Piše: Milorad Minjo Ražnatović

Od postanka zemlje i njenog geografskog oblikovanja (planina, rijeka, jezera, mora, ravnica ...) pod dejstvom prirodnih aktivnosti – hemijskim djelovanjem, stvaraju se i pećine. Može se komotno reći da je taj „mukotrpan“ prirodni proces –    mehaničkog i hemijskog djelovanja vode  na stjenovitom terenu, kao i na raznim naslagama gipsa, soli ..., čak i leda – izvezao najljepši đerdan od manjih i većih dragulja i brilijanata, obmotavajući njime, po nekoliko puta cijelu zemaljsku kuglu. Taj dijamantsko-brilijantski đerdan je raznolik po obliku, veličini, dubini, pećinskim ukrasima i ljepotama, zbog toga što je priroda bila neđe mnogo izdašnija i „kreativnija“, a neđe nešto „škrtija“. Zbog tih pećinskih sedimenata, ukrasa i vodenih tokova, za pećine se u mnogim publicističkim i stručnim radovima kaže i da su prava čuda prirode i njene „kreativnosti“. Čudesnim ih čine pećinske figure, posebno stalagmiti i stalaktiti, koji jesu njljepše izvajani pećinski nakiti. Naročito ta njihova ljepota dolazi do izražaja kada se stalaktiti, koji vise o tavanicu i stalagmiti koji „izrastaju“ sa poda pećine susretnu i spoje, stvarajući pećinske stubove, dajući jedan nevjerovatno čudesan prizor, koji je složeniji, reljefniji, figurativniji, prefinjeniji i dekorativniji od najkomplikovanijih, najpreciznijih, najsuptilnijih, najmonumentalnijih, najdekorativnijih, najzahtjevnijih i najmaštovitijih „stubišta“ u vajarskoj ili arhitektonskoj umjetničkoj izvedbi, koje su kroz istoriju, posebno u antičkom i rimskom periodu, stvarali vrsni umjetnici, osmišljavajući prava remek djela. Može se slobodno reći da su sofisticiraniji od onih Dorskih, Jonskih i Korinskih stubova, ugrađenih u akropoljskom Pantenonu, a posebno u Erhejtonu (isklesani u obliku karijatida), kao i u mnogim rimskim hramovima,  koji po ljepoti,  grandioznosti i rafiniranosti fascinantno djeluju na ljudsku misao. Prizor pećinskih stubova je zaista nenadmašan i pred njima zastaje dah. No i one pećine, prema kojima je priroda bila „škrtija“, stvarajući razne figure nalik čovječjih, raznih životinja, ptica, apstraktnih oblika itd., kao i manjih i većih rijeka ili jezera u njihovoj unutrašnjosti, pružaju isto tako nezaboravne i zadivljujuće prizore. A da ne pominjemo one grandiozne u kojima rastu prave pećinske džungle, koje unutrašnjost pećine krije, kao što su one u Vijetnamu. Sve one – male i velike; plitke i duboke; sa  dvoranama i bez njih; sa više hodnika ili sa jednim; sa raznoraznim figurama „izvajanim“ u pećinskom tavanu ili zidovima; sa rijekama i rječnim koritima i bez njih; sa jezercima u njenoj utrobi ili bez njih; sa stalagmitima i stalakmitima i bez njih; sa pećinskim džunglama i velikim vodopadima – zajedno, svaka sa sobom nosi određeni stepen tajnovitosti, i svaka na svoj način zrači ljepotom i bajkovitošću. Naravno, one veće i dublje sa stalagmitima i stalaktitima, velikim galerijama i dvoranama, kao i one sa unutrašnjim rječicama i jezercima, a tek one u kojima se kriju prave džungle, ljudskoj znatiželji su primamljivije i istraživačkom duhu izazovnije.

                                                   Obodska pećina

                                                        Foto: Iz knjige Vasilije Vaska Jankovića

                                                               „Rijeka Crnojevića nekad i sad“

PEĆINE KAO SKLONIŠTA I

BORAVIŠTA LJUDSKIH ZAJEDNICA

            Pećine su najljepši „najsloženiji“ darovi prirode kojima se ljudska zajednica divila, ponosila i odvajkada koristila, posebno one naseobine (sela, gradovi i države) kojima je priroda darivala jedno takvo bogatstvo, ali  je isto tako, zbog predrasuda, njihove tmine, mistike,  i raznoraznih prepričavanja mitova vezanih za vile i vilenjake, zduhače, kao i širenju „bajki“ da u njima borave već odavno izumrle krvoločne životinje, onaj dio sujevjernije i neobrazovanje ljudske populacije, zazirao od njenih mračnih nepoznanica, ne usuđujući se da uđe u njih i otkrije ljepote koje one pružaju. Međutim, one su pored svega toga, u prošlosti, bile staništa i skloništa, kako ljudskih predaka –  neandertalaca (izumrli prije 35000 – 40000 godina – i na ovim jugoslovenskim prostorima, tačnije u Hrvatskoj u predjelu Krapine, živio je pračovjek/neandertalac, čije su fosile naučnici pronašli početkom XX vijeka, utvrdivši da je na tom prostoru živio prije 100000 godina), tako i savremenog čovjeka/ Homo sapiensa,  koji svoj život započinje prije oko 46000 godina, dijeleći  isti zemaljski prostor, najviše pećinski, i živeći jedno vrijeme, možda i desetak hiljada godina, istovremeno sa neandertalcima do njihovog izumiranja. Pored toga što su korišćene za obitavanje najstarijih ljudskih zajednica, u njima su zabilježeni  prvi kreativni/umjetnički radovi – crteži, nastali prije 30000 – 40000 godina. Najprije su to bili otisci šaka, koji su oslikavani na način što se prvo bojom izmaže šaka ruke i potom, naslanjajući je na pećinski zid, pravi njen otisak, dok je kasnije, najviše crteža posvećeno scenama lova – neki tragični događaj ili ubijanju životinja za prehranu. Tako su na pećinskim zidovima formirane prave i prve „galerije“ raznoraznih creteža. O tim crtežima srpski dramski pisac, scenarista, filmski reditelj i akademik Dušan Kovačević kaže sljedeće: „...To su i dan – danas neverovatno lepi, dobri crteži, izgledaju kao najsavremenije klasično dobro slikarstvo, a slikano je pre dvadeset-trideset hiljada godina... Ta priča (o pogibiji dva lovca –  primj. M. R.) je zapisana i krenula je od tog vremena pre trideset hiljada godina (koja se uzima kao početak umjetnosti, napominje Goran Sekulović, koji u svojoj knjizi citira Kovačevića) i to od pećine kada je jedan događaj okupio ljude koji su slušali priču koja je u tom trenutku bila drama i koja je mogla biti i komedija da je taj lov bio srećan.“[1]

            Elem, i jedna crnogorska pećina kod Morinja – Lipci u svojoj unutrašnjosti krije pravu galeriju praistorijskih crteža, koji su, najvjerovatnije nastali u VIII vijeku p.n.e., na kojima su nacrtane scene lova na jelene, simboli sunca itd., i kako se kaže na sajtu „Upoznaj Crnu Goru“ u njoj se „nalazi najobimnija kolekcija praistorijskih crteža na tlu Balkana koja je druga po starosti na Jadranskoj obali“[2]

Neke pećine imaju i  ljekovita svojstva, a ona se pripisuju i  pećini u podgoričkom naselju Tološi, zvanoj Megara. Nju je  devedesetih godina prošlog vijeka pokušao iskoristititi jedan pobornik alternativne medicine – sugestiolog i narodni vidar,  iz Andrijevice, tvrdeći da je zbog unutrašnje mikro klime, ona pogodna za liječenje astme, oboljenja disajnih puteva, neuropsihijatrijskih oboljenja i ublažavanje raznih tegoba. Međutim, pokušaj njene adaptacije i valorizacije – pravljenje Centra za primjenu alternativne medicine, zastao je na samom kraju, tako da  projekat nije realizovan, a danas je ova pećina zapuštena i devastirana.

Iz prethodnog se može konstatovati da su pećine „igrale“ značajnu ulogu u održanju ljudske zajednice i to izraziti poznatim stihom iz pjesme Jovana Jovanovića Zmaja, prilagođenim za ovu priliku: pećina nas je održala njojzi hvala.

No, i u ovom modernom vremenu – u XXI vijeku, još uvijek se živi u pećinama. Pretraživanjem po interntu, može se saznati da i danas  jedan značajan broj populacije, posebno u Kini, njih oko 30 miliona, živi u pećinama. Naravno, sada u mnogo civilizovanijim uslovima nego što je to bilo nekad, jer su pećinske „odaje“, uz pomoć arhitekata, pretvorene u prave luksuzne stanove, sa svim onim što jedan funkcionalan stan treba da pośeduje za normalan i udoban život (struju,vodu ...). I ne samo u Kini, već i u Indiji, ne mali broj stanovnika  živi u pećinama, a ima primjera  da i u razvijenim evropskim zemljama (primjer Tenerifi – Španija), pojedinci već nekoliko godina žive u pećinama. Ni ovi naši crnogorski i širi jugoslovenski prostori nijesu „imuni“ na tu pojavu, jer, štampa bilježi pojedinačne slučajeve o životu u pećini, a kao najkarakterističniji i najpoznatiji  ističe se  primjer iz Zenice (BIH), đe je jedna osoba više od pet godina  stanovnik pećine. A i među podgoričanima se govorilo, da je jedan njihov nedavno preminuli sugrađanin, povremeno u pećini na brdu Ljubović, posebno u vrelim ljetnjim danima, boravio.   Razlozi su različiti, od onih koji zbog visokih stanarina i nikakvih primanja nemaju đe drugo naći svoje mjesto stanovanja, dok neki žele  da pobjegnu od ljudi, gradske vreve i dinamike življenja koju nameću savremeni gradovi, predajući se pećinskoj tišini,  miru i slobodi koje pruža boravak u njoj. Sasvim su drugi razlozi ljudi u Kini i Indiji. Oni su rođeni u pećini, u njoj odrastali i poslije odlaska u penziju, njoj se vraćaju, sad u komforu koji su uz pomoć struke stvorili, da dane mirovine provedu, kako kažu, u zemaljskom raju, koji im pruža ljetnja svježina i zimska toplina.

Pećine su bile i „zaštitnice“ stanovništva u mnogim ratovima kroz istoriju, od onih najstarijih pa do Prvog i Drugog svjetskog rata. Našim generacijama su najbliža iskustva iz Drugog svjetskog rata, prenošena usmenim putem naših očeva i đedova, filmskim slikama sa bioskopskog platna i televizijskih ekrana, ili spisateljskom – publicističkom i romansiranom naracijom, kada se gradsko stanovništvo sklanjalo u njima spašavajući svoje živote od bombardovanja, kao što se to najslikovitije može predočiti na pimjeru Podgoričana, koji su se, od mnogobrojnih avionskih bombardovanja grada u toku Drugog svjetskog rata, da bi spasili svoje živote, sklanjali u moračkim pećinama, ili kada su se cijela sela u zbjegovima sklanjala u brdskim ili planinskim pećinama iznad svojih sela, i u njima boravili dok opasnost od neprijateljske „čizme“, ili bombardovanja ne prođe. A bilo je pećina koje su se nalazile u samom  selu, i do kojih nije trebalo dolaziti u zbjegovima, kakav je primjer i Kojove pećine, koja se nalazi u srcu dupioskog (Dupilo) zaseoka Pločica (odakle potiče crmničko  bratstvo Đurovića –  moja ujčevina, zbog čega mi je taj primjer i poznat, jer je od njihove kuće pećina udaljena nekih tridesetak metara  – đe je stolovao crnogorski glasoviti  junak, vojskovođa, retoričar, senator i vojvoda, Mašo Đurović), u koju su se, prilikom bombardovanja ili prelijetanja njemačkih „štuka“, sklanjali seljani ovog zaseoka. No, nijesu pećine samo „običnom“ narodu za zaštitu služile, već je jedna durmitorska - Titova pećina, iznad Crnog Jezera, u Drugom svjetskom ratu, od 19. – 29. maja, Vrhovnom štabu i vrhovnom komandantu Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije maršalu Titu, sklonište, boravište i utočište bila. Iz nje je Tito svojim jedinicama rukovodio i komandovao, te na śednici  Vrhovnog štaba, 26. maja 1943. godine, sudbonosnu odluku o proboju preko hladne,  legendarne Sutjeske donio. Za vrijeme boravka u njoj i prvu savezničku misiju primio, ugostio, a četničke laži i propagandu razobličio, i pravu istinu o Narodnooslobodilačkoj borbi jugoslovenskih partizana, protiv okupatora i njihovih domaćih slugu, činjenično saopštio, u što se kasnije, učešćem na frontu, ova misija lično uvjerila.

Titova pećina u Drvaru

Foto: M.Ražnatović

Još jedna Titova pećina, ona drvarska, na čijem je otvoru baraka napravljena, štabu Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih jedinica i njihovom vrhovnom komandantu Titu, za duži boravak (od početka januara do 25. maja 1944. godine) i rukovođenje partizanskim jedinicama je služila. Iako je Tito bio smješten u jednom selu pored Drvara, često je u pećini sa štabom boravio, i savezničke vojne misije primao. U njoj je, u noći 24. na 25. maj, i noćio đe se u jutarnjim satima sa njemačkom Sedmom ofanzivom (posljednjom) nazvanom „Konjićev skok“ –  poznatijom kao desant na Drvar, oko šesnaest hiljada njihovih vojnika, bombarderskim eskadrilama, žestokim bombardovanjem, desantom više stotina elitnih padobranskih jedinica i tri hiljade četničkih kolaboracionista,  na svoj rođendan suočio. Sa štabom, njegovim pratećim bataljonom i polaznicima oficirske škole, do dolaska pomoći – Šeste ličke brigade, neviđenim herojstvom i žilavošću, sa tako brojnim neprijateljem, se borio i njihove uporne  atake  na pećinu, zajedno sa njima onemogućio. A potom, uz  pomoć boraca pristigle brigade, koji su štabu i Titu iz pećine proboj omogućili, preko brda u njenom zaleđu, sa rusko-engleskom vojnom misijom, do Kupreškog polja dospjeli, i odatle avionom u Bari prebačeni, a nedugo zatim na slobodni Vis, Tito i štab, se  vratili.

                                                                                                                          Nastaviće se