Piše: Vladimir Jovanović

 Navršila se 110. godišnjica crnogorskih ratova 1912-1913. godine.

 U Prvom balkanskom ratu — po sadašnjem kalendaru od 8. oktobra 1912. do 30. maja 1913. — Crnogorci su saveznici Srba, Bugara i Grka protiv Turske.

 Vojska Kraljevine Crne Gore oslobodila je:

 - Mojkovac (desna obala Tare), Bijelo Polje, Berane (uključujući sadašnju Petinjicu), Rožaje, Plav, Pljevlja

Takođe, Crnogorska vojska je vodila operacije na Kosovu, Skadru i Makedoniji. Kraljevini Crnoj Goru su, na temelju vojnih pobjeda, pripojene i neke dotadašnje turske oblasti Kosova — Peć i Đakovica (Metohija).

Na prilazima Skadru su vođene najkrvavije brobe. Crnogorci su slomili žilavi turski otpor i osvojili grad. Iznad starocrnogorske prijestonice Balšića zavijorio se crveni orlaš-barjak Kraljevine Crne Gore (naslovna slika uz ovaj tekst).

No pod međunarodnim pritiskom — uključujući i onaj iz Rusije, kao i 1814. oko Boke Kotorske — morali smo nedugo zatim trajno evakuisati Skadar, koji je ušao u sastav novoformirane albanske države. 

Potom su se saveznici u Prvom balkanskom ratu protiv Turske posvađali oko plijena: raspodjele teritorija opet probljenih Makedonaca. Od 29. juna do 10. avgusta 1913. vodio se rat, nazvan Drugi balkanski. Potpuno nerazumno, kralj Nikola šalje u Makedoniju četiri brigade Crnogoraca da se tuku s Bugarima na strani Srba i Grka; a njima su se protiv Bugara na drugim frontovima pridružili Rumuni, na kraju i Turci.

Međutim, tekovine oslobodilačkih operacija Crnogorske kraljevske vojske iz Prvog balkanskog rata su 30. maja 1913. međunarodno priznate Londonskim mirovnim ugovorom. Upravo veliki dio postojećih crnogorskih državnih granica prema Republici Srbiji, kao i dio prema Bosni i Hercegovini (ondašnja Austro-Ugarska), tada je utvrđen.

Uskoro je i stodesetogodišnjica Sporazuma o utvrđivanju državne granice između Kraljevine Crne Gore i Kraljevine Srbije, potpisale crnogorska i srpska delegacija 30. oktobra 1913. godine u Beogradu, kasnije ga ratifikovale Crnogorska narodna skupština na Cetinju i Narodna skupština u Beogradu, etc.

Ovđe ćemo se fokusirati na žrtve u krvi koje su naši preci položili za veliki čin oslobođenja cjelokupnog Mojkovca, zatim Bijeloga Polja, Berana, Rožaja, Plava i Pljevalja. Nažalost, bilans žratva uključuje i poginule Crnogorce u manje smislenim operacijama na Skadru, ili u Metohiji, kao i apsolutno besmislene žrtve u Makedoniji.

Statistika koju ću predočiti zasnovana je na dokumentima Pješadijskog odśeka Kancelarije Ministarstva vojnog Kraljevine Crne Gore od 12. septembra 1913, protkol br. r. 5973 i br. r. 5974. Onomad objavljeni u „Glasu Crnogorca – Službeni dio”. Dokumenti su naslovljeni:

- BROJNI PREGLED poginulih, umrlih i ranjenih Crnogoraca sviju klasa i rodova oružja u ratu Crnogorsko-Turskom 1912. i 13. godine

- BROJNI PREGLED poginulih, umrlih i ranjenih Crnogoraca sviju klasa i rodova oružja u ratu Crnogorsko-Bugarskom 1913. godine sastavljenih u Dečanskom Odredu.

Evo glavnih iz podataka iz tih dokumenata…

1) Tokom Prvog balkanskog rata, Crnogorska kraljevska vojska, razvrstana u četiri divizije, imala je: - ukupno 9.438 poginulih, umrlih od bolesti, ranjenih oficira, podoficira i vojnika, od toga

- 2.430 poginulih

- 406 umrlih od bolesti

- 6.602 ranjenika.

Najviše poginulih i umrlih od bolesti u Prvom balkanskom ratu po batalionima (bataljonima), prva tri:

- 22. batalion Spuški u sastavu Zetske brigade 2. divizije, komanda Podgorica — 141

- 3. batalion Čevsko-Bjelički u sastavu Katunske brigade 1. divizije, komanda Cetinje — 128

- 28. batalion Trebješki u sastavu Nikšićske brigade 3. divizije, komanda Nikšić — 114.

 Najviše poginulih i umrlih od bolesti u Prvom balkanskom ratu po brigadama, prve tri:

- Zetska — 331

- Vasojevićska (iz sastava 4. divizije, Kolašin) — 324

- Katunska — 311.

 Najviše poginulih i umrlih od bolesti u Prvom balkanskom ratu ukupno po divizijama:

- 1. divizija, Cetinje — 711

- 2. divizija, Podgorica — 851

- 4. divizija, Kolašin — 647

- 3. divizija, Nikšić — 627

 2) Tokom Drugog balkanskog rata, Crnogorska kraljevska vojska, razvrstana u četiri brigade tzv. Dečanskog odreda, imala je: - ukupno 943 poginulih, umrlih od bolesti, ranjenih oficira, podoficira i vojnika, od toga

- 168 poginulih

- 56 umrlih od bolesti

- 719 ranjenih.

 Najviše poginulih i umrlih od bolesti u Drugom balkanskom ratu po brigadama:

- 1. brigada (formirana iz batalionskih okruga 1. divizije: Njeguško-Ćeklićskog, Cetinjskog, Cuckog, Čevsko-Bjeličkog, Pješivačkog, Ceklinskog, Ljubotinskog, Ceklinsko-Dobrskog, Lješanskog, Gornjo-Crmničkog, Donjo-Crmničkog) — 88

 - 3. brigada (formirana iz batalionskih okruga 3. divizije: Trebješkog, Lukovačkog, Nikšićskog, Rudinsko-Trepačkog, Golijskog, Grahovskog, Banjskog, Oputno-Rudinskog, Župe Pivske, Planine Pivske, Drobnjačkog, Uskočkog — 69

 - 2. brigada (formirana iz batalionskih okruga 2. divizije i jednog okruga iz 1. divizije: Donjo-Kučkog, Gornjo-Kučkog, Zetskog, Gornjo-Zetskog, Lješkopoljskog, Piperskog, Spuškog, Komansko-Zagarčkog, Bratonoškog) — 56

 - 4. brigada (formirana iz batalionskih okruga 4. divizije i dva okruga 3. divizije: Župskog, Šaransko-Jezerskog, Gornjo-Moračkog, Donjo-Moračkog, Lipovskog, Rovačkog, Poljskog, Kolašinskog, Ljevorečkog, Kraljskog, Trepačko-Šekularskog, Andrijevačkog, Polimskog, Veličkog) — 11.