Kultura

Dr. sc. Goran Sekulović

Uvod u III tom Istorije crnogorske filozofije (I)

Feb 23, 2024 1 Komentara

(15 riječi)

OD 1945.G. DO POLOVINE 70-IH GODINA

 

Razvoj crnogorske filozofije nakon 1945.g. pa sve do danas prikazuje se u dva toma. U ovom III-em tomu prikazaće se crnogorska filozofija u periodu od 1945.g. do polovine sedamdesetih godina, a u narednom IV-om tomu od polovine sedamdesetih godina do danas, pa je potrebno bliže dati osnovne kriterijume i razloge njene ovakve periodizacije. Naime, od 1945.g., tj. od kraja Drugog svjetskog rata, nastao je novi period u razvoju crnogorske filozofije. ''Razvoj marksističke filozofije u Crnoj Gori poslije drugog svjetskog rata, kao i u ranijem periodu, odvija se u sklopu razvoja ukupne marksističke misli u Jugoslaviji. Taj razvoj je u toku, pa se o njemu ne mogu davati konačni sudovi: međutim, već sada se može pouzdano tvrditi da radovi crnogorskih autora Vuka Pavićevića: Osnovi etike, Dragutina Lekovića: Marksistička teorija otuđenja, Marksizam i filozofija; Miloja Petrovića:[1] Kontroverzije u savremenom marksizmu, Izvori i raskršća, o različitim tumačenjima marksizma; Vujadina Jokića: Marksovo viđenje umjetnosti“[2], kao i djela nekih drugih autora – iako različite filozofske orijentacije – znače doprinos razvoju jugoslovenske marksističke filozofije.’’[3]

           Stvorena je, dakle, nova, zvanična, službena, politička i cjelovita istorijsko-društvena ideologija komunizma-socijalizma, kasnije socijalističkog samoupravljanja, koja je itekako uticala na tokove i razvoj crnogorske društvene misli, pa naravno i filozofske. Uz to, oformljen je saobrazno novim ideološko-političkim odnosima i prilikama jedan broj društvenih, kulturnih i profesionalnih institucija koje su imale upliva na karakter, smjer, kvalitet i rezultate tog razvoja. No, takođe, vrlo brzo, kako je počela i tekla unitarizacija Jugoslavije, neke od tih kulturnih i umjetničkih institucija su i ukinute, što se desilo i sa Naučnim društvom Crne Gore koje je osnovano 1950. a ukinuto 1956.g., koje je trebalo da bude zametak nacionalne Crnogorske Akademije nauka i umjetnosti, da bi se tek kasnije, početkom sedamdesetih godina, formirala CANU – Crnogorska Akademija nauka i umjetnosti. Sve je to imalo protivrječnih, pa i, pokazaće se i u najnovijem vremenu, krajnje negativnih posljedica kada je u pitanju afirmacija crnogorske nacionalne individualnosti i ukupnog crnogorskog identiteta, čemu je filozofija – da joj se to omogućilo i da se mislilo na njen razvoj i jačanje njenih institucionalnih pretpostavki – kao ‘’istina jednog naroda’’ i ‘’um jednog naroda’’ mogla itekako doprinijeti.

           Evo kako su to vrijeme i tadašnju naučnu, prosvjetnu, kulturnu i društvenu scenu i atmosferu u Crnoj Gori analizirali i viđeli dva istaknuta crnogorska intelektualca, naučnika i mislioca – istoričar dr. sc. Branislav Marović i književnik, esejista, antologičar, književni kritičar i književni istoričar Branko Banjević.

Branislav Marović piše: ''Socijalni sastav bilo koje političke partije veoma je važno političko pitanje, jer od njega zavisi ostvarivanje njene misije. Komunisti su kao avangarda radničke klase bili najzainteresovaniji da u svojim redovima imaju što više radnika. Savez komunista Jugoslavije, a time i Savez komunista Crne Gore, rukovođen svojim istorijskim iskustvom i iskustvom svjetskih komunističkih pokreta. stalno je nastojao da poboljša svoju socijalnu strukturu prijemom većeg broja radnika. Zato je i normativno, u svojim statutima, definisao svoju socijalnu strukturu.

Za nas su interesantne socijalne, obrazovne grupacije seljaci  i intelektualci (službenici, đaci, studenti i članovi sa fakultetskom naobrazbom) da bi vidjeli moguću stvaralačku, naučnu, intelektualnu bazu koja je mogla pristupiti sa naučne tačke tumačenju Crnogorskog Nacionalnog Pitanja. Kakav je odnos tih snaga bio u višegodišnjem periodu vladanja komunista Crne Gore i da li je dosta skroman broj intelektualaca u SK mogao naučno ostvariti i objasniti Crnogorsko Nacionalno Pitanje. Mora se naglasiti da su skoro svi obrazovani ljudi (sa fakultetom i sa naučnim zvanjima) bili članovi komunističke organizacije. Sve su to jaki indikatori koji su uticali na formulisanje Crnogorskog Nacionalnog Pitanja. Da li su komunisti objektivno mogli pristupiti naučnom tumačenju Crnogorskog Nacionalnog Pitanja pri takvom stanju razvoja nauke kad su tek šezdesetih godina XX vijeka postavljeni prvi temelji naučnih ustanova i formirani prvi kadrovi naučnika koji bi trebalo da daju odgovore o Crnogorskom Nacionalnom Pitanju.

Crna Gora je u 45-godišnjoj jugoslovenskoj socijalističkoj federaciji startovala kao jedna od šest republika i dvije autonomne pokrajine sa najnižim ekonomskim razvojem. Osim u ekonomskoj Crna Gora je i u kulturnom, prosvjetnom i naučnom razvoju bila iza svih republika. Nije 1945. godine imala ni jednu naučnu ustanovu, višu školu i fakultet. Veoma skromna naučna, kulturna i prosvjetna kadrovska baza koju je naslijedila iz Kraljevine Jugoslavije nije takođe mogla uticati da se stanje brže izmjeni. Ipak, socijalistička epoha omogućila je Crnoj Gori da postane državni subjekt i ravnopravni faktor sa ostalim republikama i da u ekonomskom razvitku postigne rezultate koji je definišu kao državu sa stepenom srednje razvijenih zemalja.

Obrazovanih (školovanih) istoričara bilo je malo poslije oslobođenja zemlje. Komunistička vlast, ili, kako je su je nazivali „narodna vlast“ shvatajući svoju misiju u preobražaju društva i izgradnji novog pristupila je odmah po oslobođenju zemlje formiranju stručne organizacije istoričara Crne Gore 10. oktobra 1947. godine na Cetinju, koja je pod nazivom „Istorijsko društvo NR Crne Gore“ imala zadatak da istorijsku nauku kao obrazovni predmet u školama, da vaspitava „omladinu u duhu socijalističkog patriotizma i ljubavi prema slobodnoj i nezavisnoj otadžbini“.[1]

Istorija kao nauka, smatralo se tada, trebalo je da stvori mogućnost „da se široki narodni slojevi, da se čitav narod, oslobodi štetnih tradicija i nenaučnih zabluda i da se upozna sa tekovinama savremene nauke.“[2] Na Osnivačkoj skupštini podnio je referat o „Zadacima istorijske nauke“ Jagoš Jovanović, direktor Više pedagoške škole na Cetinju. U referatu se Jovanović kritički osvrnuo na građansku istoriografiju i ukazao na njene falsifikate u kojoj je „najgore prošla istorija crnogorskog naroda“.[3] Osnivačka skupština usvojila je Pravila Društva i izabrala Upravni , Nadzorni odbor i Sud časti.[4] Skupština je donijela odluku o osnivanju časopisa „Istorijski zapisi“ i izabrala Redakciju časopisa u sastavu: odgovorni urednik Jagoš Jovanović, članovi Risto Dragićević, Jovan Ivović, Ignjatije Zloković i don Niko Luković.[5] Prvi časopis izašao je u januaru 1948.[6]

                                                                           (Nastaviće se)

[1] Državni arhiv Crne Gore Cetinje, Istorijsko društvo NR Crne Gore 1947-1957, četiri fascikle, nesređena građa. Opširnije dr Branislav Marović, Pedeset godina Društva istoričara Crne Gore, „Istorijski zapisi“, br. 3, 1997, str. 123-135.

[2]Isto, fascikla 1.

[3]Isto.

[4]U Upravni odbor izabrani su: Jagoš Jovanović, predsjednik, Risto Dragićević, potpredsjednik, Jovan Ivović, sekretar, Vojislav Vuković, blagajnik. Za članove ovog odbora izabrani su: Milan Milošević, Đuro Mrvaljević i Pavić Đukić. U Nadzorni odbor ušli su: Bogić Kažić, Marko Bošković, Momčilo Poleksić, a u Sud časti Petar Komnenić, Ignjatije Zloković i Milan Vujačić. (Isto).

[5]Isto.

[6]Upravni odbor je na sjednici 19. XII 1947. odlučio da časopis izlazi dvomjesečno i u tiražu 1.500 primjeraka. (Zapisnik Upravnog odbora od 19. XII 1947, DA CG, Istorijsko društvo NR Crne Gore, fascikla 1.).