Kada su mediji otkrili da su dva ministra iz aktuelne crnogorske vlade prisustvovala obilježavanju neustavnog Dana Republike Srpske, na ceremoniji održanoj 9. januara u Istočnom Sarajevu, bilo je malo onih koji su bili iznenađeni i šokirani. To je bilo sasvim razumljivo jer politički kurs, koji vlada te zemlje vodi skoro pa pune dvije godine, u potpunosti je na liniji onoga što zvanični Beograd, u cijelom regionu, promovira kao politiku „srpskog sveta“.

Da su „srpski svet“ i „otvoreni Balkan“ samo koncepti koji imaju za cilj promovisanje „velikosrpskih ideja“ upozorio je u intervjuu podgoričkoj Pobjedi i mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve Mihailo. Ono što je simptomatično, objasnio je mitropolit Mihailo, jeste da je jedan od ključnih promotera tih ideja u Crnoj Gori Srpska pravoslavna crkva (SPC), koja uz „prosrpski politički blok“, nastoji „slomiti ustavni poredak zemlje“ i izvršiti neku vrstu „aneksije“ Crne Gore.

Kada govori o utjecaju koji SPC ima na političke prilike u Crnoj Gori Danilo Kalezić, saradnik na Univerzitetu Crna Gora, kaže da se ta vjerska organizacija još od raspada Jugoslavije „ponaša kao politički eksponent velikosrpskih krugova iz Beograda“. Njeno djelovanje posebno je postalo akutno nakon parlamentarnih izbora koji su u Crnoj Gori održani 2020. godine kada je, kako kaže, „SPC de facto predvodila nekoliko lista na tim izborima i odnijela političku pobjedu“.

Srpska pravoslavna crkva promijenila vanjskopolitički kurs Crne Gore

Kalezić objašnjava da je SPC izvršio dubok i trajan utjecaj na političko razmišljanje i djelovanje crnogorskih vlasti i suštinski promijenila kurs vanjskopolitičkog djelovanja zemlje.

„Crkva Srbije je u periodu od 2020. do sada glavni politički akter na društveno-političkoj sceni Crne Gore, koja pored kadroviranja Vladom Crne Gore zapravo trasira i spoljno-politički put odnosno pokušava da trasira taj put zemlje. Crkva Srbije u Crnoj Gori služi kao oružje za ispunjavanje agende Beograda i Moskve. Posebno je to u Crnoj Gori osjetljivo kada se govori o odnosu u regionu. Crna Gora je iz pozicije lidera na zapadnom Balkanu i zemlje koja njeguje dobrosusjedske odnose postala remetilački faktor, a to se najbolje očituje kroz pogoršane odnose sa Bosnom i Hercegovinom, ali i zategnutim odnosima sa Kosovom. Sve te stvari su proizvod političkog djelovanja Crkve Srbije koja služi kao politički kišobran za poraženu velikosrpsku nacionalističku ideju, koja je u Crnoj Gori od 2020. opet zaživjela“, kaže Kalezić.

Govoreći o istupu mitropolita Mihaila, politički analitičar Ljubomir Filipović kaže da su SPC i mitropolit te crkve u Crnoj Gori [Joanikije] „instrument spoljnog utjecaja Srbije i Rusije“. Filipović ističe da je taj „maligni“ utjecaj SPC-a u Crnoj Gori, i cijelom regionu, pomenut i u rezoluciji Evropskog parlamenta. SPC promoviše Srbiju i Rusiju kao zaštitnike patrijarhalnih vrijednosti, odnosno onoga što oni vide kao „prave vrijednosti“ na prostoru cijelog regiona.

Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori uvijek djeluje sinhronizovano sa vlastima u Beogradu i njeno djelovanje je prvenstveno političko, objašnjava dalje Filipović. „SPC i Vučićeva vlada djeluju zajedno kao jedan orkestar, koji nekada djeluje raštimovano, ali sviraju po istim notama“, slikovito objašnjava Filipović dodajući kako ta politika ima prešutnu podršku „zapadnih partnera“.

„Sada, da li se note piše u SPC-u, Srpskoj akademiji ili u Vučićevom kabinetu to je manje važno, važno je da mi imamo ovaj put uz prećutno aminovanje, a nekada i podržavano od strane naših zapadnih partnera, koji misle da se politikom podilaženja Vučiću može bilo šta riješiti“, kaže Filipović.

Odnos SPC-a i zvanične Moskve

Opisujući djelovanje SPC-a u Crnoj Gori Kalezić kaže da je u posljednje vrijeme ono „dobilo novu formu“. Sada se, pojašnjava, više ponašaju kao crkvena organizacija, ali je i dalje „vrlo jasno da prvaci te crkve, zapravo, imaju itekako veliki uticaj na [Dritana] Abazovića i na ostale članove kabineta“.

Taj utjecaj je veoma loš, pojašnjava Kalezić, posebno ako se uzmemo u obzir „odnos SPC-a sa zvaničnom Moskovom“.

„Ono što ohrabruje jeste činjenica da je ‘otvoreni Balkan’, ipak, poražena ideja koja je izgubila i minimum podrške na zapadu, a koja je trebala da bude zamka za, između ostalog, i Crnu Goru, ali i druge zemlje regiona kako bi one odustale od evropske perspektive, odnosno od evropskog puta i umjesto toga završile u geopolitičkoj sferi ‘srpskog sveta’, odnosno zvaničnog Beograda“, dodaje.

Kalezić u konceptu „srpskog sveta“ prepoznaje strategiju koju je Rusija imala nastojeći obujmiti postsovjetski svijet, a to je da se kroz jednu površinski benignu inicijativu stvori institucionalni okvir u kojem se može djelovati na političke prilike u zemljama koje su obuhvaćene incijativom, što je, vjeruje Kalezić, bila osnovna namjera Aleksandra Vučića.

Popis stanovništva, predstojeći izbori i inicijativa kakva je „otvoreni Balkan“ samo su instrumenti kojima će se „zvanični Beograd“ služiti kako bi pokušao izmijeniti državni karakter Crne Gore, kaže Kalezić.

„Crna Gora je unazad nekoliko godina izložena direktnom miješanju Beograda u njene unutrašnje političke procese, a kroz ‘otvoreni Balkan’ bi to dobilo i institucionalni okvir. Ne sumnjam da će godina koja je počela donijeti i novi ciklus petljanja Beograda u prilike u Crnoj Gori, jer predstojeći parlamentarni i predsjednički izbori su presudna bitka za nezavisnost Crne Gore u suštinskom smislu. To je posljednja linija odbrane nezavisne i multietničke Crne Gore i ne sumnjam da će Beograd i Moskva uložiti značajne resurse kako bi tu bitku dobili. U tom kontekstu treba tumačiti popis i obnavljanje interesovanja za ‘otvoreni Balkan’, jer su to sve mehanizmi kroz koje se pokušava uništiti karakter i suština Crne Gore“, jasan je Kalezić.

Postaje li Crna Gora ponovo ‘srpska Sparta’?

Crna Gora se suočava sa velikim historijskim izazovima, kaže Filipović, svjestan da se, čak i ako na predstojećim izborima dobije novog predsjednika i novu vladu, zemlja kreća prema ideološki negativnoj strani historije.

„Transformacija crnogorskog društva se odvija velikom brzinom i ta je zemlja na putu, ako već uveliko nije, da postane ‘srpskom Spartom’ kakva je bila 1991. godine. Na žalost, vidjeli ste to i na proslavi 9. januara, neustavnog Dana Republike Srpske… vidjeli ste naše ministre“, kaže.

Ireverzibilni historijski proces u Crnoj Gori se zahuktava, pojašnjava Filipović, i sada Crna Gora opet postaje prepoznatljiva po stvarima po kojima je bila poznata ‘90-tih godina prošlog vijeka.

„Treba podsjetiti region da su Slobodan Miliošević i Radovan Karadžić bili etnički Crnogorci, da su ljudi poput ‘monstruma sa Grbavice’ Veselina Vlahovića, Željka Ražnatovića Arkana i Veselina Šljivančanina takođe bili etnički Crnogorci, koji su služili ideologiji velikosrpstva.

Iz tog razloga Crna Gora je vrlo laka meta, jer to što smo do sada imali sreću da smo se posljednjih 15-ak godina distancirali od Beograda i da smo imali poruke zbližavanja, suočavanja sa istinom, katarze ipak ne znači da se nećemo i da se nismo već vratili u interesni okvir Srbije i politički prostor ‘srpskog sveta'”, zaključuje Filipović.