Škrinja

Dr Goran Sekulović

VRIJEDNOST NACIONALNOG I SOCIJALNOG IDENTITETA CRNOGORSKOG ANTIFAŠIZMA (XII)

Jan 31, 2023 1 Komentara

(15 riječi)

Radonjić se opredjeljuje za treće, dakle, ovo prethodno stanovište, da mu ono bude osnovna polazna postavka u njegovom radu, tj. da mu bude „osnovna hipoteza rada“. Na kraju knjige, Radonjić izvodi zaključke, koji su, kako on piše, „sadržinski koncipirani kao izraz osporavanja prve i druge, odnosno verifikacije treće hipoteze“. Zadržimo se malo na trećem stanovištu koje navodi Radonjić, i za koje on smatra da je ono jedino naučno i konzistentno.

Prvo Radonjić navodi da je ovo treće stanovište, „suštinski znatno bliže prvom nego drugom“. Rekli bi, koliko je bliže prvom, toliko je i drugom. Naime, iz autorovog ekspliciranja drugog stanovišta ne može se vidjeti i zaključiti stav o nikakvom eventualnom negiranju činjenice da su elementi samoupravne demokratske orijentacije bili od početka prisutni u jugoslovenskoj revoluciji, a što ne pobija ni treće stanovište, a što, dakle, ne implicira nikakvu suštinsku razliku između drugog i trećeg stanovišta, po tom pitanju, i takođe, nasuprot tome, i baš kao posledica toga, ne implicira neku eventualnu veliku bliskost između prve i treće hipoteze, opet po istom pitanju.

Osim ovoga, a što je po našem mišljenju veoma bitno za dokaz da ovo treće stanovište nije ništa suštinski znatno bliže prvom nego drugom stanovištu, mora se istaći sljedeće: u svom drugom dijelu treća hipoteza za koju se opredjeljuje kao za jedinu naučnu Radonjić, rekli bi, preuzima u potpunosti stav druge hipoteze, da je sukob, tj. pojava Rezolucije Kominforma bila prelomna tačka u samoupravnom razvoju Jugoslavije. Analogan, sličan, čak bi se moglo reći identičan stav, u drugom i zaključnom dijelu trećeg stanovišta glasi: „Sukob je bio presudna determinanta reafirmacije onih elemenata samoupravne demokratske orijentacije, koje je jugoslovenska revolucija permanentno nosila u sebi, a time i prelomna tačka u napuštanju etatističkog i prihvatanju samoupravnog koncepta socijalističke izgradnje“. Dakle, proizilazi da je ne samo ovo treće stanovište, „suštinski bliže znatno prvom nego drugom“, kako piše Radonjić, već da je, a pri tom se skoro u potpunosti preokreće taj stav, ako ne suštinski, a ono znatno, znatno bliže drugom nego prvom.

Po našem mišljenju teško se može održati ‘’naučna teza’’ da je sukob „nastao u krajnjoj liniji kao posledica protivrječnosti između demokratskog bića jugoslovenske socijalističke revolucije i sovjetskog modela“. Ne, sukob je suštinski direktno nastao upravo zbog samoupravljanja kao paradigme i simbola samostalne i autohtone jugoslovenske socijalističke revolucije , odnosno njenih demokratskih i izvorno narodno-samoupravnih sadržaja, principa i tendencija, nasuprot dogmatsko-birokratsko-revizionističko-autokratsko-totalitarno-kontrarevolucionarnih skretanja, blokada i urušavanja autentičnih revolucionarnih marksističkih proletersko-humanističkih sadržaja i poruka od strane sovjetskog modela. Poslužimo se mišlju Edvarda Kardelja iz njegove knjige „Sjećanja“, gdje on eksplicitno jasno i doslovno kaže da je „samoupravljanje bio uzrok sukoba sa Staljinom“.

U svom govoru na svečanoj akademiji u Beogradu, 28. novembra 1950. g. Boris Kidrič je tvrdio da je već 1943. g. objektivno postojao sukob između naše socijalističke revolucije i kontrarevolucionarne birokratije u SSSR-u“.

Da jugoslovensko društvo nije 1950. g. počelo i zvanično-formalno-institucionalno uvođenjem radničkog i društvenog samoupravljanja sa debirokratizacijom i deetatizacijom, ono je sigurno ubrzo lako moglo da se građanski i politički međusobno sukobi u smislu sučeljavanja dogmatsko-birokratskih i izvorno radničko-klasnih grupa i elemenata, tj. njegova radnička klasa i postojeći demokratski samoupravni aktivizam društva došli bi u otvoreni sukob sa birokratijom. To je na jednom mjestu rekao i Josip Broz Tito. Zakon o predaji fabrika radnicima je bio jedna od brana, istinskih i humanističkih stremljenja izvorne jugoslovenske revolucije, u biti samoupravne tendencije, demokratske i socijalističke usmjerene i perspektivno-vizionarske, od prepreka raznih vrsta koje su se pojavljivale na njenom putu. Da ne bi zadobila i da je ne bi nagrizale i prevladale deformacije i iskrivljenja, birokratija i dogmatizam, 1950. g. njena komunistička i revolucionarna politička elita, tj. državni vrh Jugoslavije, odlučno je pošao u smjeru svog sopstvenog demokratskog i samoupravnog još većeg i kvalitetnijeg otvaranja i davanja inicijative širokim radnim masama.

Prema tome, ne može se naučno prihvatiti mišljenje da je era samoupravljanja u Jugoslaviji počela poslije sukoba i raskida sa staljinizmom 1948. godine, bilo da se pledira da između dvije pojave nije bilo nikakve veze, bilo da se smatra da je samoupravljanje ‘’samo’’ direktna posljedica tog sukoba. Prije će zapravo biti da je sukob nastao kao posljedica suštinski nezavisne, autentične i originalne jugoslovenske socijalističke revolucije. Jeste da je era samoupravljanja u Jugoslaviji počela poslije sukoba sa SSSR-om1948.g. gledano puko hronološki i formalno-proceduralno, jer je 27. juna 1950. godine zvanično donijet odgovarajući zakon o predaji fabrika radnicima, naime – ‘’Osnovni zakon o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim privrednim udruženjima od strane radnih kolektiva’’.  Ali, suštinski, nije bilo tako, kada se, dakle, gledaju najbitniji korijeni, izvori, sadržaji, potrebe, snaga, potencijali, ciljevi, očekivanja, tendencije, konkretnoutopijski zahtjevi, želje, projekti i pregnuća, i realni tokovi jugoslovenskog revolucionarnog dotadašnjeg puta i dakako ono što je bilo presudno i najvažnije u tom kontekstu – bit i osnovne vrijednosti oružanog dijela revolucije u periodu od 1941-45. godine. Sigurno je da u vremenu i formalnog zasnivanja radničkog samoupravljanja ne bi toliko mogla da bude životno i sadržajno, realno i psihološki, u svakom slučaju istinski i autentično – dakle, van i mimo, eventualno nametnutih ‘’odozgo’’, strogih i rigidnih ideoloških i političkih, državnih prerogativa i naredbi, odluka i stavova, pa i zakonskih rješenja – prisutna potreba i želja, zahtjev i očekivanje za samoupravljanjem, tj. u čestvovanjem širokih masa u upravljanju društvom, da ta činjenica i konkretnoutopijska stvarnost već nijesu bili u određenoj, makar i sasvim početnoj, mjeri (za)živjeli u jugoslovenskoj, a time i u crnogorskoj, dotadašnjoj socijalističkoj revoluciji. U ovom smislu prof. dr Radovan Radonjić piše: ‘’Crnogorski komunisti u tome period na demokratiju i slobodu gledaju gotovo isključivo iz ugla prava ljudi da odlučuju. (Karakteristično je stanovište Blaža Jovanovića: ‘Koliko (ljudi) imaju pravo da odlučuju toliko imaju i demokratije’)’’[1]

Mišljenjem da je era samoupravljanja u Jugoslaviji počela i formalno-datumski i suštinski – dakle bez ikakve veze sa prethodnim istorijskim putem jugoslovenske socijalističke revolucije (i oružanog i mirnodopskog njenog razvoja) i narodnooslobodilačke borbe – poslije sukoba i raskida sa staljinizmom kao revizionizmom izvornog marksizma 1948. godine, negira se postojanje početnih sadržaja samoupravljanja kao embriona i začetka u našoj Narodno-oslobodilačkoj borbi i u njenim prvim organima vlasti, u Narodno-oslobodilačkim odborima, odnosno u oružanom dijelu naše socijalističke revolucije, ali se time negira i postojanje samoupravnih elemenata u našem političkom sistemu i društvenom uređenju, poslije rata, u fazi tzv. revolucionarnog etatizma (od 1945. do 1950. g.), kada i pored teških uslova i prevashodno potrebe da se izgradi porušena, opljačkana i ratom opustošena i namučena zemlja, nije prekidana i napuštana, u suštini samoupravna, izvorno opštenarodna, široko i masovno-demokratska tradicija i osnova jugoslovenskog a time i crnogorskog puta u socijalizam.

Ako se apsolutno negira postojanje bilo kakvih elemenata i zametaka samoupravljanja kao demokratske i revolucionarne prakse – u smislu Marksovog učenja i nauka tog pojma iz Teza o Fojerbahu da je to praksa u kojoj i ‘’vaspitač mora biti vaspitavan’’, odnosno u kojoj kritika dolazi ne samo odozgo već i odozdo, te u kojoj konačno moraju prestati društveni odnosi u kojima samo postoje oni koji revolucionišu i oni koji se (daju) revolucionisati ili koji se i koje revolucionišu – prije 1950. g. u Jugoslaviji, naročito u periodu Narodnooslobodilačkog rata, time se negira(o) i kontinuitet jugoslovenskog i crnogorskog socijalističkog razvitka, a to znači i svih onih slobodoljubivih i humanističkih sadržaja iz crnogorske istorije i duhovnosti, iz njenog milenijumskog identitetskog jezgra, hoda i toka, bila i bića!, koji su se manje-više svi ulili u široku maticu moderne crnogorske antifašističke ideje i prakse.

Već smo viđeli da je vođa jugoslovenske socijalističke revolcuije Josip Broz Tito bio veoma jasan, direktan i precizan, kada je rekao da je pojava samoupravljanja u Jugoslaviji „logična posledica razvitka socijalističke izgradnje naše zemlje“. Sve što se u periodu sukoba KPJ-e sa KPSS-a desilo na planu promjena u jugoslovenskoj teoriji i praksi, bilo je prisutno, i prije toga, bilo kao potencija ili kao realan razvojni proces. Stoga su se, kako piše Edvard Kardelj, „težnje ka jačanju demokratskog samoupravljanja u razvitku našeg političkog sistema od samog početka počele da odvajaju od nekih Staljinovih koncepcija o ulozi države u periodu socijalističke izgradnje“.[2] ‘’Sukob KPJ-e sa Kominformom’’, piše dalje Kardelj u istom prethodnom djelu, „koji je i sam bio u najvećoj mjeri posljedica tih razlika u shvatanjima“ – implicitno se poručuje da je samoupravljanje bilo uzrok sukoba, što je, kako smo to već viđeli, Kardelj i direktno i eksplicitno istakao – „još više je učvrstio takav kurs u našem društvenom razvitku“.

Dakle, ovu zadnju misao Kardelja treba shvatiti u smislu da je sukob iz 1948. g., učvrstio i ubrzao, u smjeru odlučnosti rukovodstva Jugoslavije, da stvar, zbog koje je i direktno nastao sukob, potpuno iznesemo na vidjelo i raščistimo je do kraja. Ovo je bio izraz želje jugoslovenske komunističke partije, da se sve one izvorne narodne, revolucionarne, samoupravne i istinski demokratske težnje koje su postojale u dotadašnjoj socijalističkoj izgradnji zemlje, dovedu do radikalizacije koja ne ostavlja nedirnute ‘’stubove kuće’’, do krajnosti, do korijena (‘’a korijen čovjeka je čovjek sam’’, pisao je Marks!), te da se na taj način još više razviju i u što većoj mjeri pokušaju i zbiljski realizovati. Htjelo se, dakle, u suštini, da se sve one dotadašnje jugoslovenske a time i crnogorske antifašističke, samoupravne, demokratske, suverene, samostalne, nezavisne, orijentacije, nađu u jednom svom zajedničkom institucionalnom i održivom društvenom imenitelju, da nađu svoju jedinstvenu magistralnu društvenu poruku, da nađu svoj kvalitetno mnogo viši stupanj, nivo koji je označio novu istorijsku epohu, epohu za koju se kaže da je bila karakteristična po tome što je samoupravljanje postalo osnovni ne samo produkcioni odnos u privredi već i vladajući demokratski društveni odnos i u tzv. nadgradnji, odnosno u svim sferama društvenog bića kao pretežna kultura ukupne državne, građanske, mnogonacionalne, multivjerske, pravno-političke, naučne, civilizacijske i duhovne svijesti u Jugoslaviji i dakako i u Crnoj Gori.