja.me

NAUČNO-ISTRAŽIVAČKO I STRUČNO

OSVJETLJAVANJE OBODSKE PEĆINE

            Početkom davnih osamdesetih godina prošlog vijeka, cetinjske pećine je istraživao, pored ostalih, i dr Jovan Petrović, speleolog i profesor Prirodnomatematičkog fakulteta u Novom Sadu, a u okviru njih i Obodsku pećinu kao posebno poglavlje. Na samom početku poglavlja on kaže:

„Obodska pećina završava u izvorišnom obluku Obodskih vrela. Na njen izlazni otvor nastavlja se kratka kanjonska dolinica sa kojom se, oko 350 m više nizvodno, sastaje druga duboka jaruga Suvodolica. Ispod sastavaka, gde izbija najniže stalno Obodsko vrelo, dolina Rijeke Crnojevića se proširuje, a na visokim stranama se ističu terase prekraških dolinskih nivoa. Kanjonski deo doline usečen je duž kontakta dolomita i krečnjaka a korito reke ispunjeno ogromnim blokovima oburvanim zbog unazadnog pomeranja izvorišnog obluka i skraćivanja hodnika Obodske pećine.“

            O izgledu i osobinama pećine u nastavku kaže:

            „Obodska pećina se u istraženom delu sastoji od jednostavnog hodnika velikih dimenzija, dužine 340 m. U drugom delu sa njegovog dna počinje pećinski kanal, visinski raščlanjen, kroz koji protiče podzemni tok stalnih i periodskih vrela koja izbijaju u kanjonskoj dolinici i na završetku suvodolice.

            Ulazni otvor Obodske pećine smešten je u osnovi izvorišnog obluka. Izgrađen je u zoni razloma i do znatne visine zatvoren oburvanim blokovima. Usmeren je prema jugozapadu, kako je usmeren snop međuslojnih pukotina koje se sučeljavaju sa glavnom raselinom. Iznad ulaznog otvora, širine 12 m a visine 14 m, dižu se vertikalne litice izgrađene od jako izlomljenih slojevitih i bankovitih krečnjaka i dolomita. U prvom delu kanjonske dolinice, koja se nadovezuje na ulaz pećine i podzemni hodnik, javljaju se, sve do sastava, stupnjeviti odresci visoki 3 – 10 m. Na tom su delu i izlazni otvori pećinskih kanala, pokriveni blokovima, iz kojih izbijaju periodska vrela.

            Pećinski hodnik na celoj dužini ima znatno veće dimenzije od ulaznog otvora i u osnovi ima izgled jedne ogromne izdužene dvorane. U prvom delu, na dužini od oko 180 m, ima pravac JI-SZ, a zatim, sve do završetka, blago   vijuga ali generalno zadržava isti smer. Završava se niskom visećom dvoranom, jajastog oblika, čije dno prekriva voda Obodskog jezera....“

            Dr Petrović nastavlja sa daljim opservacijama i kaže:

            „Pećinski hodnik u prvom delu, širine 20 – 35 m a visine 10 – 20 m, u znatnoj meri je ispunjen ogromnim blokovima, među kojima ima i gromada od preko 20 m3. Na dužini od oko 100 m hodnik se stalno penje i na presedlini je njegovo dno oko 30 m iznad donje kote ulaznog otvora. Tu se tavanica spušta na svega 3 – 6 m a dno je kamenito i razjedeno škraparima i kamenicama. Od prevoja do dvorane sa ponorskom jamom, na dužini od oko 80 m, pećinski hodnik se spušta za oko 35 m. U ovom delu pećinski hodnik ima najniži položaj i podseća na veliku provaliju. Tavanica je mestimično visoka i peko 30 m, strane uglačane a dno pokrivaju ogromni blokovi, rečni nanosi i bigrene naslage... Izdužena dvorana sa jezerom, odvojena blokovima, ima viseći položaj u odnosu na duboku provaliju. Široka je najviše 20 m a visoka najviše 6 m. Dno i strane su izdubljene u masivnim krečnjacima koji su u nižim djelovima razjedeni škrapama. U čeonom delu se pokazuju dva verukalna procepa, delimično pod vodom, preko kojih se nastavlja hodnik u sledeći deo Obodske pećine.

            Poprečni profil pećinskog hodnika na celoj dužini je nepravilnog oblika. Strane su vertikalne i u osnovi nagnute prema severoistoku. Na tavanici pećine vrlo su česta velika udubljenja, slična tornjevima i kupolama, nastala izvaljivanjem blokova... Masa oburvanih blokova ima izgled visoke kupe, iznad koje se na tavanici presecaju dve razlomne zone. U celoj pećini se ističu oštri prelomi, negde nalik stepenicama, nastali izvaljivanjem pojedinih slojevitih partija krečnjaka. Erozioni oblici sreću se jedino u dvorani sa jezerom, gde su krečnjaci obrađeni i uglačani, kao i na delu kanala ponorske jame. Najkrupniji erozioni oblik je basen Obodskog jezera...

            Obodsko jezero, smešteno u erozionom basenu koji je zagrađen blokovima, dugačko je oko 50 m a široko do 20 m. Idući prema čeonom zidu, njegova dubina  se povećava i najveća je kod levog procepa: 76 m (ovo je za mene bilo novo i gotovo nevjerovatno saznanje, jer nijesam mogao ni pretpostaviti da je na pojedinim mjestima jezero toliko duboko, iako sam do njegove obale dolazio,  primj. M.R.). Iza procepa Obodsko jezero se nastavlja u drugoj dvorani pećine. U vreme niskih otoka voda, jezero se probija  dubokim žlebom koji strmo pada u vertikalnu jamu, dok se u toku visokih voda iz basena odvaja u nekoliko rukavaca. Sve se ove vode sastaju u podnožju velike kupe i posle tridesetak metara, lomeći se preko slapova, uviru u ponorsku jamu. Za vreme izuzetno velikog proticaja Velika provalija se potpuno ispuni vodom i tada povremeni tok protiče  i celom širinom ulaznog dela hodnika Obodske pećine.“[1]

            U prošlom eseju vezanom za Novi most, u dijelu koji govori o izvorištu Crnojevića rijeke (Oboda), napisao sam i sljedeće: „svoj tok započinje iz Obodske pećine“, odnosno, „rijeka koja protiče kroz ovu pećinu podvodnim putem kao ponornica izlazi izvan nje i nastavlja svoj dalji tok...“, dalje ističem i dočaravam  jedan svojevrsni fenomen,  da “…u kasnim jesenjim, zimskim i proljećnim periodima kad obilne padavine zahvate ovo područje, ponekad rijeka toliko nadođe da u bujičnom mlazu izvire iz pećinskog otvora.“

Sa time se detaljno bavio i dr Petrović i evo kako on sa naučnog stanovišta objašnjava tu pojavu:

            „Između glavnog hodnika i sifonskih kanala  sa stalnim rečnim tokom u pećinskom sistemu Obodske pećine javlja se, u visinskoj razlici od oko 30 m, još nekoliko razvijenih kanala. Ovim kanalima protiču periodski podzemni tokovi koji protiču u dvorani Velike provalije, a završavaju se u koritu između otvora pećine i najnižeg vrela. Izlazni otvori ovih kanala su pokriveni blokovima a voda kroz njih protiče svake jeseni i proleća, kada se u Velikoj provaliji obrazuje periodsko jezero. Periodsko jezero svake godine naraste do prevoja u glavnom hodniku ali se preko njega prelije samo za vreme izuzetno visokih povodnja. Tada na otvoru Obodske pećine izbija prava reka koja iznosi, zajedno sa ostalim periodskim vrelima i izvorima, i do 40 m3/sek vode. Ranije se periodski tok u glavnom hodniku i na otvoru javljao skoro svake godine, dok se poslednjih tridesetak godina ne pokaže po nekoliko godina. Ova pojava ukazuje da su niži kanali pećine već toliko prošireni da mogu primiti i provoditi gotovo sve, izuzev najviše periodske vode koje dotiču podzemnim tokom Cetinjske rijeke.“[2]

***

            Sve naprijed kazano o Obodskoj pećini i njenom prirodnom okruženju, śedoči o jednom vrlo rijetkom neiskorišćenom i zanemarenom prirodnom bogatstvu – bajkovitom prostoru, smještenom nadomak  gradića Rijeke Crnojevića. Ono prosto mami putnika namjernika, turističke i organizovane grupe da mu dođu u pohode, a njih „ni za lijek“. Tako ona „samuje i tuguje“ u „nadi“ da će jednom u bliskoj budućnosti,  ako nje uopšte bude, od Agencije za zaštitu životne sredine, biti proglašena za zaštićeno prirodno blago (što se, zbog svoje magičnosti i unutrašnjeg sastava koji čine različiti sedimenti, dugački glavni hodnik, bočni hodnici, dvorane, interesantne kamene gromade, „izvajani“ plafoni, široki ulazni otvor, škripe, vrela, stalna i povremena jezera kao najatraktivniji  pećinski ukrasi, moralo davno desiti, ali na sramotu države nije), te da će država spoznati njene izuzetne vrijednosti i uložiti sredstva u njenu valorizaciju. A, to ne bi iziskivalo velika sredstva, jer bi se morala sačuvati netaknutu čarobnu prirodu od većih radova koji bi iziskivali probijanje puta za automobile i uvođenje građevinskih mašina, čime bi se „uznemirila“ priroda i tako atraktivnost ovog predjela narušila i donekle devastirala. Zato bi dovoljno bilo samo džadu od Rijeke Crnojevića do hidrocentrale proširiti i asfaltirati, pješačku stazu od završetka makadamskog puta, pored nekadašnjeg Simonovog mlina,   do pećinskog ulaza proširiti, sami prilaz do otvora i  silaz od njega do pećinskog hodnika urediti i pośetiocima prilagoditi i za kretanje lakšim učiniti, a  unutrašnjost hodnika cijelom dužinom do jezera osvijetliti, a na nekim mjestima i kamene blokove ukloniti i turiste time primamiti. Ako bi se izveli ti minimalni radovi, pećina bi za zainteresovane pojedince, organizovane grupe i turiste bila pristupačnija i dostupnija. Ostaje nada da će od strane države biti pameti da se to uradi, a do tada, kao i posljednjih decenija, pećinski ulaz će pośećivati veoma rijetke grupe planinara, izviđača i pojedinih zaljubljenika u prirodu, dok će ona cjelogodišnje brojnu zajednicu  slijepih miševa „gostiti“ i kao majka svoju đecu ih „štititi“, jer se na njenoj tavanici i zidovima, kako na pomenutom okruglom stolu, jedna kompetentna učesnica saopšti, oko tri hiljade jedinki koje čine  pet vrsta, pari, u njoj boravi i svoje mladunce dok stasaju hrani.

                                                                                                              Kraj

                                               (Narednih dana nastvit ćemo sa esejom o riječkom bioskopu)