IZGRADNJA ŽIČARE NA LOVĆENU ZA VRIJEME AUSTRO-UGARSKE MONARHIJE (II)
Priredio:
Božidar Proročić, književnik i publcista
Izgradnja žičare na Lovćenu za
vrijeme vladavine Austro-ugarske monarhije predstavlja jednu dragocjenu
nedovoljno prezentovanu i istorijski intresantnu priču koja zavređuje više
pažnje. Poseban doprinos u istraživanju ove teme i brojnih činjenica pružio nam
je Velizar Radonjić istaknuti istraživač kulturne i graditeljske baštine Crne
Gore. Ujedno on je i autor vrijedne knjige Hronika graditeljstva Crne Gore.
Zahvaljujući njemu ali i dostupnim istorijskim izvorima kao i sopstvenim i
drugim istraživačima prezentovaćemo ovdje jedan lijepi segment istorije Lovćena
i Crne Gore koji je on predstavio u časopisu inžinjerske komore Crne Gore
,,Pogled” 2013. godine. Kroz ovu istorijsku priču moramo početi sa istorijatom
razvoja infrastrukture u vrijeme Austro-ugarske monarhije kako bi priča bila
kompletna.
ŽIČARA
KOTOR-CETINJE
Na Vidovdan, 28. juna 1914. godine,
u Sarajevu, Gavrilo Princip je izvršio atentat na austrougarskog
prestolonasljednika i nadvojvodu Franca Ferdinanda. To je bio neposredan povod
za početak Prvog svetskog rata. Crnogorska narodna skupština je, na sjednici
održanoj 1. avgusta 1914. godine, donijela jednoglasnu odluku da Crna Gora
objavi rat Austrougarskoj. Rat je objavljen 6. avgusta 1914. godine.
Austrougarska vojska je 13. januara 1916. godine zauzela Cetinje. Narednih dana
i sve ostale važnije gradove u Crnoj Gori. Crnogorska vojska je, i zvanično,
raspuštena, odnosno kapitulirala, 21. januara 1916. godine. Početkom marta
1916. godine Austrougarska uvodi vojnu upravu u Crnoj Gori. Vojna uprava
zahtijeva uredno snadbijevanje okupiranih teritorija, prije svega vojnih
jedinica, oružjem, municijom, hranom, ljekovima i drugim potrepštinama.
Željeznica Bar – Virpazar, izgrađena 1908. godine, je korišćena za transport
roba iz pristaništa u Baru prema Podgorici i, dalje, prema unutrašnjosti i
sjeveru Crne Gore. Nedostajala je, međutim, kvalitetna i pouzdana
infrastruktura za transport roba iz luke u Kotoru prema Cetinju. Za izgradnju,
ranije planirane, električne željeznice nije bilo ni dovoljno novca, a još
manje vremena.
Kao
najpraktičnije i najracionalnije rješenje je bila izgradnja žičare od Kotora do
Cetinja – Seilbahn Cattaro - Cetinje.
O žičari Kotor – Krstac – Cetinje
nema mnogo pisanih tragova. Sve se, uglavnom, svodi na par kratkih tekstova u
medijima ili publikacijama. I ne samo što su ovi podaci oskudni nego se, jednim
dijelom, razlikuju pa se postavlja pitanje njihove pouzdanosti. Nedjeljnik
„Monitor“ u broju od 4. oktobra 2008 godine piše: „Na istoj relaciji,
dakle Kotor-Cetinje, Austrougarska je u jeku Prvog svjetskog rata za 182 dana
izgradila teretnu žičaru ukupne horizontalne dužine od 18 kilometara. Pretrage
i trasiranje žičare trajali su od 1. aprila do 25. juna 1916. godine. A u broju
od 23. septembra 2011. godine: „Austrougarske vlasti su 1917. godine izgradile
žičaru (trojsban) na relaciji Kotor-Njeguši-Cetinje. Žičarom je prevožena
hrana, oprema, pošta i slično. U isto vrijeme Austrijanci su počeli da grade i
drugu žičaru koja je trebalo da poveže Kotor i Lovćen, ali izgrađena je samo do
Grebena. Nakon Prvog svjetskog rata jugoslovenske vlasti započele su
rekonstrukciju žičare, ali 1939. godine radovi su potpuno prekinuti. Godine
1942. Italijani, ali po novoj trasi, počinju da grade treću žičaru. Do pada
Italije, septembra 1943. kada su prestali radovi, bili su od Kotora do Krsca
postavljeni stubovi, sajla i izgrađen veliki željezni objekat glavne stanice na
Krscu, koji je kasnije prodat Sloveniji. „Pobjeda“ u broju od 13 novembra 2006
godine podsjeća: „Amerikanci, saveznici Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, bili
su spremni da nakon okupacije Crne Gore od strane Austrougarske obnove
demoliranu žičaru Cetinje - Kotor. Glasnik "Novo doba" 7. januara
1919. apelovao je na patriotizam da se pomogne obnovi žičare. Gotovo nakon 90
godina žičara je ponovo postala aktuelna. Evo kako "Novo doba" tim
povodom piše: Vazdušna željeznica Cetinje - Kotor." Naši dragi
saveznici, veliki i plemeniti Amerikanci da bi nam uskorili, dovoz hrane koja
se u Kotoru sve više nagomilava dali su se na posao oko uređenja i uspostave
vazdušne željeznice Kotor - Njegoši - Cetinje. No, pošto su dvije posredne
stanice izgorjele, a pojedini djelovi mašinerije uklonjeni, to rad oko nabavke
tih djelova zahtijevaće duže vremena. Pošto ti djelovi, nijesu odneseni van
zemlje, to apelujemo na patriotizam, onih koji se ti djelovi mašina nalaze
zabačeni da ih odmah povrate najbližim vlasti koji će ih vrijednim i plemenitim
Amerikancima uručiti i time olakšati veliki teret i rad koji su uzeli na sebe a
sve za naše dobro", ističe se u glasilo "Novo doba". Nedavno
sam naišao i na sljedeći tekst: Mnogobrojni su razlozi za pomen Njeguša među
kojima i „trojsban“- žičara koju su finansirale austrougarske vlasti 1917.
godine, a izgradio i projektovao mašinski inžinjer Austrijanac Girak. Žičara je
trasom od Kotora (sa Crnogorskog pazara), uz Škaljare pa preko Praćišta do
Krsca i Grebena, a datle preko Njeguša, padinom iznad Kopita i Raićevića do
Ivanovog Laza niže Pišteta, pa preko Šanika I Krivače do Vrćenika, a odatle se
preko Čulica I Bajica spuštala do Cetinja. (Snežana Vukotić, stručni saradnik
za etnografsko nasljeđe *Iz knjige „Njeguši u slici i riječi“, Dr Duško
Otašević, Podgorica, 1999). Najviše podataka ima u publikaciji: Major Nerad,
Seilbahn-Bauleitung: DIE SEILBAHN CATTARO – CETINJE, Norbert Zsupanek, Berlin,
maj 2007. Pored osnovnih podataka o žičari, publikacija sadrži grafičke priloge
– podužne profile, mape i veoma kvalitetne dokumentarne fotografije. Zato se
ova publikacija, po mom sudu, može smatrati jednim od pouzdanijih izvora
podataka o nekadašnjoj žičari Kotor – Cetinje.
0 Komentara