,,GAZIJA” ZABORAVLJENI FILM JEDNOG VREMENA
Piše: Božidar Proročić
književnik i publicista
Rijeko ćete kada čuti u
Bosanskom jeziku izraz ,,Gazija” jer sve
ono što je lijepo polako nestaje. Pronaći će te ga u starim zaboravljenim
knjigama, spisima, arhivima. Gazija je turcizam koji je nastao od od arapske riječi غزو , što znači pretendovati, težiti nečemu,
stremiti, namjeravati. U prenosnom značenju on je označavao borca pobjednika
heroja u Osmanskom carstvu koji se istakao na bojnom polju. Gazije su bili
simbol jednog vremena Otomanske imperije.
,,Gazija” je
Jugoslovenski film snimljen 1981 godine. Režirao ga je tada mladi filmski
reditelj Nenad Dizdarević. Po motivima priče ,,Put Alije Đerđeleza” a scenario
su napisali Nobelovac Ivo Andrić i
pjesnik Vuk Krnjević. Iako je početkom 80- tih filmovi sa ratnom tematikom
dominirali, ,,Gazija” kao film koji je govorio o jednom drugom vremenu i
običajima neopravdano je prekrila filmska i istorijska prašina. Za razliku od
orginalne priče Iva Andrića, filmska priča je izmijenjena u određenim
segmentima što je filmu dalo posebnu draž. Film ,,Gazija” predstavlja izuzetno
ostvarenje kako po glumcima tako i po samom razvoju priče autentičnosti predjela,
u kom je sniman. Vodila se računa o svakom pa i najsitnijem detalju da se
upotpuni orginalnost priče.
Filmska priča nam govori
o Otomanskom carstvu sredinom XVIII vijeka na granicama ,,tamnog” Bosanskom
vilajeta. ,,Gazija” (kog maestralno glumi Dušan Janićijević jedna od njegovih
najboljih uloga tokom čitave karijere) varaća se kao pobjednik iz borbi i
bojeva slavom ovjenčan pokušavajući da (barem na kratko) sačuva slavu nekadašnjeg Otomanskog carstva
koje je gubilo svoje granice ali i uticaj koje je imalo do tada. Iako visoko
obrazovan (teolog) ,,Gazija” u svojim ,,pohodima” mijenja svoj način
razmišljanja. Da li se sabljom, ili knjigom može doći do istog cilja i da li se
do tog cilja stiže istim putem. Progone ga sjenke prošlosti svih onih koje je
sreo na bojnom polju ali i van njega u vihoru sukoba koje je pogubio. U galvi
mu stalno odzvanaju zvuci zurle (instrumenta). Pred odlazak u pohod dobija
savjet od (Šeiha) koji ga savjetuje da Allaha može pronaći u molitvi a ne na
bojnom polju. Savjetuje ga da se vrati učenju i Tekiji pritom mu govoreći:
,,Sablju si sam izabrao. ”
Nakon pobjede nad
Autro-Ugarskom vojskom u borbi i naletu koji je predvodio sam ,,Gazija” širi se
legenda o njemu kao hrabrom borcu koji je pronio slavu do samog Stambola. A
Bosna je posljednja granica (Islama) koju treba sačuvati. Velepni doček u
čaršiji ,,Gazije.” U noći drži brojanicu, iščitava svetu knjigu Kuran ali se i
lomi kao ličnost između onog što je sveto u njemu i onog što je u isti mah
mračno i surovo. Počinje da obilazi hanove jedan za drugim da se sreće sa
ljudima iz svih slojeva društva od onih koji mu zavide do onih na margini
društva često posrnulih moralnih likova. U njegovom razmišljanju lome se moralne
dileme o ljudima, zlu, krvi i to ga proganja. No on počinje sve dublje da tone u
poroke alkohol, kocke, oholost na putu sa kog više nema povratka a slava
njegova počinje da blijedi. Osmanlije u Bosni žele da zavedu red a na tom putu stoje ljudi poput ,,Gazije”
poročni spremni da pruže otpor svemu što je (staro) novo nespremnih da se
pokore novim (starim) vlastima kadijama pašama, vezirima, i drugim
namjesnicima. ,,Gazija” opijen najljućim pićem (srdžbom) i alkoholom ne preza
ni od čega na putu sreće dva katolička sveštenika koja muči (jednog ubija)
govoreći im da je on jedini mjerodavan da dijeli pravdu i fermane u Bosni.
Na svom čest srijeće se
sa Venecijanskim trgovcima koji preko Bosne putuju u Stambol. U njihovom
društvu je prelijepa kontesa koju glumi (Jadranka Selec) čija ljepota opija
,,Gaziju” no on je svjestan da su razlike između njihovih ,,svjetova” velike i
nepremostive. Sreće i pravoslavnog sveštenika Papaza (Pavle Vujisić) i pred
njim iznosi moralnu dilemu o ljubavi između dvije vjere. Šta je zapravo istina
i kuda ona vodi su pitanja koja muče ,,Gaziju. ” Kod paše
(Abdurahman Šalja) dolaze emisari (sveštenici) koji upozoravaju pašu na
opasnost od ,,Gazije” za mir. Paša donosi odluku da se nepokorni ,,Gazija” bez
obzira na slavu pogubi šalje svoj najbolje borce da ga pronađu u nekom od
hanova. U hanu u kom odsjeda stižu i Venecijanski provincijali sa kontesom. Nakon
noći provedene u kocki sa moralno posrnulim lokalcima i otomanskim borcem (Ante
Vican) koji veliča njegove podvige a koji se na kraju pljačkaju i rugaju se
njegovoj hrabrosti. Odlazi u tekiju da pronađe malo mira na putu za Sarajevo.
No u tekiji pored mira kojeg traži za svoje grehove borac (Ante Vican) se opet
srijeće sa njim i veliča i njega i sebe. On iznevjeren i ,,poražen” od
dvoličnih marginalaca ubija ga nastavljajući svoj put sablje i krvi. Njegova
čest citat je : ,,Svijet je pun gada” karakterišući sve one koje je sreo na
putu moralnog pada. Na svom putu prati ga glas Seiha učitelja ,,da se vrati
Bogu. Šeihov (duh) ga prati želeći da ga vrati na pravi put Islamske vjere kao
nekadašnjeg teologa. No ,,Gazija ” je već daleko od toga.
Kada vidi da su njegova
braća po oružju Molići pogubljeni ( Millan Gutović i Krunoslav Šarić) a uz to
čaršija koja prati njihove leševe koje
vuku konji to odobrava u njemu se javlja bijes i ubija jednog od pratioca uz
riječi: ,,Svijet je pun gada. ” Pokušava pobjeći sa konjem u tom momentu
Venecijanski provincijali nailaze on zagledan u ljepotu kontese i nespojivosti
njihovih ,,svjetova” pada udaren od lokalnog kovača.
Film ,,Gazija” prati
tragičnu sudbinu junaka koji je samo u jednom momentu poslužio da podigne moral
borcima Otomanskog carstva. Povrijeđen odnosom vladara prema njemu i njegovim
zaslugama ,,Gazija” a duboko u sebi i moralno i dogmatski podijeljen sa svim
svojim porocima i fleš-bekovima koji ga neizostavno prate kroz čitavu filmsku
priču. Film ,,Gazija” i danas gotovo posle 40 godina čini jedno od boljih filmskih
ostvarenja koja su nastala u jednom drugom vremenu i jednoj drugoj epohi.
0 Komentara