Istorija

Duklja Vojislavljevića i njeno ugroženo nasljeđe (II): Prošla kroz "neimarsku" radionicu SPC

Jun 08, 2024 5 Komentara

(15 riječi)

Od, početkom devedesetih “zakivanja Dukljanina” i narativa “pušti to, to je onih Dukljanina, sve treba bestragat” čiji je “rukovodilac” bila SPC u Crnoj Gori, danas su Vojislavljevići i Duklja došli do, po mnogima, nezahvalne titule prve srpske dinastije i prve srpske kraljevine

SPC na kulturno istorijskom nasljeđu Vojislavljevića i Duklje, “urvine”, kako su često voljeli da je prezentuju, evo već tridesetak godina pravi nove konstrukcije, arhitektonske i kvazi istorijske, namećući svoj narativ da prije njih, niko nije živio niti što gradio na prostoru Crne Gore, posebno ne državu.

Tako su prva crnogorska dinastija Vojislavljevići i temelj savremene države Crne Gore, srednjovjekovna Duklja u ovom periodu doživjeli pravu metamorfozu kad su prošli kroz “neimarsku” radionicu SPC i Beograda.

Od, početkom devedesetih “zakivanja Dukljanina” i narativa “pušti to, to je onih Dukljanina, sve treba bestragat” čiji je “rukovodilac” bila SPC u Crnoj Gori, danas su Vojislavljevići i Duklja došli do, po mnogima, nezahvalne titule prve srpske dinastije i prve srpske kraljevine.

Naravno, po svim nelegalnim činjenjima na crnogorskoj kulturnoj baštini vidljiv je do dan danas narativ od kojeg ne odustaju ne samo zadnjih tridesetak godina, već evo cijeli vijek, da nema Crnogoraca, da je Crna Gora dio “srpskog sveta”, do teza da je crnogorski jezik izmišljen, jer je on jel'te, “najčistiji srpski jezik”. I naravno sve to propraćeno sa bogougodnim porukama iz Beograda i vrha SPC da se oni ne miješaju u odnose u Crnoj Gori.

Danas vidimo kako izgleda to “nemiješanje” na primjeru kulturno istorijske ostavštine Vojislavljevića i Duklje.

Crkva Sv. Mihaila u Stonu

Mihailo Vojislavljević bio je prvi dukljanski kralj koji je vladao Dukljom od sredine XI vijeka do 1081. i uzdigao je na rang kraljevine 1077, za što je dobio potvrdu od pape Grgura VII (1073-1085). 

Tokom vladavine, on je očuvao i učvrstio Duklju, pretvorivši je u kraljevinu koja aktivno učestvuje u svim aktuelnim društvenim i istorijskim događajima u ovom dijelu Evrope.

O istorijskom značaju kralja Mihaila, svojevremeno je dokumentovano govorio za Portal Analitika akademik dr Radoslav Rotković koji je decenijama proučavao istoriju Duklje. On nije ostavljao mjesto sumnji da li je prva država predaka Crnogoraca, naših direktnih predaka bila kraljevina 1077. godine.

Dakle, za njega nije bilo dvojbe - prvi kralj Duklje bio je Mihailo Vojislavljević 1077. godine. O dalekoj istoriji ovih prostora govori se, prilično opširno, u Ljetopisu popa Dukljanina i opisuje mjesto sahrane prvog dukljanskog kralja Mihaila: 

„U to vrijeme preminu kraljica i Mihala prihvati kraljevstvo. On je imao sedam sinova čija su imena ova: Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Gavril, Miroslav i Bodin. Kralj Mihala međutim, vladaše trideset i pet godina i umrije. Sahranjen je s velikom čašću u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha.

Ljetopis popa Dukljanina je za prepoznavanje najranijeg perioda starocrnogorske državnosti dokument od neprocjenjive vrijednosti. Da nema njega veliko je pitanje kako bi se pisali istorijski događaji vezani za nastanak prve države i dinastije na teritoriji Crne Gore.

Crkva Sv. Mihajla u Stonu nalazi se na brdu Glavica, nedaleko od starog jezgra grada Stona. Tokom 20. vijeka mnogi su se istraživači bavili njenom arhitekturom i freskama.

Ston je u ranom srednjem vijeku bio jedan od najznačajnijih gradova sklavinije Zahumlja. Osim Zahumlja, u to doba postojale su još dvije sklavinije na tom dijelu istočne obale Jadrana – Travunija (Travunja) i Duklja.

Godine 1042, Zahumljem je zavladao dukljanski knez Vojislav. Tada započinje razdoblje vladavine dukljanskih vladara koje će potrajati sve do sredine 12. vijeka. Upravo to razdoblje se uzima kao vrijeme nastanka fresaka Crkve Sv. Mihaila.

U Ljetopisu popa Dukljanina navedeno je da je Mihaila na tronu nakratko naslijedio njegov brat Radoslav da bi zatim ubrzo vlast preuzeo Mihailov sin Bodin koji je Dukljom vladao sve do početka 12. vijeka.

Model crkve pokazuje kako je ona prvobitno izgledala: nad centralnim dijelom imala je kube na uzdignutom postolju i kulu-zvonik na zapadnom dijelu.

Osnovni sadržaj egzulteta predstavlja tema o prvom grijehu i iskupljenju, što je slikaru poslužilo kao izvor da istu ideju unese u stonski živopis. Ideja o iskupljenju pokrenula je i ktitora, u ovom slučaju kralja Mihaila, da izgradi crkvu, te da se na fresci prikaže kako je prinosi Hristu na dar. To je prvi primjer i začetak ktitorske kompozicije u freskoslikarstvu u ovim prostorima.

Freske u Stonu, iako ne dosežu visoku likovnost, predstavljaju značajnu istorijsku i kulturnu vrijednost u vremenu kada je srednjovjekovno slikarstvo bilo na samom početku svog trijumfalnog pohoda. 

Dok je ktitor crkve i naručilac živopisa poznat i identifikovan kao dukljanski kralj Mihailo, ličnost slikara ostala je obavijena tajnom. Ipak, njegova teološka učenost i veza sa južnom Italijom kao da nagovještavaju mogućnost da se radi o pripadniku benediktinskog reda. 

To dobija još više na značenju kada se zna da su Vojislavljevići njegovali dobre odnose sa tim monaškim redom. Ti odnosi su bili toliko bliski da su svoj mauzolej izgradili u jednoj njihovoj opatiji, u Svetom Srđu i Vakhu na Bojani.

Od fresaka u Stonu nešto mlađe je bilo zidno slikarstvo u Crkvi Sv. Tome u Kutima kod Zelenike. Od njega je sačuvano samo nešto fragmenata pronađenih u šutu prilikom izvođenja arheoloških ispitivanja i preneseni su u hercegnovski muzej. 

Otkriveno je nekoliko svetiteljskih likova, mada ne u cjelosti, djelovi draperija, detalji tijela, ruка jednog svetitelja sa knjigom i razni fragmenti koji se ne mogu identifikovati. Lijepo modelovana lica, krupne oči i draperija s geometrijskim i vegetabilnim ukrasima, te skala svijetlog okera, maslinastozelene i ciglastosmeđe boje, ukazuje na činjenicu da je slikarstvo Zete ranog 12. vijeka, kada su nastale freske u Kutima, već bilo pod jakim uticajem vizantijskog slikarstva. 

Još je nekoliko crkava u državi Vojislavljevića bilo ukrašeno freskama o čijem postojanju svjedoče tek pokoji sitni fragment pronađen u šutu ruševina”.

Godine 1928. vjerojatno najiscrpniju analizu Crkve Sv. Mihaila uopšte dao je Ljubo Karaman. Tekst je objavljen u Vjesniku Hrvatskog arheološkog društva, a u njemu je autor, osim arhitektonskog opisa, opisa skulpturalne dekoracije i fresaka, dao i kratki pregled istorije srednjovjekovnog Stona.

On je dao prvu analizu fresaka crkve pa je tako i prvi iznio teze o njihovom ikonografskom programu. Što se tiče stilskih obilježja fresaka, opovrgnuo je tvrdnju F. Radića o vizantijskom uzoru kazavši da je tu riječ o jednoj od interpretacija italijanskog slikarstva od strane domaćeg majstora, a na osnovu freske na kojoj je naslikan kralj sa modelom crkve u rukama, predložio je i dataciju u razdoblje vladavine dukljanskih vladara, između 1077. i 1150. godine.

Crkva Sv. Sergija i Vakha

Više kraljeva, po nekim izvorima čak šest, iz crnogorske dinastije Vojislavljevića sahranjeno je u Manastiru Svetoga Sergija i Vakha, na lijevoj obali Bojane, desetak kilometara od Skadra, u mjestu koje lokalno stanovništvo zove Sirc ili Širć.

Ovaj manastir-mauzolej nastao je nakon što se prijestonica Duklje, u vrijeme Mihaila i njegova sina, cara i kralja Bodina, krajem XI vijeka preselila u Skadar. Ali, grobovi naših kraljeva sada su praktično - u mulju Bojane.

Novim putem od Podgorice do Skadra, pa do Crkve Sv. Sergija i Vakha stiže se za sat i po vožnje. Desetak kilometara od Skadra dobrim putem koji prati tok Bojane stiže se do mjesta Shirq. Odatle se ide makadamskim putem prema Bojani na plato na kojem se vide ostaci crkve u kojoj su sahranjeni dukljanski kraljevi Mihailo, Bodin i Vladimir.

Nemoguće je ne primijetiti koliko je dr Radoslav Rotković u knjizi “Kraljevina Vojislavljevića” bio u pravu opisujući ovaj lokalitet:

„Kako je manastir na Bojani tonuo u rijeku koja se širila, a Nemanjići od njega pravili mauzolej za sebe, i nije bilo, barem da mi znamo, temeljnih istraživanja u mulju i sondaža ispod sadašnjih temelja. Sa toga lokaliteta nemamo nikakvih podataka ni o jednoj grobnoj ploči nekoliko kraljeva Vojislavljevića. Izbrisani su sa zemlje i iz zemlje, jednako kao što su brisani i iz istorije".

O dalekoj istoriji ovih prostora govori se, prilično opširno, u Ljetopisu popa Dukljanina i opisuje mjesto sahrane prvog dukljanskog kralja Mihaila: 

„U to vrijeme preminu kraljica i Mihala prihvati kraljevstvo. On je imao sedam sinova čija su imena ova: Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Gavril, Miroslav i Bodin. Kralj Mihala međutim, vladaše trideset i pet godina i umrije. Sahranjen je s velikom čašću u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha.

Upravo se u Ljetopisu popa Dukljanina govori o Manastiru Sv. Sergija i Vakha kao mjestu gdje su sahranjeni dukljanski kraljevi Bodin, Vladimir i kralj Gradinja.

Ljetopis popa Dukljanina je za prepoznavanje najranijeg perioda crnogorske državnosti dokument od neprocjenjive vrijednosti. Da nema njega veliko je pitanje kako bi se pisali istorijski događaji vezani za nastanak prve države i dinastije na teritoriji Crne Gore. 

I poneki, rijetki materijalni dokazi koji govore o tom vremenu.

Međutim, danas se stiče utisak da je Crkva Sv. Sergija i Vakha što se tiče crnogorske javnosti kao i u prethodnim vremenima prepuštena propadanju i zaboravu.

“Natpisi na ovome manastiru djeluju zagonetno, ako se ne uzme u obzir pozicija manastira, koji je prvo bio ozidan preblizu obale koja se odronjavala, pa je manastir zidan ponovo sve dalje od obale, tako da se grobovi ovih šest naših kraljeva sada nalaze u mulju Bojane. Pa pošto se priča o produbljavanju korita Bojane, treba prethodno da se identifikuju ove grobne ploče, pa tek onda da se pošalju mašine da dube korito. Našim rukovodiocima je prijatno kada mogu da govore o Crnoj Gori kao hiljadugodišnjoj državi, ali te grobne ploče naših kraljeva su opipljiv dokaz te starine, jer je pop Dukljanin sa njih ispisivao podatke koliko je koji od tih kraljeva vladao. Ne vidim da bilo ko u Crnoj Gori o ovome vodi računa”, isticao je akademik Rotković u ranijem razgovoru za Portal Analitika i napominjao da je zapuštenost ovog istorijskog spomenika svojevrsna priča i o današnjoj Crnoj Gori koja ne želi da ispita i spozna vlastite korijene.

Danas su ti ostaci svedeni na jedan zid, ali i pri prvom pogledu ti ostaci ostavljaju utisak monumentalnosti objekta koji je tu stajao.

Inače, Manastir Sv. Sergija i Vakha na Bojani je nekadašnja benediktinska opatija iz srednjeg vijeka, čije se ruševine naziru i danas. Nije poznato kada je podignut benediktinski samostan. Iako predanja vezuju crkvište i za vrijeme cara Justinijana, nekoliko vijekova ranije, manastir je najvjerovatnije nastao u XI vijeku. 

Kako je već rečeno, Ljetopis popa Dukljanina, navodi samostan kao grobnu crkvu istorijski poznatih kraljeva iz porodice Vojislavljevića, Mihaila i njegovog sina Bodina, kao i njihovih potomaka, Vladimira i Gradihne. Kasnije su je dok je bila u sastavu srpske srednjovjekovne države, obnavljali kraljica Jelena Anžujska sa sinovima i kralj Milutin.

Ruševine crkve nekadašnjeg samostana, očuvane su samo djelimično, pošto je rijeka Bojana odnijela njen oltarski dio i dobar dio naosa. Na osnovu njenih ostataka, moguće je, u opštim crtama, rekonstruisati nekadašnji izgled.

Albanska država je ovaj lokalitet stavila pod zaštitu kao zaštićeni spomenik kulture. Mogu se primijetiti radovi koji su vršeni na sanaciji i stabilizaciji postojećeg objekta, kao i na obali Bojane gdje su podignute betonske podzide. U vodi se uočavaju žičane košare napunjene kamenjem koje dodatno podupiru betonski zid da ga Bojana ne bi odnijela.

Rijeka Bojana neposredno prije mjesta gdje se nalazi Manastir pravi oštru krivinu i izlazeći iz nje svom snagom toka ide direktno na manastir. Međutim, kolika je ta poplavna snaga Bojane tokom kišnih mjeseci govori to da postojeći nasip koji se nalazi malo dalje od ovog lokaliteta, teško zadržava poplavni talas Bojane. 

Pošto je nasip viši od ostataka Manastira Sv. Sergija i Vakha to praktično znači da je ovaj lokalitet pod vodom barem par mjeseci godišnje. Koliko će još ostaci i tog jednog zida uspjeti da izdrže prirodne nepogode, veliko je pitanje.

Ljetopis popa Dukljanina

U literaturi se može pročitati da evropska istoriografija ističe primarni značaj postojanja srednjovjekovne državne tradicije za konstituisanje savremenih naroda. Crnogorci imaju tu tradiciju u dukljanskom periodu svoje istorije, a jedan od glavnih svjedoka je upravo Pop Dukljanin. Tu je nemjerljiv doprinos Ljetopisa popa Dukljanina ukupnoj crnogorskoj kulturno istorijskoj baštini.

Ovo književno-istorijsko djelo, nastalo je u drugoj polovini 12. vijeka. Ko je autor djela, nije tačno utvrđeno, osim što se zna da je bio sveštenik Dukljanske crkve. Postoji pretpostavka da je to barski nadbiskup, Grgur. 

Ljetopis popa Dukljanina naziva se još Barski rodoslov, po mjestu nastanka, i Sclavorum Regnum (Kraljevstvo Slovena) po istorijskom spisu koji je Dukljanin ugradio u svoje djelo. Najstariji prepis Ljetopisa popa Dukljanina napisan je na latinskom jeziku, a prvi put je objavljen 1601. godine u prijevodu na italijanskom. Mavro Orbini 1601. objavio je knjigu na italijanskom “Il regno degli Slavi”. Godine 1666. objavio ga je na latinskom Ivan Lučić u svojoj povijesti De regno Dalmatiae et Croatiae libri sex.

Na hrvatskom jeziku Ljetopis popa Dukljanina prvi put je objavljen 1851, a na srpskom dvije godine kasnije (1853), u Novom Sadu. U Crnoj Gori Ljetopis popa Dukljanina je prvi put objavljen 1967. 

Ljetopis je djelo sastavljeno iz nekoliko cjelina. Jedan dio čini nekoliko manjih spisa, koji su bili napisani nešto ranije na slovenskom jeziku, i koje je autor preuzeo, a drugi dio Ljetopisa nastao je na osnovu bilježenja, navodno, istinitih sjećanja starijih ljudi. 

Ljetopis popa Dukljanina sadrži i spis o istoriji Gota i njihovim osvjanjima na Balkanu, žitije Sv. Konstantina, žitije Sv. Vladimira Dukljanskog i pregled istorije Duklje u vrijeme Vojislavljevića. Djelo ukupno ima 47 poglavlja. Pregled istorije dukljanske države (Dukljanskog kraljevstva) počinje od 36 poglavlja, a završava se posljednjim, 47 poglavljem. 

Pop Dukljanin daje podatke o dukljanskim vladarima, političkim prilikama, o teritorijalnom opsegu i podjeli dukljanske države, društvenom životu Duklje, ratovanju sa Vizantijom, unutrašnjim političkim sukobima. U Ljetopisu popa Dukljanina postojidetaljan opis Barske bitke (1042), kojom je dukljanska država definitivno stekla nezavisnost od Vizantije. Posljednji događaj koji se pominje u Ljetopisu je iz 1142. godine. 

Najpoznatiji dio Ljetopisa je žitije Sv. Vladimira, dukljanskog kneza, koga pop Dukljanin naziva kraljem. Ovo žitije je vjerovatno nastalo u 11. vijeku, a pisac je u djelo unio njegovu skraćenu verziju.

ad u sredinama koje nijesu imale zapisana postojanja srednjovjekovne državne tradicije, u nekim slučajevima javljaju se pokušaji grabljenja tuđih tradicija. Tako se pojavljuju učestali primjeri narativa da je Duklja „prva srpska država“.

Crnogorski istoričari su bili mišljenja da se na taj način održavala klima u kojoj se njeguje naslijeđena podanička svijest, pokorena ideologijom svetosavlja. Zato i danas u Crnoj Gori ima pojedinaca koji uporno negativno reagiraju na svaku javnu potvrdu crnogorskog identiteta koji siježe u srednji vijek.

O tom prisvajanju crnogorske (dukljansko – zetske) istorije i kulture i metodama koje su korišćene za to pisao je sa primjerima Danilo Radojević u svom radu „Neki primjeri falsifikata oko dinastije Vojislavljevića”.

“Nosioci agresivnih aspiracija uzimali su kao oslonac i iracionalno jednačenje konfesijske i etničke pripadnosti. Za prisvajanje crnogorske (dukljansko-zetske) istorije i kulture korišćene su razne metode. Kao primjer možemo uzeti falsifikovanje identiteta dviju ličnosti iz vremena kralja Bodina. 

Dukljanin u Kraljevstvu Slavena kaže da kralj Bodin sa braćom ,,ode u Rašku i oružjem je dobi, pa zagospodari njome. Tamo je postavio dva župana iz redova svojih dvorjanika: Vukana i Marka, koji mu se zakunu da će oni i njihovi sinovi biti naročiti privrženici njemu i njegovim sinovima ili nasljednicima". Radi se o Bodinovom osvajanju Raške, oko 1083. godine. 

Srpski političar i istoričar Ljubomir Kovačević, koji je bio zadužen da radi na organizovanom širenju ideja tajnoga političkog programa Načertanija, došao je na misao da bi bilo „lakše" negirati crnogorsku državnu posebnost iz srednjega vijeka, ako bude, u „naučnoj formi", plasirana hipoteza da je raška dinastija Nemanjića „porijeklom" od dukljanske (crnogorske) dinastije Vojislavljevića. Može se pretpostaviti da je Lj. Kovačević vjerovao da mu olakšava dokazni postupak činjenica što se u literaturi koristi legenda o tome ko je otac raškoga župana Nemanje.

Zato je Kovačević pokušao dokazati da su pomenuti Bodinovi dvorjani, Vukan i Marko, sinovi Petrislava, brata Bodinova. Ovaj pokušaj ,,rodbinskog" povezivanja Vojislavljevića i Nemanjića bio je prihvatio Ferdo Šišić, koji je ocijenio da je Kovačević „zaista uverljivo pokazao, da u ovoj dvojici raških župana suvladara treba gledati sinove Petrislavljeve". 

F. Šišić je uradio i grafičku predstavu, spojene genealogije pomenutih dinastija, pod naslovom: „Genealogija raške grane Vojislavića". Međutim, ta neosnovana tvrdnja Kovačevića, po kojoj bi praprađed Nemanjin bio Petrislav, brat kralja Bodina, nije prihvaćena, srpska istoriografija zadržala je raniju pretpostavku o Nemanjinom ocu.

U ovome referatu skrenuću još pažnju na tretman, u Enciklopediji Jugoslavije, posebno značajne ličnosti dukljanskog (crnogorskog) kneza Vojislava. Za prvo izdanje pomenute enciklopedije jedinicu o knezu Vojislavu, od svega 13 redaka, napisao je Sima Ćirković. On kaže da je Vojislav „travunski i zetski knez", da je njegovo vladanje teško prikazati „zbog nedostatka preciznih hronoloških podataka". 

Ćirković ne pominje dva ustanka Dukljana protivu bizantijske vlasti, čiji je vođa bio Vojislav, da je zbog toga bio zarobljen i zatočen u Carigradu, već samo kaže da je bio „neko vreme zarobljenik ili talac u Carigradu". Dalje Ćirković neodređeno kaže da je Vojislav „poslije toga" uspio da „zagospodari oblastima u zaleđu vizantiskih gradova koji su pripadali Dubrovačkoj i Dračkoj temi", ali ne pominje Duklju kao centralni dio države u doba Vojislava. 

Za pobjedonosne bitke Dukljana Ćirković ne zaključuje da su one donijele suverenitet prvoj crnogorskoj državi Duklji, već za kneza Vojislava, kao usput, kaže da su poznati „neki njegovi uspješni sudari sa vizantiskim odredima". 

On ne pominje Tuđemilsku bitku, već kaže da je Vojislav „održavao dobre odnose sa vizantiskim carem". Kad dođe do stišavanja ratnih sukoba, razumije se da se zasnivaju novi međudržavni odnosi, međutim, netačna je njegova konstatacija da je Vojislav, nakon dobijenih bitaka, priznavao carevu „vrhovnu vlast".

U najstariji crnogorski spis Kraljevstvo Slavena zapisao je Pop Dukljanin predanja o ranom srednjem vijeku u Iliriku, koja sadrže elemente legendarnih glosa, ali i hronologiju njemu savremenije prošlosti Duklje. 

Ti, usamljeni, fragmenti o dukljanskom periodu crnogorske povijesti veoma su značajni jer je pri razaranju dukljanske (zetske) države, krajem 12. stoljeća, uništena dvorska arhiva, koja je vjerovatno sadržavala dokumenta od devetog vijeka. 

U Kraljevstvu Slavena postoje dijelovi čiju je dokumentarnost moguće jasno potvrditi preko stranih, grčkih i latinskih, izvora. Takav je Dukljaninov opis Tuđemilske bitke koji djelimično odgovara opisu koji je ostavio J. Skilica, kao i Kekaumen u svom Stralegikonu (nastao 1075. do 1078. g.).

U biografiji svoga đeda, cara Vasilija I, Porfirogenit daje podatak o osamostaljivanju južnoslavenskih naroda od Bizanta, u prvoj polovini 9. stoljeća, među kojima pominje Dukljane, da „zbaciše sa sebe davnašnju vlast Romeja i postadoše samoupravni i samostalni, pokoravajući se isključivo svojim arhontima".

Školovani dio crnogorskih generacija, od ustanovljenja prve osnovne škole na slobodnoj teritoriji Crne Gore, 40-ih godina 19. stoljeća, lišavane su najosnovnijih predstava o kulturnim i istorijskim činjenicama iz najstarije crnogorske (dukljanske) epohe. 

To znači da su te generacije sistematski odvajane od vlastitoga narodnog bića. Kao reprezentativan primjer takvoga odnosa može poslužiti odlomak iz jednoga udžbenika koji je za potrebe te škole izradio Njegošev sekretar, izvanjac Dimitrije Milaković. 

On je sastavio bukvar, kome je dao asimilatorski naslov: Srpski bukvar radi učenja mladeži crkovnomu i graždanskomu čitanju. U taj bukvar autor je unio i odjeljak pod naslovom - Istorija. U njemu je „sumirana", na deset stranica, srpska istorija, od Nemanjine pojave do kosovskog boja. 

Milaković je pri sastavljanju te „lekcije" postupio u duhu srpskih ljetopisa i rodoslova, po kojima srpska istorija počinje od pojave Nemanje. U tome bukvaru, koji je bio namijenjen za crnogorske učenike, Milaković nije pomenuo nijedan detalj iz crnogorske povijesti, čak nije unio ni odlomak iz Istorije mitropolita Petra I Petrovića, iako ju je godinu dana ranije (1835) objavio u Grlici, kalendaru crnogorskom, pod naslovom Kratka istorija Crne Gore. 

Taj rukopis on je našao u arhivu Crnogorske mitropolije. Može se opravdano pomisliti da Milakoviću nije odgovaralo što je Petar I u toj Kratkoj istoriji, naslanjajući se na Istoriju o Černoj Gori Vasilija Petrovića (1754), zapisao da je postojala stara crnogorska (dukljanska/zetska) država: „Pod imenom Gornje Zete sostojaše se u to vrieme i Crna Gora. One su svagda ne razdvojno imale svoe vladatelne banove, kako pređe srbskijeh carevah od Nemanića doma, tako i po presječeniju te carske familije".

Nužno je pomenuti da je sa sadržajem toga bukvara Njegoš sigurno bio upoznat i prije nego je štampan, pa da je mogao tražiti da se otklone neadekvatne činjenice ili izvrše dopune. Međutim, pošto je on bio pod uticajem „lekcija" svoga vaspitača Simeona Milutinovića Sarajlije, rukopis nije pretrpio izmjene.

Prilikom priprema novih tekstova za drugo izdanje Enciklopedije Jugoslavije (1984), konstatovano je da jedinica o dukljanskom knezu Vojislavu, u prvome izdanju, čiji je autor Sima Ćirković, nije ni potpuna niti su činjenice valjano date. Zato je Redakcija za Crnu Goru angažovala Pavla Mijovića da napiše novu natuknicu.

Kad je S. Ćirković saznao da je drugi saradnik angažovan da bude autor jedinice o knezu Vojislavu, tražio je od Redakcije kopiju Mijovićevog teksta. U pismu Igoru Gostlu, pomoćniku glavnog urednika Enciklopedije Jugoslavije, protestvovao je što njemu nije dato da opet napiše pomenutu jedinicu i za drugo izdanje, pa kaže da je to „smišljen potez da se ovaj srpski (sic!) vladar 11. veka izuzme iz nadležnosti autora iz Srbije i Redakcije za Srbiju". Za tekst P. Mijovića ocijenio je da je to „školski primjer diletantizma, a uz to je i tendenciozan".

Pismo Igoru Gostlu završio je Ćirković napomenom da, kao saradnik, nije „izazvao nijedan incident". Nakon toga uputio je i protestno pismo Redakciji Enciklopedije Jugoslavije za Srbiju, u kome je proširio negiranje valjanosti teksta P. Mijovića. 

Za Ljetopis Popa Dukljanina Ćirković je naglasio da su njegova kazivanja ,,u svojoj ukupnoj konstrukciji fantastična", odbačajući ga na taj način kao istorijski izvor. Komentarisao je i naziv dinastije Vojislavljevića, da je korišćen u srpskim udžbenicima u 19. vijeku, kad je istorija izlagana po dinastijama, a da je 1937. godine Savić Marković Štedimlija obilježio 900-godišnjicu „crnogorskog kraljevstva", te da je Vojislava nazvao „osnivačem prve cmogorske dinastije". 

Ćirković je povjerovao da će, preko pomena S. Markovića Štedimlije, koji je bio obilježen kao „separatista", biti ubjedljiviji u negiranju istoriografskog pristupa P. Mijovića o crnogorskim (dukljansko-zetskim) vladarima kao dinastiji Vojislavljevića.” – navodi su Danila Radojevića kojima je ilustrovao prisvajanja crnogorske (dukljansko – zetske) istorije i kulture.