Škrinja

Kada je sa Oboda odzvanjao prodoran eho pokretnih olovnih slova

CIVILIZACIJSKA OBZORJA OBODSKE ŠTAMPARIJE

Mar 21, 2020 3 Komentara

(15 riječi)

Piše: Milorad Minjo Ražnatović

Crnogorska istorija je ispunjena neprestanim bitkama za slobodu, za narodnu samosvojnost i državno dostojanstvo. Te bitke i megdani, koji su u hiljadugodišnjem istorijskom trajanju vojevani pod vođstvom četiri crnogorske dinastije – Vojislavljevića, Balšića, Crnojevića i Petrovića, velike pobjede i porazi u njima, državni usponi, poniranja i ponovna uskrsnuća su dospjeli u našu svijest,  postajući dio našeg saznanja i pamćenja zahvaljujući mudrosti, dalekovidosti i opredjeljenju crnogorskih vladara za prosvjećivanjem i kulturnim uzdizanjem crnogorskog naroda. To je odredilo i njegovu dalju  duhovnu bićevnost, kojoj bi „suđeno“ da, još od polovine prošlog milenijuma, kada je sa Oboda odzvanjao prodoran eho pokretnih olovnih slova, sva planetarna umna dostignuća – umjetnička,  naučna, filozofska, istorijska..., „uskladišti“ u memorijsku vječnost   štamparskim slogom vajanom, koja će širiti crnogorske horizonte pismenosti i saznanja, a isto tako inspirisati ljude od misli, ideja i pera, sa ovoga podneblja, da  taj svoj dar pridruže već pomenutim univerzalnim vrijednostima, i „prilože“ na „oltar vječnosti“. I uz to ih podstaći i ohrabriti da, sa ne manje odgovornosti, važnosti, žara, predanosti, ljubavi i ośećajnosti, originalnom zavičajnom „pričom“, inspirisanom prirodnim ljepotama, istorijskim događanjima, mitovima, narodnim običajima i kulturnom baštinom, ovjekovječe svaki crnogorski grad, mjesto i mještace, čineći ih tako prepoznatljivijim i „vidljivijim“ nama samima, a i širem okruženju. No, nekad je gotovo nemoguće, svo kulturno bogatstvo, prirodne ljepote i duh jednog mjesta, lapidarno na papir prenijeti, slikovito opisati i njegovu bajkovitost autentično publikumu dočarati. Posebno ne u eseju novinski prilagođene dužine i poštovanja urednički „zadate“ tematske širine. Upravo  je to slučaj i sa Rijekom Crnojevića. Jer, malo je mjesta u bližem i širem okruženju đe je na jednom mjestu sabrano toliko prirodnih ljepota, istorijskog i kulturnog bogatstva,  koje predstavlja neiscrpni izvor duhovnog uzdignuća, intelektualnog nadahnuća i stvaralačkog pregnuća, kao što je Rijeka Crnojevića. Ovaj gradić  smješten na obalama istoimene rijeke, u samom srcu Crne Gore (ne odnosi se  isključivo na geografsku odrednicu), udaljen  dvadeset i četiri kilometra od Podgorice i  petnaestak kilometara od Cetinja, na koridoru starog puta koji je povezivao ova dva grada, vjekovima je zaokupljao pažnju i bio stjecište putopisaca, slikara, istoričara, književnika, publicista, trgovaca, ugostitelja, zanatlija, brodara, ribara, fabrikanata... Zato, ovom prilikom i nećemo o svemu tome, jer bi nam trebalo puno prostora da opišemo sve njegove vrijednosti i ljepote, a pritom se i izložili opasnosti da njihovu osebujnost i magičnost vjerno „portretišemo“, već samo o onom, već pomenutom, kulturnom i civilizacijskom fenomenu koji ovaj gradić smješta u red najznačajnijih istorijskih mjesta, ne samo u Crnoj Gori, već i  mnogo šire.

Milorad Minjo Ražnatović

Iznad desne obale rijeke i Starog (Danilovog) mosta izdiže se  legendarni Obod - sadašnje prigradsko naselje Riječki Grad, koje dobi ime  po rijeci koja ispod njega protiče i ondašnjem srednjovjekovnom utvrđenom gradu što ga 1475. godine, po zauzimanju dotadašnje prijestonice Žabljaka Crnojevića, od strane turske imperije, podiže gospodar Ivan Crnojević i krajem petnaestog vijeka stolova u njemu on i sin mu Đurađ. (Po tvrdnji Prof. dr Božidara Šekularca ovo brdo „još u vrijeme Ivanove vladavine počinje da se zove Rijeka Crnojevića“ – Pobjeda, 27. jul 2019, feljton „Crna Gora u doba Crnojevića“, deseti nastavak, str. 20) I dok su  u tom vremenu narodi u našem bližem i daljem okruženju stenjali pod okupatorskim jarmom otomanske imperije, sa Oboda su se vodile, ne samo bitke crnogorskog naroda za svoju slobodu, već i bitke za  prosvjetiteljstvo, pismenost, kulturu i civilizacijska dostignuća.  O tome nam najvjernije śedočanstvo pruža crnogorski vladar Đurađ Crnojević koji, slijedeći započetu kulturnu misiju svoga oca, vezanu za nabavku štamparije, te davne 1493. godine, samo pedesetak godina poslije Gutenbergovog epohalnog otkrića  štamparske prese i metalnih pokretnih slova (1440.), osnova na brdu Obod  štampariju, koju donese iz ženine postojbine Mletaka. Istorijski izvori govore da je to bila  prva štamparija na Jugoistoku Evrope i prva državna štamparija u svijetu. Zahvaljujući Đurađovoj viziji, te darovitosti i pregalaštvu jeromonaha Makarija, izrađivača olovnih slova i štampara, koji je to umijeće sticao u Veneciji, kod ondašnjeg znamenitog štampara, Kotoranina Andrije Paltašića, iste godine kada je osnovana, započinje, a već na samom početku naredne, završava se pečatanje prve knjige Oktoh prvoglasnik. (Ondašnji poznati štampari, tipografi itd., kao što je, pored već navedenih,  Božidar Vuković Podgoričanin, koji nastavlja koji nastavlja štamparsku misiju svojih prijethodnika, te dolje pomenuti Pahomije, su, dodajući svome imenu i prezimenu geografsku ili nacionalnu odrednicu, izražavali najdublja patriotska ośećanja, ponos, vezanost i privrženost svojem kraju i domovini Crnoj Gori, kao i želju da svijetom pronose rodnu grudu i uspomenu na slavne štamparske dane započete u njoj)

      Taj revolucionarni kulturni poduhvat omogućio je, ne samo da se u svijetu objelodani crnogorsko gorštaštvo, čojstvo i junaštvo, već i da se visprenost, mudrost, misaonost, bistrina, izuzetna retoričnost, pismenost i duhovnost ovdašnjeg čovjeka prenese na papir, bez kojeg crnogorske osobenosti ne bi mogle svijetom kružiti i u njegove saznajne i duhovne prostore se „useliti“. Kao što je Gutenbergovo otkriće, preko štampane magije slova, dovelo do prohodnosti i vječnosti življenja onoga što je u ljudskoj misli i glasu, jednom riječju u njegovom intelektu, tako je i Đurađova štamparija pružila dotad nezamislive mogućnosti  ondašnjem crnogorskom čovjeku da: ograničena usmena predanja; skromna, rukom ispisivana i publikumu nedostupna, sazdanja; „zarobljena“ umna saznanja; darovita poetska „maštanja“; duboka ljudska ośećanja; vjekovna slobodarska vojevanja i  narodna junačka stradanja; državna postignuća, posrnuća i ponovna feniksovska uskrsnuća, otrgne iz „lanaca“ dotadašnjeg tamnovanja i pušti da slobodno putuju svijetom pričajući svoju priču o Crnoj Gori. Omogućila je ona, da se svijet upozna sa bogatom crnogorskom istorijom, tradicijom, kulturom, inteligencijom,  talentom, pronicljivošću  i duhom.

Čarobna grafička umjetnost otisnuta na papir, premostila je vrijeme i prostor, i sama se „useljavajući“ u povijesne „predjele“ vječne trajnosti i prostorne neograničenosti. Obezbijedila je ona svevremenim generacijama, dostupnost globalne i lokalne, vjekovima „tvorene“, ljudske misli, prožete emocijama, čulima i ośećanjima, a iskazivane idejama, pojmovima i raznovrsnim stvaralačkim ostvarenjima,  iz koje će saznavati o sebi, ljudskoj istoriji, kulturi i duhu, što će ih nadahnjivati da stvaraju nova i savršenija dostignuća u svim sferama života, da razvijaju kulturu, obogaćuju maštu i produbljuju sfere duhovnosti do neslućenih razmjera čovjekovog racia. Ovaj genijalni čovjekov izum motiviše da saznajemo,  proučavamo, dočaravamo i nanovo proživljavamo prošlost,  kako bi razumjeli sadašnjost i stvarali bolju i čovječniju budućnost. Misli, ideje i emocije pretočene na papir, smještene među koricama knjiga, raznolikih publikacija i na novinskim stranicama  đe vlada: magija štamparskih slova vječnošću vjenčanim; skladan slovni poredak i grobna tišina, povremeno narušavana  prelistavanjem stranica, koje śedoče o duhovnim horizontima ljudskog bića i njegovom bivstvu; dubina misli, ljepota imaginacije, bogatstvo pojmova i „razigranost“ ideja, pretočenih u „vrela“ riječi i rečenica, koje u neprestalnom toku čine jedan ogroman „okean“ ljudske kreacije i stvaralačke moći; idealan stilski red; složenost i savršenstvo kompozicije; filozofska mudrost, kontemplativnost, metafizičnost i etičnost; umjetnička kreativnost, senzibilnost,  poetičnost i estetičnost; naučna teoretičnost, inovativnost, egzaktnost i postojanost; mitološka fantastičnost, mističnost, opsesivnost i iracionalna razdražljivost; teološka bogoučenost, grešnost, bogobojažljivost i doktrinarna zavodljivost, su izvori putem kojih ćemo doći do novih saznanja, obogatiti misao novim civilizacijskim dostignućima i idejama, iz čijih dubina ćemo otrći od zaborava određeni događaj i učiniti jasnijim i slikovitijim pojedini istorijski period. Osvijetliti uzroke i razloge njegovog povijesnog dešavanja i postojanja, a dajući mu novi smisao, opravdati svrhu i potrebu ponovnog rađanja. Ta istorijska „vrela“, što ih štampa i šamparstvo učinješe dostupnim, zapravo su ono, što ljudski duh  podstrekuje, obogaćuje, produbljuje, nadahnjuje, osavremenjuje i nadgrađuje. Samo se na  čovjekovoj ingenioznosti i stvaralačkom daru  pretočenom na papir - u štampana izdanja i putem njih prenešenih hiljadama, desetinama i stotinama hiljada, pa i milionima čitalaca u cijelom svijetu, mogla razvijati ljudska misao, uzdizati njegov duh, stvarati  velika djela u svim sferama ljudskog bivstvovanja i civilizacija biti u  stalnom stvaralačkom „toku“, gotovo dosežući svoje savršenstvo, osobito u sferi tehnoloških dostignuća. Susret sa magičnim svijetom štamparstva, te opjonost njime, podstiče i podražava stalnu  „igru“ slovima, riječima i rečenicama, pretačući ih u novu štampanu magiju, koja će uvijek iznova oplođavati kreativnu misao i širiti horizonte saznanja, pismenosti, duha i slobode. Ovaj susret je bio podsticajan i za one skromnijih duhovnih  mogućnosti da se osmjele, naprežući svoj duh i um, „izvlačeći“ iz njihovih najskrovitijih prostora onaj  najtananiji kreativni agens, koji će im pomoći da nadmaše sopstvena intelektualna „ograničenja“,  omirišu i dotaknu i ovu sferu ljudskog bivstva, pokušavajući da u tom stvaralačkom zanosu „nadžive sebe“. Možda, pri tome, ne dosežući  umjetnička savršenstva, misaone dubine, naučne visine i duhovne širine, jer svi nemamo jednake intelektualne osobine, ali prenoseći na dolazeće generacije sopstvena saznanja i korisna iskustva, ostavljajući im neki, istorijski i kulturološki vrijedan, autentičan zapis o naseljavanju, tradiciji, stvaralaštvu, običajima, legendama, istorijskim događajima, nestalim naseobinama, zapuštenim ili zaboravljenim arheološkim lokalitetima i prirodnim ljepotama određene sredine.

Imala je naša država i crnogorski narod  tu istorijsku privilegiju da je genijalnost i vizionarstvo naših vladara učinila i nama, na ovom – kroz istoriju,  ratovima uzburkanom prostoru, dostupnim civilizacijska dostignuća poput štamparske prese i štamparstva koje započinje svoj život  na brdu Obod, prijestolu tadašnjih crnogorskih vladara. O tom kulturnom fenomenu istoričar Prof. dr. Božidar Šekularac piše: „Crnogorski gospodari kuće Crnojevića obilježili su svoje vrijeme najviše po kulturnim dostignućima, naročito osnivanjem Obodske štamparije kojom su Crnu Goru uveli u red renesansnih zemalja Evrope. Knjige izašle iz nje predstavljaju vrhunac ćirilske štampe i opreme.“ (Feljton: „CRNA GORA U DOBA CRNOJEVIĆA“, naslov teksta sedmog nastavka: „Gospodar crnogorski i sve dioklitijanske zemlje“ – Pobjeda, 26. mart 2018.). I dalje: „Dakle, na izdisaju XV vijeka, u teškim vremenima i okolnostima, pri dvoru crnogorskih vladara pojavio se kulturni bljesak i snažni civilizacijski odsjaj – svjetlost knjige koja predstavlja najkrupniji iskorak Crne Gore u istoriji kulture“ (Isto - naslov teksta 12 nastavka „Najkrupniji iskorak Crne Gore u istoriji kulture“, Pobjeda, 31. mart 2018.). Ovaj kulturni iskorak koji naš narod svrstava u civilizacijske evropske narode, zahtijeva mnogo više od udžbeničke crtice, prigodnog novinarskog stupca ili uobičajenog, stereotipnog, godinama ponavljanog, protokolarno-svečarskog „slova“, povodom određenog jubileja. Mnogo više od saznanja da na zaravni  Riječkog  Grada, u dvorištu obnovljene crkve Svetog Nikole (ranija crkva je bila dio manastirskog kompleksa Sveti Nikola koji u drugoj polovini XV vijeka zajedno sa utvrđenjem podiže gospodar Ivan Crnojević, a u pohodima, pri kraju XVII vijeka, razrušiše turski osvajači), na zidinama nekadašnjeg objekta u kojem je radila štamparija, postoji samo jedna, istorijskom i kulturnom značaju, neprimjereno skromna spomen ploča  sa  isto tako skromnim natpisom koji informiše putnika namjernika, ako takvih još uvijek ima, da je tu osnovana Obodska štamparija od koje je ostala prva knjiga Oktoih započeta 1493., a završena januara 1494.

 Obodska štamparija i mjesto đe je otpočela štamparski život mora biti   inspiracija našim građanima, a posebno mladim naraštajima, iz koje će crpiti svoje duhovne snage, i tako intelektualno se dograđivati, saznanja produbljivati, na istinama ih zasnivat a posvećenim pregalaštvom    obogaćivati, unaprijeđivati i davati sopstvenu originalanost, savremenost, svevremenost i prepoznatljivost crnogorskom kulturnom, umjetničkom, duhovnom i opštedruštvenom biću. Pritom se ne libiti, već se, odlučno, beskompromisno, argumentavano i činjenicama dokumentovano,  suprostvljati sve češćim zavjereničkim, fanatičnim, histeričnim besramnim, političko-propagandističkim  i „naučnim“ prisvajanjima crnogorske kulturne baštine, istorije i identiteta (što traje gotovo dva vijeka – od „Načertanija“, velikosrpskog programa iz 1844. godine, autora Ilije Garašanina, srpskog ministra unutrašnjih djela), koja dolaze od izvanjskih velikosrpskih bojovnika, negatora i asimilatora (intelektualne elite, naučnih, kulturnih i nevladinih institucija, državnih organa i zvaničnika), te domaćih plaćenika (crnogorskih potuđeničkih izroda). Ove „horde tragača“ za sopstvenom istorijom i identitetom, svjesne bolne, poražavajuće i za njih frustrirajuće istine o postojanju srpske viševjekovne državne, kulturne, istorijske, duhovne i identitetske provalije (koja traje gotovo 500 godina od Kosovskog boja 1389. godine, pa, suštinski, do Berlinskog kongresa 1878. godine kada Srbija dobija nezavisnost – jedinu svijetlu istorijsku stranicu u tom viševjekovnom vazalskom periodu, predstavlja plamen slobode koji je zapalio Karađorđe Petrović - Crni Đorđe, dizanjem Prvog srpskog ustanaka 1804. – 1813. godine), pokušavaju je popuniti crnogorskim vrjednostima, preimenujući ih i dajući im epitete „srpski“, na čijoj se meti našla i Obodaska štamparija, koja u njihovim propagndno političkim porukama  i  „naučnim djelima“, naravno bez validnih znanstvenih činjenica, slovi kao prva srpska štamparija na Balkanu. (Posebnu ulogu u zaštiti državnog, kulturnog, istorijskog i identitetskog – materijalnog i nematerijalnog, nasljeđa ima država Crna Gora, koja je dužna ove vrijednosti zaštititi, od otuđenja – prisvajanja, kod evropskih i svjetskih institucija koje se bave tim pitanjima, upisujući ih u njohov registar kao crnogorsku baštinu.) Sa druge strane,  ignorišući i ne obazirući se na pojedina ovdašnja „naučna“ osporavanja njenog prvog obodskog „stolovanja“ i knjigo-pečatanja, te pripisivanja i tog istorijskog perioda  Cetinju. Tim prije što su ta neozbiljna, tipično crnogorska nadgornjavanja, činjenično i naučno neutemeljena negiranja unaprijed na neuspjeh osuđena i kao takva biće zaboravu predata. Jer, na braniku istine  „stoje“: njeno petstodvadesetpetogodišnje ime dobijeno po Obodu, tom malom uzvišenju preteči današnjeg gradića Rijeke Crnojevića, đe je svoju kulturnu misiju otpočela i pod tim imenom slavom ovjenčana; nesporne istorijske činjenice zasnovane na materijalnim tragovima - arheološkim iskopima i nalazima, odnosno zidinama objekta u kojem je štamparija radila i đe su do polovine prošlog vijeka nalaženi djelovi matrica sa štamparskim slovima (kako to u svojoj knjizi Legendarna Obodska štamparija – riječki zapisi knjiga II, 2010., tvrdi publicista Vasilije Vasko Janković), te najstarijim istorijskim spisima; proslava koju je knjaz Nikola organizovao na Obodu i Rijeci Crnojevića povodom obilježavanja njenog četiri stotog rođendana; naziv koji  sadašnja cetinjska štamparija od osnivanja nosi; nazivi brojnih štamparskih radionica, biblioteka, čitaonica i književnih manifestacija, u Crnoj Gori i šire, kao i fakat da je jedan od Makarijevih tipografa bio i kaluđer Pahomije „ot Rijeke“. (Dodatak imenu dobio je po tadašnjem nazivu oblasti đe je kasnije – početkom XIX vijeka, formiran gradić u sadašnjem obliku,  Rijeka Crnojevića) Śedoči ova činjenica i o tome, da je, jeromonah  Makarije, darovitije svještenike sa prostora đe je radila štamparija, obučavao i angažovao kao svoje pomagače. I konačno, u odbranu istine stoji i naučni rad profesora Šekularca, jednog od najboljih poznavaoca tog srednjevjekovnog perioda crnogorske istorije koji, između ostalog, kaže: „Oktoih, a s njim i Obod, mjesto gdje se zametnula klica štamparstva, to su dva imena koja su postala poznata u svijetu kulture kao simboli crnogorskoga, i šire, južnoslovenskoga štamparstva. Pojavom podatka o mjestu štampanja ’na Cetinje’ (u Psaltiru) ta štamparija postade i cetinjska, ali i po tome što je pripadala crnogorskome gospodaru i radila za potrebe crkve – Mitropolije na Cetinju.“ (Isto).

Gore pomenuta „patriotska“ prećerivanja, „istorijska“ inoviranja, „činjenična“ potkrepljivanja i „naučna“ doćerivanja, od ovih „dušebrižnika“ Cetinje i ne ište. Zato što ni njega slava štamparije nije mimoišla, jer je po seljenju prijestola sa Oboda, u prvobitnom Cetinjskom manastiru, ona nastavila da radi sve do gašenja 1496. godine, i tako postala dio  istorije i kulture Cetinja. Uz to u njemu je skoncentrisano mnoštvo, vjekovima taloženih kulturno-istorijskih znamenitosti, događaja i ličnosti koje su obilježile te događaje, čime bi se ponosile mnogo veće države od Crne Gore, a kamoli jedan grad te veličine, tako da mu nije potrebno da se još i „tuđim perjem kiti“. To njemu pripisuju a Rijeci osporavaju pojedini cetinjski, ostrašćeni - slave i prvijenstva nezasiti lokalpatrioti, pripadnici svih društvenih kategorija (od intelektualnih - načnih i publicističkih, do sveznajućih besposličara), koji joj nikad  nijesu „oprostili“ prijestoničko, štamparsko i urbano predvodništvo, kao i ona „naučna“ i „stručna“ misao koja preko Cetinja, kao simbola crnogorske državnosti i duhovnosti, želi iskazati svoje „rodoljublje“ i identitetsku privrženost – do nedavno poklanjanu nekom drugom državnom prostoru i narodu, pritom pokušavajući da na  „novoplasiranim“ istorijskim saznanjima, po svaku cijenu, bez obzira zasnivaju li se  na istini i jesu li potkrijepljena činjenicama i materijalnim dokazima, jer ih  i ne nude, grade svoju "slavu“. U svrhu oživotvorenja tih „novih saznanja“, zahvaljujući kojim bi trebalo Cetinje, kao viševjekovna prijestonica,  i ovaj primat zadobiti, samopripadnost štamparije prisvojiti, njihovi autori  svoj trud bogato društveno naplatiti, a „nova naučna saznanja“ u istorijske  i stručne udžbenike ugraditi, najdjelotvornije se neistinama, manipulacijama i falsifikatima služiti! Ne usuđujući se pritom, da se, u skladu sa svojim „naukovanjem“,  otvoreno, hrabro i nedvosmisleno, založe za istorijsku reviziju  mjesta njenog prvog stolovanja i ukidanja imena koje po njemu štamparija dobi i nosi od svog utemeljenja, oslobađajući nas tako viševjekovnih istorijskih „zabluda“, već nemuštim jezikom, ignoratskim odnosom i „zakulisnim“ djelovanjem, pokušavaju   njen obodski život osporiti, śećanje zatamniti, trag zametnuti i sjaj ugasiti.

Dakle, nije dovoljno o mjestu đe je „rođena“, značaju i trajanju štamparije, njenoj kulturnoj i prosvjetnoj misiji, samo na naučnim skupovima, povodom određenog jubileja, akademski i prigodno zboriti. Ili ih samo prepuštiti „staroj slavi“ i sporadičnim umjetničkim nadahnućima, pojedinih crnogorskih umjetnika, kao što je nedavno likovno ostvarenje grafičke mape „Oktoih 1494-2014“ genijalnog Dimitrija Popovića, inspirisane ljepotom „obodskih“ slova kojima bi  Oktoih ispisan. Već ova znamenja moraju biti dio kulturne strategije Crne Gore, predstavljajući nepresušno vrelo književnog, umjetničkog - opšte kulturnog događanja i istorijskog napajanja školskih generacija. Ovakvo grandiozno kulturno i istorijsko zbitje zahtijeva da postane dio crnogorskog identiteta i svijesti mladih ljudi o utemeljenosti naše kulture i civilizacije, te njihove korespondentnosti sa evropskim i svjetskim tokovima. Da prilikom svakog uranjanja među korice knjige – u magični svijet štamparskih slova, pretočenih u riječi i rečenice, od kojih je sazdana određena duhovna tvorevina, zapravo imaju ośećaj da je to dodir sa počecima našeg štamparstva, prosvjetiteljstva, pismenosti, kulture, duha  i tehnoloških postignuća. Nažalost, Obod kao mjesto đe je započela kulturno-istorijska misija štamparije, danas nema ulogu istorijskog, obrazovnog i kulturnog odredišta, prvenstveno zbog nepośedovanja svijesti o istorijskom značaju ovog civilizacijskog dostignuća i nemarnog odnosa države, lokalne uprave, obrazovnih i kulturnih institucija, čija vođstva nijesu ni izbliza na nivou vizije i veličine onoga što je za sobom ostavila vladarska loza Crnojevića. O tome govori  i neadekvatano vrednovanje renesansne ličnosti Đurađa Crnojevića i  njegove istorijske uloge u prosvjetiteljskoj, kulturoj, civilizacijskoj i prosvjetnoj misiji na preobražaju Crne Gore, a što  najslikovitije može potkrijepiti činjenica da danas u našoj državi, gotovo  i da nema značajnijeg spomeničkog obilježja, koje bi podśećalo na Đurađovo veličanstveno djelo. Takav odnos mora se u korijenu mijenjati, ukoliko želimo  Crnu Goru i svijest generacija koje dolaze, na istinskim istorijskim vrijednostima izgrađivati. Ta promjena odnosa bi zahtijevala od crnogorskih državnih institucija, da ovaj lokalitet uvrste na listu prioriteta i preduzmu neophodne radnje na njegovom kulturnom,  istorijskom i turističkom oživljavanju. Za početak bi, najbolji i najsvrsishodniji način njegove ukupne valorizacije, bio, da ga država proglasi  zaštićenim kulturnim dobrom, a da crnogorske osnovne škole u okviru polumaturskih ekskurzija planiraju obilazak i održavanje istorijskog časa na ovom  mjestu, koje sublimira crnogorsku istoriju, državnost, kulturu i civilizacijske tekovine.  Bilo bi to podsticajno za organizovanje i drugih  umjetničkih, naučnih i zabavnih manifestacija, koje bi svojim istorijskim i kulturnim značajem mamilo ovo mjesto civilizacijskog susreta Crne Gore i Evrope. Nagovijestila bi time naša država jedan novi mnogo ozbiljniji pristup u rangiranju najznačajnijih pitanja za opstanak  svojeg sveukupnog bića. Da će,  „ubrizgavanjem istorijsko-identitetskog pelcera“ mladim generacijama, u fazi formiranja svijesti o samosvojnosti  i pripadnosti crnogorskom nacionalnom i kulturnom biću, postati imuna na različita iskušenja koja dolaze od crnogorskih negatora i vjekovnih asimilatora, te da se, ne deklarativno, već u suštinskom smislu,   okreće sama sebi, svojim vrijednostima i svojoj državi. No, to nije i dovoljno, jer Obod i štamparija, zbog svojih civilizacijskih vrijednosti i važnosti,  zaslužuju da o tome informacija dopre do širih evropskih i svjetskih prostora - do stranca namjernika, svjetskog putnika, turiste radoznalca, strasnog turističkog „istraživača“  i neumornog putopisca. Zato je neophodno da se ova kulturno-istorijska znamenitost i turističke mape uvede, i tako organizovane izletničke grupe, što riječkom pjacom hode, modroplavim Jezerom brode i njegove biserne ljepote pohode, do Crnojevića dvora dovede. Ovakav pristup ište punu državnu ozbiljnost, identitetsku privrženost, kulturnu posvećenost, osmišljenu stratešku aktivnost i turističkih institucija dobru organizovanost, što bi rezultiralo neophodnom izradom marketinško-turističkih i popularnih istorijskih publikacija, te njihovom prezentacijom na sajmovima turizma, koje crnogorske strukovne institucije, regionom, Evropom i svijetom, u pripremi sezone pohode. A one bi morale biti moderno likovno-dizajnerski oblikovane, dovoljno informativne,  istorijsko-publicistčki popularne, lapidarne i inspirativne, da upute i „privole“ turiste  na pośetu ovom  veoma rijetkom kulturnom i istorijskom odredištu.

 Potpunija kulturno-istorijska valorizacija i bolja turistička prezentacija, zahtijevaju, i da se, po obavljenim arheološkim istraživanjima, pristupi izradi projekta, na osnovu koga bi se uradila cjelokupna restauracija  obodskog lokaliteta, jer to zaslužuje njegova negdašnja državno-istorijska pozicija i kulturno-civilzacijska misija.

Ozbiljan državni pristup, sublimiran u kulturno-identitetskoj orjentaciji, kvalitetnoj i prodornoj informaciji i dobro osmišljenoj prezentaciji, zapravo je uslov prepoznavanja civilizacijskog značaja ovog „renesansnog“ mjesta, u širim evropskim i svjetskim razmjerama. Time bi mu vratili stari sjaj i slavu koju je imalo „u svijetu kulture“ krajem XV vijeka, i obezbijedili realne šanse  za mnogo bolju turističku i sveukupnu valorizaciju neprocjenjivih potencijala Rijeke Crnojevića, koje čine brojne kulturno-istorijske znamenitosti i nestvarne prirodne živopisnosti, što je, u krajnjem, jedna od važnijih pretpostavki za  vrtanje turističke atraktivnosti, istorijske reprezentativnosti i nekadašnje cjelogodišnje životnosti,   ovom crnogorskom dragulju.