Korona i dokolica

SVEMOĆ PARTITOKRATIJE (17

Jun 28, 2022 2 Komentara

(15 riječi)

Djelovi iz knjige M.M. Ražnatovića koja je u pripremi za štampu.

Piše: Milorad Minjo Ražnatović

 

UTICAJ IZBORNOG SISTEMA NA

PARTITOKRATSKI NAČIN VLADANJA

 

    Polazeći od dosad kazanog, možemo konstatovati da višestranačka parlamentarna demokratija jeste, zasad (dok se iznađe neka savršenija i neposrednija forma demokratije, jer smo takve oblike imali kroz istoriju, pa je moguće da se i u eri tehnološko-kompjuterske revolucije iznađe neki svremni način koji bi uključivao široku populaciju građana u donošenju odluka?), nezamjenljiv oblik ukupne demokratije, ali samo ukoliko su ispoštovane procedure i mehanizmi svojstveni razvijenim parlamentarnim društvima koji čine samu bit demokratije. /Primjeri direktne demokratije (učešća svih građana u donošenju najvažnijih odluka za grad i državu, u istoriji su, kako smo to uvodnom dijelu analize naveli) na kojima se temelji sadašnja višestranačka parlamentarna demokratija, postoje od antičkih vremena – atinske skupštine, koja je ipak imala svoje ograničenje jer u donošenju odluka nijesu mogli participirati robovi,  pa do, na ovim našim prostorima, Opštecrnogorskog zbora kao instituta neposredne demokratije koji je bez presedana u sveukupnom istorijskom društveno-demokratskom hodu, zbog toga što je sloboda učešća svih građana u donošenju najvažnijih odluka bila podrazumijevajuća. Međutim, sa aspekta savremenih državnih uređenja, nama najbliži primjer, kojeg su mnoge starije generacije živjele, je i onaj u bivšoj Jugoslaviji oličen  u sistemu socijalističkog samoupravljanja, zasnovan na filosofskom učenju Karla Marksa. Ta originalna ideja neposredne demokratije kojom je pokušano  da se pokaže, kako zemljama jednopartiskog totalitarističko-staljinističkog tipa oličenim u istočnom/komunističkom „bloku“, tako i zemljama zapadne višestranačke demokratije, da postoji veći stepen demokratije, u kojem će se građanin i radnik od objekta u rukama političke oligarhije, preobraziti u subjekat odlučivanja i preuzimanja sudbine u svoje ruke, jeste bila jedna demokratski vizionarska i humana ideja. Suština ovog sistema (da bi bio funkcionalan i mogao opstati) bila je u tome da oslabi uticaj partije u društvu a na pijedestal izdigne organe saoupravljanja od osnovnih oblika organizovanja - radničkih savjeta, zborova radnika, skupština mjesnih organizacija - do opštinskih, republičkih i savezne Skupštine u koje su bile  sastavljene od vijeća mjesnih zajednica i udruženog rada, opština, te republika i pokrajina, kao autentičnih organa iskazivanja volje društvene baze, odnosno radnika i građana. No, ne lezi vraže. Upravo kreator tog sistema – Savez komunista,  ga je iskoristio za još veći uticaj u društvu, a pritom stvarajući utisak u javnosti o demokratskom neposrednom odlučivanju najširih društvenih slojeva. Naime, ne želeći da prepušte vlast i partijsko birokratski način vladanja, na svim nivoima samoupravnog organizovanja i u svim organima, SK instalira svoje kadrove, tako da oni postaju nesamostalni i pretvaraju se u običnu  transmisiju Saveza komunista i izvršioce njihovih odluka. Ovakav stav temeljimo i na iz ličnim iskustvima autora ove studije, koji je tokom dugog političkog  djelovanja, u tadašnjem vremenu imao priliku da bude i predśednik radničkog savjeta, i sekretar partije u firmi i delegat (odbornik) u društveno političkom vijeću SO Titograd i visoki opštinski i republički omladinski rukovodilac, pa je sve to i neposredno doživio. Tako je jedna izuzetno napredna ideja, koja je bila inspiracija mnogim zapadnim zemljama za njeno proučavanje i uvođenje nekih samoupravnih oblika u svoj sistem, od samog početka, ovakvom partijskom ulogom, bila obesmišljena i na kraju zajedno sa vodećom ulogom Saveza komunista doživjela svoj krah. Sve ovo ne znači i da tadašnja Socijalistička Jugoslavija  nije bila uređena zemlja sa visokom  bezbjednošću svojih građana, otvorenošću prema Evropi i svijetu za njene građane sa jednim od najcijenjenijih pasoša na planeti, socijalnom sigurnošću i u jednom periodu, sedamdesetih godina prošlog vijeka, nejbrže rastućom ekonomijom u svijetu. Po tim svojim karakteristikama ne može se upoređivati sa rigidnim, zatvorenim, neslobodnim i  autokratskim sistemima zemalja istočnog komunističkog bloka (real-socijalizma), nad čijom slobodom je visio staljinističko-komunistički sovjetski „Demaklov mač“. Međutim, isto tako je imala značajna  demokratska ograničenja, posebno u  umjetnosti i nauci, kao i u sferi slobodnog političkog organizovanja i ispoljavanja različitih ideja, koja su se ogledala u raznim zabranama onih umjetničkih i naučnih djela, te političkih postupaka koji nijesu bili u skladu sa ideološko-političkim doktrinama i shvatanjima Saveza komunista. Da nije tako ne bi u Hrvatskoj 1970. i 1971. godine bio brutalno ugušen jedan kulturno-politički pokret poznat pod nazivom Hrvatsko proljeće, ili MASPOK, i njegovi protagonisti -  Savka Dapčević Kučar, Mirko Tripalo i mnogi drugi političari, intelektualci i studenti osuđeni zatvorskim kaznama, a u Srbiji 1972. godine nastupila „čistka liberala“ u kojoj su prinudno smijenjeni Latinka Perović, Marko Nikezić, Mirko Tepavac ... Ne bi se ni u Crnoj Gori desilo isključenje narodnog heroja Sava Brkovića iz SKJ zbog njegove knjige Etnogenezofobija – prilog kritici velikosrpstva, te politički progon recezenta knjige Sretena Ćena Zekovića, niti bi jedna grupa mladih intelektualaca okupljena oko časopisa za umjetnost, nauku i kulturu Ars i Književne opštine Cetinje (Slavko Perović, Milorad Mijo Popović, Boro Cimeša, Sreten Vujović ...), bila od SKCG proglašena „nacionalistima“, društveno anatemisana i izložena političkoj hajci. Zato smo mišljenja, posmatrajući te prilike sa današnjeg stanovišta i shavatajući svemoćnu ulogu jedne partije i njen presudan uticaj na sve društvene tokove, da se tadašnji koncept samoupravnog organizovanja nije ni mogao ostvariti u okolnostima jednopartijskog sistema i jednog oblika (društvene) svojine./ 

Dakle, shodno početnom stavu ovog odjeljka, dosezanje visokog nivoa parlamentarne demokratije ne isključuje partije iz procesa kadrovske „kombinatorike“ već im daje onu dimenziju i postavlja ih na ono mjesto koje im pripada i koje poznaju savremena demokratska društva, a to je izbor po partijskoj pripadnosti samo na ona rukovodeća mjesta za koja nije predviđen javni konkurs (predśednik, potpredśednici i ministri u Vladi, predśednici opština, skupština opština ...). Međutim, kao što smo viđeli iz dosad izloženog, to nije tako. Za  političku situaciju, u kojoj dominantan uticaj na društvene procese imaju uske političke elite, mnoge nevladine organizacije, pa i pojedini stručnjaci iz oblasti izbornih sistema, uzrok, isključivo, vide u proporcionalnom sistemu zatvorenih lista koji u Crnoj Gori egzistira, gotovo otkad i višepartijski sistem. Prenebregavajući pritom činjenicu, predhodno istaknutu, da partitokratija proizilazi iz bića tranzicije, odnosno iz tog preplitanja starog/konzervativnog i novog/savremenog u kome nastupa dezorjentacija/neprepoznavanje pravih političkih, moralnih i ukupnih društvenih vrijednosti, pa zato i primjena bilo kojeg zakonskog akta, makar bio njmodernije sadržine, u ovakvim društvima, može davati sasvim suprotne efekte od onih u savremenim demokratskim društvima.  Međutim, donekle su u pravu (u donjem dijelu teksta ćemo viđeti zbog čega ne i u potpunosti), zbog toga što treba u zakonima, pa i u ovom, izbjegavati takve norme koje pružaju, makar malu, mogućnost za njihovo dvojako tumačenje i manipulacije. Jer, stoji činjenica, da zakonski ustanovljena norma, koja dozvoljava  građanima da glasaju samo za izbornu listu u cjelini,  onemogućavajući tako njihovo pravo da se direktno opredijele  za kandidata i u krajnjem izvrše njihov redosljed na listi, od čega će „zavisiti“ dobijanje odborničkog ili poslaničkog statusa, zapravo, daje ekskluzivno pravo uskim političkim elitama  da imenuju poslanike i odbornike, što dodatno jača njihovu partijsku moć, a sužava demokratski izborni proces u kome volja birača nije do kraja izvedena, odnosno,  nepotpuno je iskazana. Na taj način se u prvi plan stavlja politički subjekat i njegova, a ne volja građana, čime se devalvira i sam smisao demokratije koji pojmovno označava „vladavinu naroda“, što  bi podrazumijevalo stavljanje građanina u aktivnu poziciju stvarnog birača, čija će većinski izražena volja biti neprikosnovena pri izboru svojih predstavnika. Ugledni politikolog i publicista Nik Gašaj obrađujući ovaj problem između ostalog kaže: „Građani treba sami da biraju svoje predstavnike, a ne stranku. Drugim riječima, poslanike ne bi smjelo da bira stranačko vođstvo, a da građani samo glasaju (kao danas), već građani treba i da biraju i da glasaju. Poslanici treba da budu opozivi po određenoj proceduri. Jedan američki univerzitetski profesor kaže da je, kao i ostali građani, jednog dana dobio pismo od lokalnog kongresmena u kome objašnjava što je sve uradio u Kongresu, što namjerava uraditi i traži prijedloge. Osim toga, svaki kongresmen ima svoju kancelariju u kojoj razgovara sa svojim biračima.

Tako nešto u nas ne postoji. Pogledajmo lokalne izbore, tu se ljudi dosta dobro poznaju. Stoga, logično bi bilo da će birati svog predstavnika u lokalnoj skupštini i svog predsjednika opštine na osnovu njihovog dotadašnjeg rada. Ali, ne! Njima su nadređene političke partije, a partijski čelnici onda određuju ko će ući u skupštinu lokalne samouprave i ko će biti predsjednik opštine. Postaje očigledno da umjesto demokratije imamo partitokratiju uz odlučivanje čelnika partija. Odatle onaj zaključak da ’ništa ne možeš mijenjati’. Jer, ako se upitamo ko je naš konkretni predstavnik u skupštini, odgovor je da ga nemamo. Postoji partijska disciplina, čelnici stranaka, centralizacija odlučivanja, ali ne i odlučivanje građana“[1]

          Navedeni principi, na kojima je, „izabrana“ i formirana  zakonodavna vlast,  neminovno, u kasnijoj fazi  izbora i funkcionisanja izvršne i sudske vlasti, generišu slabosti koje se ogledaju u nesamostalnosti ovih organa, o čemu je već bilo riječi, a sve ukupno determiniše usporene i problemima opterećene društvene procese.  Povodom slične situacije u Srbiji Prof dr Vladimir Goati kaže: „Mi u Srbiji imamo jedan problem više kada je reč o partitokratiji. Partitokratija znači vladavinu partija, ali mi imamo Ustavom zagarantovanu partitodespotiju. Naime, partije su po članu 102. Ustava, sa blanko ostavkama i imperativnim mandatom, postale  natparlamentarni činilac. Tako da nemamo u suštini, poslanike, nego imamo 250 promenljivih partijskih poverenika“, i dalje: „Taj posredni partijski sistem naš je izum iz 1992. godine, a on znači da kada su već proglašeni rezultati glasanja onda ’partijski konzilijumi’, sastavljeni od partijskih čelnika, određuju, deset dana posle izbora ko će stvarno biti poslanik ... Treba dakle, ili promeniti Ustav ili posredne nedemokratske izbore do kraja učiniti javnim. I tako vezati ruke ’partijskim žrecima’ – da vidimo na osnovu čega oni odlučuju o tome ko će od 250 kandidata postati poslanik.“[2]

 Međutim, i pored navedenih negativnih iskustava koje je, dobrim dijelom, uzrokovalo izborno zakonodavstvo ustanovljenjem proporcionalnog sistema sa „zatvorenim“ listama kao „usporivačima“ demokratskih procesa i „podstrekačima“ uspostavljanja partitokratskog načina vladanja, sama njegova modifikacija i uvođenje „otvorenih izbornih lista“ ne rješava ovaj izuzetno složeni problem. To možemo utvrditi posrednim putem dovodeći u vezu odnosni izborni sistem sa crnogorskim ustavnim okvirom, koji garantuje neprikosnoveno vlasništvo mandata odbornicima i poslanicima, štiteći ih tako od permanentnog pritiska partije, i na neki način im omogućavajući nezavisno djelovanje u parlamentu. Nije baš zanemarljiv broj  onih koji se odvaže i iskoriste ovu ustavnu mogućnost. /U ovom kontekstu  kao ilustrativne treba navesti podatke  Centra za istraživanje, transparentnosti i odgovornosti (Crta) koji  tretiraju ovaj fenomen u Srbiji pokazujući da je „657 odbornika i odbornica od 2016. do 2019. godine promenilo dres“, te da je „ od toga ’pet najvećih preletača’ u proseku imalo četiri prelaska iz jedne stranke u drugu za tri godine...“[3] Istraživanja ovakve vrste u Crnoj Gori nemamo, ali je sasvim sigurno da je, u tom pogledu situacija slična, što pokazuju poslanička iskustva iz  njene Skupštine./ No, i kada se pojedini „vlasnici“ mandata osmjele na distanciranje od određenih odluka, ili ukupne politike partije koja ih je birala na to mjesto, pritom ne nalazeći smisao svojeg daljeg djelovanja i pripadnosti toj partiji, u najvećem broju slučajeva ne zadržavaju samostalni i nezavisni status, već se priklanjaju nekoj drugoj parlamentarnoj grupi, ili formiraju novu stranku, čime se, ponovo, dobrovoljno podvrgavaju partijskoj disciplini i kontroli. Motivi su višestruki i kreću se od ideloško-političkih i psiholoških, do onih materijalno-finansijske prirode, koji su veoma bitni. Naime, promjena ideološko-političkog nazora određenog poslanika praćena je, u najvećem broju slučajeva, njegovim  nalaženjem pribježišta u ideološki bliskim i parlamentarno stabilnim partijama, koje mu pružaju veću mogućnost poslaničkog djelovanja i plasiranja svojih ideja. Uz to, ne treba zanemariti i faktor „psihologije gomila“, koji osobu ćera na taj potez, jer joj pripadnost grupi uliva  sigurnost i samopouzdanje, i daje više hrabrosti, znajući da iza nje neko stoji i pruža joj zaštitu. S druge strane organizovana parlamentarna grupa donosi  veće finansijske benefite, ako uzmemo u obzir činjenicu da samostalno djelovanje, po pravilu, isključuje određene izvore finansiranja kao što su: rad u skupštinskim odborima i komisijama; učešće u međunarodnim parlamentarnim delegacijama; poslanički status u Evropskom parlamentu ..., a sve to povlači i ne male finansijske prednadležnosti. I na kraju, možda i najbitniji motiv vezan je za ambiciju trajnijeg poslaničkog ili odborničkog statusa (koji omogućava ove benefite), što je gotovo neostvarljivo bez pripadnosti partiji, tako da cijela istina nije samo, kako bi to ovdašnji „stručnjaci“ za izborne sisteme šćeli simplifikovati, u otvorenim listama i promjenama tog zakonodavnog segmenta, već u mnogo širim zakonskim zahvatima (koji nijesu ograničeni samo na set onih zakona koji imaju tretman izbornog zakonodavstva), i posebno u izgradnji društvenog i političkog miljea u kojem će do izražaja doći vrijednosti i standardi evropskih savremenih društava zasnovanih na kulturi političkog dijaloga, trpeljivosti, međusobnom uvažavanju i egzistenciji različitosti kao normalnog stanja političko-partijskog života, te prihvatanje ovih vrijednosti,  ne smo od političkih subjekata i njihovih elita, već, što je i mnogo važnije, i od strane građana, jer će, bez njihovog iskrenog prihvatanja tih vrijednosti, izmjene zakonskih akata biti „mrtvo slovo na papiru“,  što potvrđuje i  primjer koji je dat nešto niže u tekstu.

 

                                                                                               Nastaviće se