Istorija

OPŠTECRNOGORSKI ZBOR I CPC ZA VRIJEME TURSKOG PRODORA NA BALKAN I DANAS

Mar 13, 2024 0 Komentara

(15 riječi)

S a ž e t a k::  Vrhovno političko tijelo u Crnoj Gori predstavlja opštecrnogorski Zbor. On je jedna od najznačajnijih institucija od dolaska Osmanlija na Balkansko poluostrvo do stvaranja moderne crnogorske države. Sva najvažnija pitanja iz života crnogorskog društva rješavana su na opštecrnogorskom Zboru. Sačinjavali su ga svi odrasli muškarci sposobni za vojsku.. Smatra se da potiče još iz srednjeg vijeka. Prvi put se pominje 1500. godine. U početku je  održavan  na Petrovdan (12. jula), obično ispred Cetinjskog manastira. Da bi Zbor radio efikasnije, dogovoreno je da se iz svakog bratstva i plemena na Zbor šilju najviđeniji ljudi kao  bratstvenički i plemenski predstavnici. O važnosti i značaju Zbora govori činjenica da je on birao cetinjske mitropolite kao poglavare Crnogorske pravoslavne crkve (Mitropolije), uspostavljao zemaljski sud, odlučivao o ratu i miru, odnosima sa mletačkom i osmanskom vlašću, a kasnije i sa Rusijom.

Važan činilac u životu crnogorskih plemena imala je Cetinjska  mitropolija, crkvena institucija osnovana u srednjem vijeku. U toku dvjesta godina u  Cetinjskom manastiru bilo je trinaest vladika iz raznih plemena. Oni su kao poglavari Mitropolije   okupljali  crnogorska plemena i organizovali borbu protiv Osmanlija. Ona je imala zapaženu ulogu  i tokom mletačko-osmanskih ratova.

Značaj Cetinjske mitropolije porastao je naročito krajem 17. vijeka kada je izabran prvi vladika iz dinastije Petrovića, Danilo Šćepčev, poznat kao rodonačelnik   dinastije Petrović – Njegoš. Pored vladika značajnu ulogu imali su i guvernaduri iz porodice Radonjića,  koji su tu titulu dobili od Mletaka  1717. godine.     

Riječ zbor  ima više značenja. Opštecrnogorski zbor je sintagma  koja se u bukvalnom značenju  tumači kao veći, masovni  skup ljudi koji se sastaju radi nekog dogovora. Ovom prilikom nećemo govoriti o svim nadležnostima opštecrnogorskog Zbora, nego samo o njegovim ovlašćenjima za biranje crnogorskih mitropolita, odnosno crkvernih poglavara u Crnoj Gori. Crnogorski duhovni poglavari do 1346. godine bili su episkopi. U raznim periodima imali su različitu ulogu i značaj. Nakon ukidanja Pećke patrijaršije 1459. godine Crnogorska pravoslavna crkva faktički postaje nezavisna, dok je Pećka patrijaršija pripojena Ohridskoj arhiepiskopiji. Ivan Crnojević kao crnogorski gospodar suvereno je odlučivao o izboru ličnosti mitropolita u Crnoj Gori, budući da je mitropolit bio potpuno samostalan u odnosu na Ohridsku arhiepiskopiju.

U tom vrlo nemirnom i burnom periodu naše istorije, crnogorska plemena koja su teritorijalno pripadala državi Crnojevića, imala su zajedničku instituciju zvanu Zbor. Njima su se pridružila i neka plemena iz Primorja. Zbor je bio institucija u kojoj su sva crnogorska plemena  imala svoje predstavnike. Upravo zbog sastava Zbora Crnogorci su ga smatrali svojevrsnom narodnom skupštinom. Pravo da budu članovi Zbora imali su svi odrasli muškarci u Crnoj Gori. Zbor se prvi put pominje 1455. godine  kao institucija feudalne vlastele (podatak Živka Andrijaševića).

Za vrijeme vladavine Crnojevića mitropoliti su imali veliki uticaj u crnogorskom društvu. Takav uticaj imali su još neko vrijeme nakon nestanka Crnojevića sa crnogorske političke scene. Doduše, tokom 16. vijeka njihov uticaj nije bio toliko izražen kao u 17. vijeku, kada u Crnoj Gori dolazi do vrlo  snažnog otpora neprijateljskoj osmanskoj sili. U tom periodu politički značaj, ugled i vlast crnogorskih mitropolita postaju neograničeni. Takvo stanje održaće se sve do 1852. godine, kada je Crna Gora postala knjaževina i sekularna država.

U navedenom „megdanskom“, grubom i mučnom  periodu neprestane nesigurnosti i stalnih migracija,  za koji se činilo da nema kraja, izbor crnogorskih mitropolita bio je pod ingerencijom opštecrnogorskog Zbora, a od 1852. godine isključivo je u nadležnosti suverena.

Slobodni dio teritorije Crne Gore od  Osmanlija ili podlovćenska Crna Gora preobrazila se u svojevrsnu državnu organizaciju. Upravo ta Crna Gora ima opštecrnogorski Zbor koji funkcioniše kao vojnodemokratski parlament slobodnih  Crnogoraca. Zbog efikasnijeg rada ustalilo se pravilo da se opšti crnogorski Zbor sastaje jednom godišnje, najčešće na Malu Gospođu, a kasnije na Đurđevdan ili Petrovdan.

Prvi Zbor za koji se zna koji održan je 1500. godine na Cetinju, ispred Manastira. Na tom Zboru odlučeno je da se Mletačkoj Republici ponudi savezništvo u ratu koji je vodila protiv velikog i moćnog Osmanskog Carstva (rat je trajao od 1499 – 1503. godine). Kao predstavnička politička institucija koja je imala izvržnu vlast (a dijelom i zakonodavnu) opštecrnogorski Zbor iz četiri nahije i sedmoro brda kasnije prisajedinjenih  je 17.oktobra 1767. godine donio odluku da se Šćepan Mali izabere za političkoga vođu crnogorskoga naroda i države, s tituloma „cara“. 

Crnogorski glavari nijesu mogli donositi odluke bez saglasnosti opšteg crnogorskog Zbora. To je dokaz i potvrda nezavisnosti Crne Gore, čija je plemenska vlast funkcionisala nezavisno od Osmanskoga Carstva. Crnogorska plemena nastupala su prema osmanskoj državi kao jedinstvena cjelina.

Zahvaljujući mudroj politici opšteg crnogorskog zbora, crnogorski mitropoliti okupljali su oko sebe najhrabrije i najpametnije ljude iz bratstava i plemena, te su s njima dogovarali i ugovarali sve što se ticalo sudbine crnogorskoga naroda i države.  Sa njima su se savjretovali kako  i đe da pruže otpor neprijatelju, kako da mire zavađena bratstva i plemena, kako da organizuju zajedničku borbu  protiv neprijatelja, pozivali narod na mir, hrišćansku ljubav i slogu.       

Ono što je vrijedno pomena iz života Crnogorske pravoslavne crkve jeste da su svještenici birani među najuglednijim ljudima. Svješteničko zvanje bilo je naśljedno, prenosilo se sa oca na sina kroz mnoge generacije. To je ono što se nije stijecalo posebnim školovanjem u bogoslovijama kojih nije bilo sve do 19. stoljeća.

Za rad mitropolita bio je nadležan opšti crnogorski zbor. Oni su Zboru podnosili izvještaje o svojem radu i savjetovali se sa njegovim članovima – predstavnicima bratstava i plemena. Zajedno sa opštim crnogorskim Zborom borili su se protiv inovjerne propagande u Crnoj Gori. Tako su Crnogorska pravoslavna crkva i opštecrnogorski  Zbor zadobili povjerenje cnogorskih, brdskih i primorskih plemenai stekli ugled kod Mletačke Republike i Turske. Ove dvije velike sile toga doba znale su da se politička  ideja o trajanju crnogorske državnosti ne može ugasiti sve dok postoje Zbor i Cetinjska Mitropolija.

Zbor je preuzeo ulogu vrhovnog predstavničkog tijela crnogorskog kolektiva od 1500. godine. Mletačka Republika i predstavnici osmanske vlasti uvažavali su ovu plemensku instituciju i crnogorsskog mitropolita kao božjeg čovjeka koji djeluje u Crnoj Gori radi spasa svojega crnogorskoga roda.

Pripadništvo Zboru predstavljalo je posebnu čast za svakojega Crnogorca. To je istovremeno značilo pripadanje Crnoj Gori, pa su predstavnici nekih plemena iz okruženja tražili da budu primljeni u Zbor. To je faktički izražavalo njihovu želju da se pripoje Crnoj Gori. Zbor i mitropolit zajedno bili su čuvari svijesti o državnom i političkom jedinstvu Crne Gore. Zato su ih Turska i naročito  Mletačka Republika doživljavale kao institucije preko kojih mogu da upravljaju crnogorskim društvom ili da utiču na njegove odluke.

Računajući da će im  Zbor i Mitropolija biti od koristi onda kad je to potrebno, Osmanlije su ih uvažavali kao crnogorsko predstavničko tijelo. Tek onda kad krajem 18. vijeka budu ustanovljene institucije nadplemenske (državne)  vlasti, Zbor će izgubiti svoju funkciju. To znači da kod Crnogoraca prestaje potreba za postojanjem opšteg crnogorskog Zbora.

Dokazivanje je radnja kojom se utvrđuje istinitost jednog suda. U radu navodimo direktne dokaze koji neposredno dakazuju tezu.  Nikad, u istoriji CPC do 1920. se nije desilo da se na opštecrnogorskom Zboru dok je on postojao (a prestao je da postoji sredinom 19 vijeka), smjenjuje mitropolit,  već je novi mitropolit dolazio prirodnim putem, nakon biološke smrti prethodnog. Jedini slučaj, specifičan u istoriji CPC, bio je 1860. (tada o tome nije odlučivao opštecrnogorski Zbor, koji od vremena knjaza Danila nije birao mitropolite, već je to radila suverena državna vlast),  kad su knjaz Nikola i veliki vojvoda Mirko, kao nosioci najviše suverene državne vlasti smijenili i proćerali mitropolita Nikanora Ivanovića, izvanjca, Srbina iz Drniša, i to zbog toga što nije bio na ispraćaju, odnosno, na pogrebu knjaza Danila nakon ubistva i što je bio dio zavjere protiv Danila i Crne Gore. 

Stoga, ističemo da pučisti u CPC postupaju suprotno crnogorskoj tradiciji i istoriji, kao i Ustavu CPC kad pokušavaju bespravno da svrgnu mitropolita Mihaila (što je kanonsko-pravno nedopustivo i zabranjeno) i da mitingaški preuzmu vlast u CPC. To nema nikakve veze sa tradicijom nekadašnjeg istorijskog opštecrnogorskog Zbora. Danas Zbor predstavlja samo dio istorijskog  nasljeđa Crnogoraca iz daleke prošlosti. Imamo bezbroj pouzdanih dokaza da u današnjoj Crnoj Gori ne postoji nikakav opštecrnogorski Zbor. Kao što je Crna Gora građanska a ne plemenska država, tako je i Zbor istorijski nestao, postao suvišan i nepotreban. Čim ne postoji kao institucija, znači da ne može donositi nikakve odluke, pa ni o „umirovljenju“ mitropolita, njegovoj smjeni,  samoproglašenju novog mitropolita direktno sa dostojanstva vikarnog episkopa i njegovom postavljenju za poglavara Crnogorske pravoslavne crkve. Sada, u ovo vrijeme, izbor mitropolita regulisan je Ustavom CPC po ustaljenom kanonskom redu koji važi za sve pravoslavne crkve u svijetu. Sve odluke Crnogorske pravoslavne crkve, kao i ostalih hrišćanskih pravoslavnih crkava u savremenom svijetu, temelje se na Svetom Pismu, Dogmatičkim opredjeljenjima i odobrenim  knjigama pravoslavne crkve, Svetim kanonima koje su donijele pravoslavne crkve i Državnim zakonima Crne Gore. Đe se ovđe pominje opšti crnogorski Zbor kao institucija koja vrši smjenu crkvenog poglavara bez znanja i podrške crkve kojoj mitropolit pripada?

            Naša tvrdnja da je raščinjeni vikarni episkop sa grupicom svojih istomišljenika sve radio protivno moralnim normama, crkvenim propisima, kanonima i hrišćanskim zakonima i pravilima mora dokazati lažnost  njihove teze. Lažno je sve ono što su oni uradilui, i danas rade. Nikakva sredina tu nije moguća.  Prema tome, sve je jasno. Prema kanonima Vaseljenskjih sabora i zakonima države Crne Gore opšti crnogorski zbor niko ne može sazvati, ponajmanje vikarni episkop sa malom grupom svještenika – pučista, i takav Zbor ne donosi pravno važeće odluke. To je samo ulična, a ne i crkvena rabota. To je samo pozorišna predstava odigrana za one koji ne prate razvoj crnogorskoga društva i ne znaju da je opštecrnogorski  Zbor tako  davno „umirovljen“.

 

Novovjeki je i epohalno savremeni  izum iz Kabineta raščinjenog nikšićkog vikarnog episkopa da vaskrsne opštecrnogorski Zbor koji ne postoji već 170 godina kako bi „umirovio“ jedinog poglavara CPC i umjesto legalnog i legitimnog poglavara posljednji vikarni episkop postao mitropolit crnogorski. To u njegovoj režiji znači: Prvi nije prvi nego posljednji, a posljednji nije posljednji nego prvi“. To je poruka koju je prije puča vikarni episkop uputio mitropolitu Crnogorske pravoslavne crkve. Moderan način razmišljanja vraća ga vjekovima unazad da po tom principu postane poglavar CPC iako je to nemoguće pošto opštecrnogorski Zbor danas ne postoji niti je mjerodavan, kad bi postojao, da smjenjuje i postavlja mitropolite suprotno kanonima i pravoslavnom hrišćanstvu.

Ima i onih koji pitaju kako je opštecrnogorski Zbor mogao da donese odluku o obnavljanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve? Odgovor dajemo odmah.  Cio postupak obnove Crnogorske pravoslavne crkve nije bio skriven od šire javnosti. Postupak je trajao godinama i svima je to dobro poznato. Obnavljanje CPC tražila je ogromna masa Crnogoraca. Tadašnja prosrpska državna vlast nikad ne bi dala Crnogorcima pravo da obnoce CPC da  je narod nije na to primorao.  Dokumentom zvanim „Bajička rezolucija“ stanovnici plemena Bajica kategorično i izričito zahtijevali su od nadležnih organa crnogorske države, posredstvom Skupštine opštine Cetinje, da hitno pristupi reinauguraciji Crnogorske pravoslavne crkve. U protivnom, prestaće sa običajem nalaganja badnjaka pred Cetinjskim manastirom, jer on, kako to vide autori „Bajičke rezolucije“ „ne pripada domaćoj crkovnoj organizaciji, već njezinoj naturenoj posestrimi, koja se niučemu sestrinski ne ponaša.“

Zatim je pismenim putem zahtijevano od Skupštine Cocijalističke Republike Crne Gore vrtanje samostalnosti Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi. Uz zahtjev je priložena peticija sa potpisima nekoliko hiljada crnogorskih vjernika (25. jula 1990. godine). Slijedi Osnivačka śednica Odbora za obnavljanje autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (27..12.1990. godine). Nakon toga slijedi period obraćanja Sekretarijatu za unutrašnje poslove, veliki broj śednica Odbora za obnavljanje autokefalne CPC i đžestoka borba za priznanje obnovljene autokefalne CPC. Zbor koji  je sazvan i proglašena obnova CPC bio je Zbor vjenika, a ne opštecrnogorski zbor, kako misli neobaviješteni dio naroda. U svakom slučaju, samozvani Kabinet „samoproglašenog mitropolita“ ništa nije preduzeo od navedenih radnji. Iz njegovog skupa izostao je ogromni broj plemena i bratstava. Umjesto njihovih predstavnika skupu su prisustvovali prestavnici nekih političkih grupacija i mali broj građana koji nemaju nikakve veze sa CPC.  Prema tome, opovrgavamo sve tzv. dokaze koje tzv.  Kabinet „samoproglašenog mitropolita“ navodi kao „činjenice od kapitalnog značaja za istorijski dan u Crnoj Gori.“ Opovrgavanje vršimo na tri načina: kritikom razloga na kojima gradi svoju tezu raščinjeni vikarni episkop, kritikom  načina na koji je iz razloga izvedena njegova teza i kritikom same teze.  Umjesto teze mi nudimo dokaze. Dovoljno je pročitati samo Ustav CPC za spoznanje cijele istine. Sve što je građeno na lažima, osuđeno je na propast. To je suština istine. Isteklo je vrijeme opšteg crnogorskog Zbora ne zato što neko od nas tako želi, nego zato što je Zbor trajao dok je bio potreban crnogorskom plemenskom društvu. Sada  su pred državom Crnom Gorom mnoga otvorena pitanja i krupni izazovi koje ona može riješiti samo uz pomoć stvarnog poznavanja sadašnjosti, bliže i dalje prošlosti.  Crna Gora ne smije biti „zemlja besudna“ u kojoj svako može raditi bez ikakve odgovornosti ono što poželi. Izgovor za puč i sve njegove posljedice ne može biti da je raščinjenoga vikarnog episkopa iz Nikšića „sami Bog nadahnuo da tako postupi.“ Njegova želja da uspostavi autoritet rukovodeći se idjom „Bog na nebu i „mitropolit Boris“ na zemlji“ nije realna iako bi ovu drugu Boris rado prigrabio za sebe. On smatra da mu to „pravo“nesumnjivo pripada i kao „jedini samoproglašeni mitropolit u istoriji Crne Gore“ sa zadovoljstvom bi se nametnuo i preuzeo vlast u njoj. Nekada u Crnoj Gori nije bilo pisanih zakona, ali u 21. vijeku moraju se poštovati crkveni i državni zakoni.

Na kraju tražim odgovor samo na jedno pitanje: Može li biti hrišćanski podobna ličnost za mitropolitsko dostojanstvo  koja čini sljedeće grijehe u CPC: stvaranje zavjere, gaženje zakletve,  simoniju, nemoral, neposlušnost prema CPC, nastojanje da prigrabi neograničenu vlast, nedolično, dakle protivzakonito ponašanje, ispoljavanje potpunog odsustva duhovnosti, samovolju i postupanje protivno hrišćanskim i društvenim normama? Svaki njegov čin ima necrkveni i nehrišćanski karakter jer  iza njegovih postupaka ne stoje legalni crkveni organi. Sve odluke koje je on sa svojim istomišljenicima donio na Dvorskom trgu na Cetinju 03.09.2023. godine i nakon toga ništavne su zato što su ih suprotno kanonima i Ustavu CPC donijeli frakcionaši i odmetnuti raščinjeni popovi – laici na čelu sa monahom otpadnikom od Hristove Crkve.      

Ovo su zaključci Svetoga Arhijerejskog Sinoda održanog 28.10.2023. godine na Cetinju.

Za svaki grijeh koji čovjek učini, on prestaje da stoji u Hristu. Dakle, ulazi u sukob sa Bogom. Ako se počinilac grijeha istinski, iskreno  ne pokaje, gubi Boga,   Hristovu crkvu, radost i mir za sva vremena. Za takvog čovjeka hrišćanstvo i vjera u Boga nema nikakvog  smisla ni značaja.  Gubi suštinu hrišćanskog života.

Kolebljivcima  i neodlučnim ljudima koji misle da se pravoslavni hrišćanin postaje samo  po rođenju, dajemo pouke, vidljive „znake“ koji  im mogu pomoći  da upoznaju osnovne zakone crkvenog života  (morala) i oni sami  i drugi:

Hrišćanstvo ne trpi laž. Ne može priznati istu vrijednost istine i laži koja je nesnošljiva. Vrijednost ima prosvjetljenje Novoga Adama, duhovnog čovjeka.  Bog ne trpi nasilje: ideja nasilja suprotna je hrišćanstvu. Nikakva ljubav ne postiže se nasiljem.

Iz svega ovoga može se zaključiti čije činodjejstvovanje nema nikakvu duhovnu vrijednost i ko obmanjuje svoje vjernike koji su naivni. Oni kao da još ne znaju da je Bojović jednoglasno raščinjen i da su mu svješteničko i episkopsko dostojanstvo oduzeli svi episkopi  koji su ga svojevremeno uzdigli na taji čin. Nezakonitim i nekanonskim radnjama izgubio je Blagodat koja je nekad živjela u njemu. Danas je više nema.

Cetinje, 11.03.2024. godine                                                  Žarko L. Đurović

                                                                                           svještenik i sekretar CPC