Crnogorski ustanički, emancipatorski pokret od 1919. godine i docnije bio je jak i dugotrajan te nadasve rasprostranjen širom Crne Gore. On je bio iskaz državotvornihcrnogorskih suverenističkih snaga, koje su u svojim redovima po idejnim i političkim svjetonazorima okupljale rojaliste (monarhiste), odane kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu i dinastiji Petrović-Njegoš i crnogorskim vladama u egzilu, kao i republikance. 

Imali su zajednički cilj da se Crna Gora oslobodi nametnutog novog ropstva od strane Beograda i dvora Karađorđevića, čija je žrtva bio crnogorski narod. Bio je to pokret naroda odraslog i opstalog u slobodi sa ciljem da odbrani i sačuva svoju slobodu. 

Ustanički pokret bio je snažan i na prostoru Bjelopavlića i uopšte u danilogradskom srezu. Istaknuti borac za pravo, čast i slobodu Crne Gore, koji je komitovao, oružano se konfrontirao i odupirao tlačiteljima Crne Gore i vojnim, žandarmerijskim, kontra-komitskim i bjelaškim formacijama nove države Kraljevine SHS- bio je i oficir, potporučnik crnogorske vojske Savić Đurović iz Bjelopavlića (danilovgradski srez). 

On je bio jedan od komitskih četovođa još iz vremena austro-ugarske okupacije Crne Gore (1916-1918). Bio je prvobitno pristalica ujedinjenja Crne Gore i Srbije, ali se vrlo brzo razočarao i odbjegao u šumu zbog načina “ujedinjenja” i nehumanih i brutalnih postupaka organa vlasti novouspostavljene države prema Crnogorcima i njihovim suverenim pravima. 

Prisupio je 1919. crnogorskom zelenaškom i komitskom oslobodilačkom pokretu. Komitovao je nekoliko godina. Savić Đurović je u sukobu sa žandarmerijskom potjerom uhvaćen, zarobljen 25. marta 1922. godine. Potom je uhapšen i predan područnim organima vlasti Kraljevine SHS i sudskog gonjenja. Dugo je potom bio kao politički zatvorenik u tamnici. Režim ga je bio oglasio za “odmetnika” i “hajduka”. O njegovom hvatanju vijest donosi i radikalski list “Crna Gora” od 28. marta 1922, u članku pod naslovom “Uhvaćen hajduk”, koji glasi: 

“Oglašeni i ucijenjeni hajduk, Savić Đurović, rezervni potporučnik iz Bjelopavlića, Srez Dan. gradski, Okrug Podgorički, uhvaćen je od žandarmerije i predat vlastima dana 25. ov. mj. t. g. te je stavljen pod istragu”.[1] 

Kralj Nikola u egzilu

Ustanički i gerilski narodni pokret ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE dugo godina nakon okupacije i nasilne aneksije Crne Gore izvršene krajem 1918, manifestovan je i na području sreza i okruga Kolašina. Mnogo je bilo pregalaca iz kolašinskog područja, koji su vojevali, krvarili i stradali za opstanak i obnovu Crne Gore. Među njima znameniti komita bilo je i Mirko Radosavov Šćepanović, koji je položio život za Crnu Goru i njenu slobodu krajem juna 1922. godine. 

O pogibiji crnogorskog rodoljuba, slobodara, ustanika i komite, a od režima oglašenog kao odmetnika i ucijenjenog kao hajduka, Mirka Radosavova Šćepanovića iz okruga Kolašina, vijest donosi i beogradski dnevni list “Vreme”, od 25. juna 1922. godine. Taj list, na strani 2, u tekstu pod naslovom “Hajdučija-smrt odmetnika”, objavljuje vijest koja glasi:

“Noću između 21. i 22. ov. mca. u Međurečju, u srezu moračko-rovačkom, ubijen je oglašeni i ucenjeni hajduk Mirko Radosavov Šćepanović”.

Iz Rovaca istaknuti crnogorski rodoljub, zelenaš, ustanik i komita bio je i Vukosav Vlahović, koji se do smrti borio protiv okupacionih formacija i otimača crnogorske državnosti i dostojanstva. On je likvidiran od strane oružanih formacija u službi Kraljevine SHS, u noći između 7. i 8. jula 1922. u Trmanju u Rovcima. Represivni režim pod egidom dvora Aleksandra Karađorđevića i Pašićeve vlade bio ga je oglasio za odmetnika i ucijenio kao hajduka. 

Beogradske dnevne novine „Pravda“, broj 186, od 11.jula 1922, na strani 3, objavljuju sljedeću vijest: 

„Ubijen hajduk. Noću između 7. i 8. ov. mes. ubijen je Vukosav Vlahović ucenjeni hajduk sa 1000 dinara u selu Trmaju [2] u Crnoj Gori“.

Istaknuti višegodišnji borac za pravo, čast i slobodnu Crne Gore, dosljedni pregalac za njen opstanak i ratnik protiv okupacionih srpskih (srbijanskih) trupa, pod firmom Kraljevine SHS, koje su ga progonile, kao i njegove saborce, bio je Jovan Bulatović iz Rovaca. On je poginuo, odnosno, ubijen u sukobu njegove komitske grupe sa gonećim formacijama režima, odnosno, u oružanom konfliktu sa žandarmerijskom patrolom 15. oktobra 1922, u okolini Kolašina. Između ostalog, o njegovoj pogibiji pisao je i beogradski dnevnik “Politika”. Jovan Bulatović je od strane vlasti bio oglašen i ucijenjen kao odmetnik i hajduk. 

List “Politika” od 16. oktobra 1922. godine u članku “Pogibija odmetnika Bulatovića” piše:

“Kolašin, 15. oktobra. Jedna žandarmerijska patrola sreza kolašinskog sukobila se noćas sa družinom zloglasnog pljačkaša Jovana Bulatovića iz Rovaca. U borbi koja se odmah otvorila i koja je trajala puna dva časa, žandarmi su ubili Bulatovića a dva druga pljačkaša teško su ranili. Ostali su se razbegli pred vatrom iz pušaka žandarma.

Poginuli Bulatović poznat je u celoj Crnoj Gori kao jedan od najopasnijih zlikovaca. On je ranijih godina bio u družini Huseina Boškovića, a zatim u družini dr Vukašina Markovića. Početkom ove godine organizovao je svoju družinu sa kojom je izvršio nekoliko poznatih razbojništava“[3].

Naravno da je riječ o demonizaciji ovog crnogorskog patriote, koju vrši, u rečenom tekstu, „Politika“, izraz propagande režima, jer se činjenica, suprotna od njenog tvrđenja-da je ustanik Jovan Bulatović bio borac, ratnik, stradalnik, rodoljub za Crnu Goru, a ne „zloglasni pljačkaš“, niti „zlikovac“ i „razbojnik“, kako ga je stigmatizirala i klevetala „Politika“ i ostala ondašnja oligarhijska štampa.

Jedan od najznamenitijih crnogorskih ustanika, gerilaca, komita, koji je skoro punih osam godina, od 1919. do druge polovine 1926, bio u šumi, stameno i nesalomivo boreći se i žrtvujući za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore i protiv okupacije i nasilne aneksije Crne Gore bio je Milan Stevov Perović iz Martinića (Bjelopavlića). 

Rođen je 1896. u selu Glizica i kao protivnik novostvorenog stanja u KSHS i surove represije režima nad crnogorskim narodom, odmetnuo se u šumu da se bori za suverenitet Crne Gore. I njegov rođeni brat Milić Stevov Perović bio je čuveni ustanik, patriota i zelenaški komita, koji će dugo vremena biti u šumi da bi potom bio uhvaćen i osuđen od strane režimskog suda na doživotnu robiju, kao politički osuđenik i zatvorenik. 

Znameniti crnogorski rodoljub i komita koji je dugi niz godina vojevao za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore bio je Petar Stevov Perović iz Bjelopavlića, rođeni brat Milana i Milića Perovića. I Petrov sin, Novo Perović bio je jedan od najčuvenijih ustaničkih prvaka i stradalnika za crnogorsku čast, slobodu i dostojanstvo. Dugi niz godina Novo P. Perović je bio u šumi i borio se protiv organa vlasti Kraljevine SHS i njima potčinjenih struktura, gonećih formacija i njihovih protagonista i pristaša. Novo Petrov Perović je, nakon višegodišnjeg komitovanja, zarobljen i uhvaćen tokom 1929. godine i osuđen od strane režima na dugogodišnju robiju. 

Organi vlasti Kraljevine SHS su Milana S. Perovića iz Martinića, oglasile za odmetnika i ucijenile kao hajduka.Načelstvo okruga podgoričkog KSHS je rješenjem, broj 3199, od 10. aprila 1921. godine pozvalo na predaju brojne komite iz sreza danilovgradskog, među kojima i Milana Stevova Perovića, kome u tom pozivu daje i lični opis, pa kaže da je on “težak iz Glizice, rasta srednjeg, lica okruglog, kose crne, očiju crnih, brkova malih crnih, brade crne, brije se, osobenih znakova nema”. 

Taj poziv na predaju odbio je Milan S. Perović i nastavio sa gerilskim ratovanjem. Dvije godine nakon toga, veliki župan Zetske oblasti KSHS Milovan T. Džaković zahtijevao je od Ministarstva unutrašnjih djela Kraljevine SHS u Beogradu, da se povećaju ucjene za hvatanje ili likvidaciju za brojne crnogorske ustanike i komite, a među njima i za Milana S. Perovića i njegovog rođaka Milovana Stojanova Perovića, oba iz sela Glizica, sa 10.000 na 15.000 dinara, što je ministar unutrašnjih djela prihvatio i donio odluku u traženom smislu. Ucjena za Milana S. Perovića konstantno je potom povećavana da bi u momentu kada je ubijen dostigla sumu od 30. 000 dinara. 

Dr Sekula Drljević

On se sukobljavao, dugo vremena potom, sa potjernim odjeljenjima režima. Bila je obećana velika novčana nagrada za one koji ga uhvate ili ubiju. Komita i patriota crnogorski Milan S. Perović ubijen je u oružanom sukobu sa žandarmerijskom potjerom KSHS 12. jula 1926. na području Bjelopavlića. Vijest o njegovoj pogibiji objavljuje i list “Crna Gora”, od jula 1926, zvanično glasilo Narodne radikalne stranke, odnosno, njenog Okružnog odbora u ondašnjoj Zetskoj oblasti. Taj kratki tekst u formi vijesti o njegovoj smrti, pod naslovom “Pogibija odmetnika”, glasi: 

“Noću 12. o.m . žandarmerijska patrola stanice Martinići pod vodstvom kaplara Andrije Papka sukobila se sa oglašenim odmetnikom Milanom Perovićem, koji je ucijenjen sa 30.000 dinara.

Odmetnik je ubijen a teže ranjen žandarm kaplar Martin Lulić, koji je sjutra dan podlegao ranama”.[4] 

Da zaključim ovaj prilog zapisom nekadašnjeg znamenitog crnogorskog pravnika, političara, bivšeg crnogorskog ministra i narodnog poslanika, sudije i lidera Crnogorske stranke i državotvornog i nacionalnog ideologa Crnogorstva i slobodne Crne Gore dr Sekule Drljevića, koji je o srpskoj okupaciji i nasilnoj aneksiji crnogorske države (1918) i zločinima počinjenim nad Crnogorcima i Crnogorkama, konstatovao: 

“Lice jedne zemlje pretvoriti u takav pakao, kadra je samo duša u kojoj je živio pakao robovanja Turcima kroz tolika stoljeća”.