Nik Gašaj, politikolog                                                                                                                    

Evropski projekat naddržavnih institucija kroz širenja institucionalnih kapaciteta trebaju osigurati novu dimenziju naddržavne integracije na prostoru Evropske unije. Proces stabilizacije i pridruživanja jedan je od ključnih procesa u tzv. politici proširenja Evropske unije.  Sve države u regionu Zapadnog Balkana su usred ovog vrlo važnog procesa. One su potpisale Sporazume o stabilizaciji i pridruživanju, kao i  dobile status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, a Kosovo je skoro  predalo zahtjev za članstvo u EU. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju je posebno važno, jer predstavlja prvi ugovorni odnos zemalja Zapadnog Balkana sa Evropskom Unijom. Stupanje na snagu ovog dokumenta je zapravo i prvi korak prenošenja dio državnog suvereniteta na komunitarne institucije Evropske unije.

Prilikom ispunjavanja kriterijuma za punopravno članstvo, sve države Zapadnog Balkana, dužne su da kroz principe harmonizacije nacionalnih pravnih propisa sa pravom Evropske unije, da stvore pravno siguran ambijent, saglasan suštini Evropske unije kao postnacionalne tvorevine, za odvijanje ekonomskih i političkih procesa i odnosa. Stoga treba jasno istaći da država potpuno dobrovoljno, predaje dio svog suvereniteta nadnacionalnim institucijama Evropske unije. Tako će danom pristupanja   zemalja Zapadnog Balkana Evropskoj uniji, svakako odluka Evropske komisije ili Saveta Evropske unije je direktno primenljiva i ima neposredno dejstvo na teritoriji novoprimljene države.

Neki autori govore o mitu suvereniteta. Kao primjer navode Grčku. Naime, velika dužnika kriza u Grčkoj 2010. godine bila je posledica globalnog kolapsa finansijskih tržišta i degradiranja statusa grčkih državnih obveznica na najniži nivo. Suočena s mogućnošću bankrota, zemlja se obratila za pomoć međunarodnim organizacijama: Međunarodnom monetarnom fondu, Evropskoj komisiji i Evropskoj centralnoj banci.Grčka je dobila tri velika zajma, 2010, 2012 i 2015. godine. Ali pomoć je odobrena pod veoma strogim uslovima, uz nametanje unutrašnjih političkih i ekonomskih reformi i mjera štednje. Grčke vlade koje su se smjenjivale su prihvatile postavljene uslove. Nevolje Grčke s MMF-om i ostalim kreditorima pokazuju da nacionalni suverenitet u modernom svijetu nije apsolutan već uslovljen.

Međunarodni sistem odnosa je zasnovan na ideji da su sve zemlje suverene, odnosno međunarodne organizacije formalno prihvataju ideju o jednakosti suvereniteta svih članica, ali suverenitet država u praksi često narušava. Prije svega, slabije zemlje imaju znatno manje suvereniteta nego one moćnije i nejednakost u međunarodnim odnosima ograničava njihovu nezavisnost. Takođe, pojedine zemlje se i bez spoljnih pritisaka odriču djela suvereniteta, zbog ekonomskih interesa , ekonomskih koristi, odnosno benefita. Tako da je ravnopravnost izgleda bila i jeste iluzija.

Suverenitet dobija na značaju u 19. vijeku s nastanom sistema nacionalnih država. Međutim, krajem XX  početkom XXI vijeka savremeni svijet se suočio sa procesom globalizacije ili mondijalizacije odnosno sa izgradnjom  novog svjetskog poretka.Teoriju i ideologiju globalizma unaprijedio je Z. Bžežinski u svojim djelima Između dvije epohe i Velika šahovska tabla. Po njemu, svijet je ušao u fazu globalizma, koji će predstavljati ideologiju 21. vijeka.

Globalizacija ili mondijalizacija je proces međuzavisnosti savremenih svjetskih društava u okviru svjetskog sistema.Ona kao razvojni megatrend izražava dijalektički proces planetarnog širenja određenih djelatnosti i oblika udruživanja koji obuhvataju čitav svijet, njihovu međusobnu povezanost i zavisnost.U savremenom društvu, kao izraz naučno-tehnološkog razvoja i međunarodne podjele rada, nastala je internacionalizacija brojnih djelatnosti i sektora društva: tehnologije, ekonomije, komunikacije, politike, kulture, informatike, ekologije. Sve se više govori o fenomenu globalnih problema koji se ne mogu sa uspjehom rješavati u okviru jedne zemlje, države ili nacije, već zahtjevaju rješavanje na regionalnom ili planetarnom nivou.

Može se konstatovati da danas u talasu globalizacije i procesa evropskih integracija, suverenitet država nije više rigidna kao u 19 vijeku. Naime, relevantni pokazatelji ukazuju da ne postoji kategorija apsolutne suverenosti, već egzistiraju univerzalno eksponirani postulati determinisanja implementacije vlasti sadržani u sintagmi ograničeni suverenitet. Dakle, u stvarnosti  postoji podjela suvereniteta.  Stoga zemlje Zapadnog Balkana, kao što je Crna Gora,  dio svog suvereniteta su prenosile u međunarodne organizacije. No, i pored toga, začudujuće je da pojedini naši političari često govore o suverenitetu Crne Gore, u smislu nepotebnog,  odnosno nepoželjnog miješanja naših partnera iz međunarodne zajednice u našoj unutrašnjoj i spoljnoj politici. Iako, na drugoj strani postoje utvrđeni kriterijumi Evropske unije koji se moraju biti ispunjeni ako država želi da se pridruži EU, kao što su: (1) politički – država mora da ima stabilne i funkcionalne institucije koje garantuju demokratiju, vladavinu prava i poštovanje ljudskih i manjinskih prava i sloboda; (2) pravni – država mora da prihvati utvrđene zakone i praksu EU, naročito glavne ciljeve političke, ekonomske i monetarne unije; (3) ekonomski – država mora da ima konkurentnu, funkcionalnu tržišnu privredu; (4) administrativni kriterijum – koji nalaže da zemlja mora da ima i zadovoljavajuće administrativne kapacitete. Stoga, Crna Gora o cilju realizacije navedenih utvrđenih kriterijuma mora da razvija aktivnu saradnju i da bude maksimalna koopertativna sa međunarodnim zapadnim partnerima, prije svega sa Evropskom unijom i SAD.